«شنای پروانه»؛ غیرت، ناموس، جنوب شهر

دیدارنیوز ـ ایمان رضایی: "شنای پروانه" که اولین ساخته فیلمساز نام آشنای عرصه فیلمسازی کوتاه، «محمد کارت» محسوب می­ شود، فیلمی است تماشاگرپسند، خوش ریتم و درگیرکننده. کارت داستانش را میان جهان اراذل جنوب تهران پیش می­ برد. ماجرا، ماجرای فیلمی است از پروانه (طناز طباطبایی) که در استخر مشغول آموزش شنا بوده و حالا به بیرون درز کرده و در شهر دست به دست می­ شود. همسرش (امیر آقایی) نیز در قامت یکی از بزرگترین اشرار و اراذل شهر، از سر جنونی وابسته به مسئله غیرت، شروع به خون و خونریزی می­ کند.

فیلم تا حدود زیادی متکی به فیلمنامه­‌ی مملو از جزئیات و پیچیدگی­ است. این پیچیدگی­‌ها گاهی منجر به غافلگیری­‌ها و تاثیرگذاری­‌هایی است که فیلم را از همین جهت، تغذیه و تامین می­ کنند. در واقع حجت (جواد عزتی)، به عنوان شخصیتی که هرگز در این وادی­‌ها (گردن کشی­‌ها و آشوب­گری­ ها) حضور نداشته، اما به لطف برادرش برای همه محترم و عزیز شمرده می­ شود، برای اولین بار پا به این فضا می­ گذارد تا پروسه پیدا کردن شخصی که مسبب پخش شدن فیلم است را پیگیری کند.

 

 

مخاطب نیز تا حدودی با نقطه نظر حجت پیش می­ رود تا به عنوان یک تازه وارد، حضوری پر ماجرا و کنجکاوی برانگیز را میان این ریش­‌های بلند و خالکوبی­‌های آنچنانی تجربه کند. این اراذل تصویر شده، به وفور در بخش­‌هایی از فیلم، به جانوارانی غیر انسانی تشبیه شده­ اند. موجوداتی که گویی دیگر توان فکر ندارند، نمی­ توان از آن­ها انتظار منطق داشت و به طور کلی آنچه که برایشان مطرح است، دود و الکل و رفیق محسوب می­ شود. چه بسا ناموس­ پرستی­ آنان نیز در راستای حمایت از یک رفیق یا حفظ آبروی خود یا رفیقشان در محله است.

فیلمساز با ورودی آمیخته به شناخت و دقت به محافل این قشر از جامعه، عادات و آداب آن­ها را در میان قصه­‌ی رمانتیک/جنایی اش برای مخاطب باز می­ کند. اتفاق مثبتی که در راستای این بازپرداخت به چشم می­ خورد نیز آن است که از هیچ­کدامشان کاراکتر‌های مطلقا سیاه نمی­ سازد، بلکه همه­ آن‌ها را به نوعی قربانی شرایط می­ داند.

"شنای پروانه" با رویکردی کاملا اجتماعی، ضمن ارائه یک داستان گیرا که با دقت و مهارت کافی در پرداخت گره­‌ها و هزارتو‌ها موفق شده گیرا و جذاب جلوه کند، نگاه تحلیلی­ اش را در همان عنصر داستانی، در ناخودآگاه مخاطبش جای می­ دهد. در واقع آنچه می­ بینیم، نه یک قصه­‌ی صرفا سرگرم کننده، که با زیرمتنی لایه­ بندی شده در رابطه با معضل اراذل پروری­ است. گاهی مقصر این پرورش را نیز جامعه و گاهی حتی خانواده معرفی می­ کند. مادری که دائما محبت­‌های بی موردش را نثار فرزند شرورش کرده تا مقوله "شرور" بودن برایش مسئله­‌ای عادی و طبیعی قلمداد شود. پروسه­‌ای که طبق نگاه فیلم، منجر به رشد تفکری شده که "یک بودن در محله" را مهم­ترین دغدغه فردی می­ داند. آدم­‌هایی که دم از مرام و معرفت می­ زنند، اما از منفعتشان نیز با قمه و چماق دفاع می­ کنند. وجدانشان مُرده و محدوده­‌ی دیدشان تنها شامل خودخواهی­‌ها و ادعا‌های آنچنانی­ است. رؤیای رییس بودن دارند و تعداد بالای رفقایشان در یک دعوای خیابانی، افتخاری شگرف برایشان محسوب می­ شود.

 

 

اما برگ برنده شنای پروانه، نه در این تحلیل مستندوار و مرور معضل­‌های معاصر و امروزی، که ساختاری استاندارد و مقبول در زمینه "فرم­ سازی" است. هرچند که فیلمساز برای حفظ و جذب مخاطب، چندان دست به کار‌های عجیب و خلاقانه نمی­ زند (که اصلا زمینه موضوعی فیلم هم به آن نیازی ندارد)، اما فیلم در رعایت قواعد آکادمیک و امتحان پس داده­‌ی مخاطب­ مداری کاملا حرفه­‌ای ظاهر می­ شود. داد و فریاد‌ها و سر و صداهایش را همانقدر به اندازه استفاده می­ کند که سکوت و سکون را نیز. دوربینش را همانقدر تحت کنترل دارد که بازیگرانش را. بازسازی یک سری موقعیت­‌های خاص که توسط هرکسی دیده نشده (قمارخانه زیرزمینی، محل تولید و فروش مشروبات تقلبی و ...) از آن ویژگی­‌هایی است که حتی اگر داستان "شنای پروانه" برای مخاطب جذاب نباشد، وارد عمل شده و تا پایان، تماشاگرش را کنجکاو نگه می­ دارد. خلاصه­‌تر آنکه محمد کارت، با آن رزومه موفق فیلم­‌های کوتاهش، فیلمساز جوان و تازه­ کاری است که می­ توان به او فرصت دیده شدن و طی کردن ترقی را داد.