"پوست"؛ چشم ­اندازی شاعرانه از افسانه­‌های محلی

دیدارنیوز ـ ایمان رضایی: از اتفاقات چشمگیر و البته امیدوار کننده­‌ی جشنواره امسال، می­ توان به روی­ آوردن فیلمسازان موفق در عرصه فیلم کوتاه به تولید آثار بلند سینمایی اشاره کرد. محمد کارت که با فیلم­‌های کوتاهی، چون "بچه خور" و آثار مستند مانند "بختک" نامش را در محافل سینمایی جا انداخته بود، امسال با "شنای پروانه" غوغا به پا کرد و حالا برادران ارک (بهمن و بهرام) که پیش از این با فیلم کوتاه "حیوان" پا به جشنواره کن نیز گذاشته بودند، غافلگیری جذابی تحت عنوان سینمایی "پوست" برای مخاطبین نسبتا خاص­‌تر و خارج از جریان اصلی سینمای ایران به ارمغان آورده­ اند.

"پوست" روایت قصه­‌ای است محلی با تمام المان­‌هایی که افسانه­‌های سنتی آذربایجان را در دل روستا‌ها و جنگل­‌ها یادآوری می­ کند. زبان فیلم ترکی است و همین مسئله نیز به مرور ثابت می­ کند که بزرگ­ترین نقطه قوت فیلم نیز محسوب می­ شود. از همان ابتدا، صدای تنبور در زمینه تصویر با صحبت­‌های راوی­ که در جایگاه دانای کل قرار گرفته همراه می­ شود و جهان محلی/سنتی فیلم در جغرافیایی که عمومِ مردمِ حاضر در بافت شهری با آن بیگانه­ اند (یا بیگانه شده­ اند) در همان دقایق ابتدایی خودنمایی می­ کند.

فیلم در ابتدا با ماجرای پوست یک شیر آغاز می­ شود. لباسی که برای اجرای یک مراسم محلی که مربوط به تعزیه­‌های عاشورایی نیز می­ شود، مورد استفاده قرار می­ گیرد و فلسفه­‌ی پشت آن، طبق گفته راوی، در رابطه با شیری است که به عنوان نمادی از خیر و نیکی، به جنگ با شر برمی­ خیزد. در حین انجام همین مراسم، حوادثی مشکوک و غیر طبیعی پشت سر هم به وقوع می­ پیوندد. باغ شخصی به نام سید (که لباس شیر را بر تن می­ کند و بخش عمده مراسم را اجرا می­ کند) در آتش می­ سوزد و چندی بعد نیز از شاخه­‌ی یک درخت به زمین می­ افتد و می­ میرد. روستا به طرز مرموزی دچار طلسم و نفرین می­ شود و در این میان، قصه­‌ی عاشقانه­‌ای که با همان ویژگی­‌های افسانه­‌ای (صیادی که دل به شکارش می­ بازد و مادرش را باید فدای این عشق کند) در هم آمیخته شده نیز مسیر خود را طی می­ کند.

 

 

آنچه که در وهله اول "پوست" را در قامت فیلمی متفاوت، منحصر به فرد جلوه می­ دهد، شیوه و طریقه داستان­ گویی است. برادران ارک برای ایجاد تطابق میان فضای قصه و نوع روایت آن، از راوی بهره گرفته­ اند که خاصیتی جذاب­‌تر و گیرا‌تر به فیلم بخشیده است. حضور راوی با آن صدای نرم و دل­نشین در میان جهان وهم­ آلود قصه، دائما یادآور آن است که درحال مرور یک داستان هستیم. خبری از واقع­ گرایی­‌ها و رویکرد‌های رئالیستی برای ملموس­‌تر جلوه دادن جهان اثر نیست و اتفاقا لمس طبیعی فیلم نیز وابسته به همان "قصه" بودن است.

"پوست" در واقع نه تلاشی جهت ترساندن مخاطبش می­ کند و نه می­ خواهد طبق الگو‌های دراماتیک، داستانی تکراری از عشق و مصیبت­‌های همراهش را تعریف کند؛ بلکه بیشتر در صدد آن است تا بیش از هرچیز، چگونگی "قصه گفتن" یا حتی"قصه شنیدن" را دوباره بین آدم­‌ها جا بیندازد. آدم­‌هایی که امروزه چندان حوصله­‌ی شنیدن را ندارند، قصه را نمی­ فهمند و در جهان مدرن امروزی، دچار آفت­‌هایی نظیر "مفهوم­ زدگی" شده­ اند.

اولین تجربه سینمایی برادران ارک، در ستایش از "داستان"، تمام الگو‌های سنتیِ مبتنی بر قصه­ گویی را پیش می­ گیرد تا با ساختار شاعرانه خود و وام­ گیری از فضای نوستالژیِ روستا‌های کاه­گلی، مخاطبش را تحت تاثیر خود قرار دهد. همچنین با اشاره به مضامینی استعاری که در عمق داستان حل شده­ اند، گاهی مسائلی تفکر برانگیز را مطرح می­ کند که بسیار تفسیر پذیرند.

"پوست"، اما از لحاظ ساختاری، شامل ویژگی­‌هایی است که پیش از این، حداقل در ایران، بیشتر در فضای فیلم­‌های کوتاه به چشم خورده است. طراحی­‌ها و چیدمان­‌های فانتزی و چشمگیر که در راستای پرداخت فضا و اتمسفر مورد نظر فیلمسازان، کمک چشمگیری رسانده­ است. دوربینِ روی دست و تکان­‌های جزئی و حضور آن در بطن ماجرا‌ها نیز باعث شده تا مخاطب به حالتی سوبژکتیو و عینی پا به دنیای افسانه­‌ها بگذارد و طبق همان تئوری­‌های ارسطویی، غرق دروغ­‌هایی بشود که دوست دارد باورشان کند.

فیلم اخیر برادران ارک، نمونه­‌ای است از آنچه که سینما باید باشد. شیوه­‌ی درست القای احساسات در کنار الگو‌های تجربی و چالش­ برانگیز قصه­ گویی که با شمایل کلاسیک خود، حالا رویکردی مدرنیزه به خود گرفته­ اند و به بیرون کشیدن مخاطبِ غرق در سطحی­ نگری پرداخته­ اند. "پوست" علی­رغم تمام خام­ دستی‌ها و ایرادات ناشی از کارِ اول بودن، از جدی­‌ترین و البته لذت­ بخش­‌ترین تجربیات سینمای ایران در سال­‌های اخیر است.