روز گذشته (شنبه) دور سوم مذاکرات ایران و آمریکا در عمان در جریان بود که خبر تلخ و تاسف‌آور انفجار مرگبار در بندر رجایی بندرعباس، ماجرای مذاکرات را در سایه قرار داد.
دیدارنیوز: سومین دور مذاکرات ایران و آمریکا برای سومین هفته پیاپی در شرایطی آغاز شد که همزمانی آن با یکی از مهیب‌ترین و شاید گسترده‌ترین انفجار‌های تاریخ ایران نگاه‌ها را از این رویداد به سمت ترکش‌ها و دود انفجار برد.
در شرایطی که همه توجه‌ها به مسقط بود و امید می‌رفت اوضاع در سومین دور مذاکرات دستخوش تحولات جدی شود؛ بناگاه خبری دیگر تمامی فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی کشور را در نوردید و به این ترتیب تقریبا برای زمانی طولانی این مذاکرات پرحاشیه هیات ایرانی و آمریکایی در مسقط به خبری حاشیه‌ای برای انفجار در بندر شهید رجایی در بندرعباس تبدیل شد.
در واقع دقایقی پس از انتشار ویدیو‌هایی که حرکت تیم مذاکرات هسته‌ای ایران را به سمت محل مذاکره نشان می‌داد، خبر رسید محوطه بندر رجایی واقع در استان هرمزگان دچار انفجار شده و بلافاصله تیم‌های واکنش سریع به منطقه اعزام شده‌اند این انفجار در شرایطی رخ داد که بندر رجایی، دارای تاسیسات مهمی است که سالانه بیش از ۷۰ میلیون تن کالا را برای ایران جابه‌جا می‌کند.
این همزمانی با آغاز دور سوم مذاکرات، اما گمانه‌زنی‌های مختلفی را درباره انفجار هرمزگان برانگیخت. گمانه‌زنی‌هایی که تا لحظه تنظیم این گزارش هیچ‌کدام تایید یا رد نشده و چرایی انفجار و حتی عامل آن نیز هنوز مشخص نیست و این البته باز در حالی است که دستکم تعداد مصدومان این حادثه تاکنون از ۶۰۰ نفر نیز فراتر رفته است. اما در شرایطی که این سوی خلیج فارس و در بندرعباس، ایرانیان درگیر خبر‌های انفجاری مهیب بودند؛ در آن سوی آب‌های خلیج فارس تیم مذاکره‌کننده ایرانی کار سختی در پیش داشت؛ مذاکراتی که اتفاقا شایعات مشابه حول آن با مساله انفجار بندرعباس یکی بود از جمله مساله توان و سوخت موشکی ایران!
مذاکرات در راند سوم فنی و سیاسی شد
پیشتر نیز پس از پایان دور دوم مذاکرات در رُم، پایتخت ایتالیا اعلام شده بود که مذاکرات در دو سطح فنی و ارشد چهارشنبه، سوم اردیبهشت برگزار خواهد شود؛ اما بعدتر وزارت خارجه کشورمان اعلام کرد مذاکرات فنی به درخواست عمان به تعویق افتاده و به شنبه ۶ اردیبهشت موکول شده است. در نتیجه دیروز مذاکرات هم در سطح فنی و هم در سطح مقامات ارشد میان ایران و آمریکا برگزار شد.
به این ترتیب کارشناسان فنی دو کشور نیز برای نخستین بار در این مذاکرات درخصوص جزئیات توافق احتمالی با یکدیگر گفت‌و‌گو کردند و سطوح عالی‌تر میان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا در مسقط برگزار شد.
بقایی خبر از مذاکراتی جدی داد
در چنین شرایطی، اما سخنگوی وزارت خارجه ایران در شبکه اجتماعی ایکس از ادامه مذاکرات «غیرمستقیم» با آمریکا خبر داد.
اسماعیل بقایی، نوشت: «مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در فضایی جدی ادامه دارد در این مذاکرات طرفین مواضع خود را در خصوص دو حوزه «رفع تحریم‌ها» و همچنین «اعتمادسازی درباره ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران» مطرح می‌کنند.»
وی همچنین اضافه کرد: «مواضع طرفین از طریق طرف عمانی بین دو هیأت منتقل می‌شود. مذاکرات غیرمستقیم ایران-آمریکا در فضایی جدی ادامه دارد و طرفین مواضع و دیدگاه‌های خود راجع به هر دو حوزه خاتمه مؤثر تحریم‌ها و اعتمادسازی راجع به ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران/صیانت از حق ایران برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را از طریق طرف عمانی تبادل می‌کنند.»
بی‌خبری از دور سوم مذاکرات منجر به خوش‌خبری می‌شود؟
البته به نظر می‌رسد در سومین دور گفت‌و‌گو‌های ایران و آمریکا در عمان، این بار برخلاف مذاکرات رم، جزئیات به مراتب کمتری منتشر شده است. از سوی طرف غربی و خبرنگاران آمریکایی تقریبا هیچ اطلاع‌رسانی صورت نگرفته و از سوی تیم ایرانی نیز اخبار محدودی، چون «ادامه مذاکرات» و همچنین «تاکید ایران بر حفظ حقوق هسته‌ای» منتشر می‌شود.
این البته در حالی است که خبرگزاری سی‌ان‌ان نیز دیروز و در زمان مذاکرات با انتشار گزارشی دور سوم مذاکرات هسته‌ای میان تهران و واشنگتن را «دشوارتر از قبل» ارزیابی کرد و نوشت: «این دور از مذاکرات به دلیل این که آمریکا در آن شرایط خود را مشخص خواهد کرد، ممکن است پیچیده‌تر باشد.»
ترامپ و مذاکراتی که به خوبی پیش می‌رود
در همین حال اما، رئیس‌جمهوری آمریکا، اعلام کرده که خواهان توافقی قوی‌تر از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ در دوره ریاست‌جمهوری اوباما است.
دونالد ترامپ، بامداد دیروز و ساعاتی پیش از آغاز سومین دور از مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در مسقط، نیز روند این مذاکرات را مثبت دانسته بود.
ترامپ درحالی که برای شرکت در مراسم خاکسپاری پاپ فرانسیس عازم رم بود، در جمع خبرنگاران گفت: «مذاکرات به‌خوبی پیش می‌رود و خواهیم دید چه پیش می‌آید. ما روی مسائل زیادی کار می‌کنیم که اصلا نباید به وجود می‌آمدند. این مسائل باید در زمان ریاست‌جمهوری جو بایدن حل می‌شدند. اما او نتوانست این کار را انجام دهد.»
البته او پیشتر و در روز چهارشنبه ۳ اردیبهشت نیز تصریح کرده بود که مذاکرات آمریکا با ایران در مورد برنامه هسته‌ای این کشور جدی بوده و «به‌خوبی» پیش می‌رود. رئیس‌جمهوری آمریکا از احتمال دستیابی به توافقی یاد کرده بود که به گفته او می‌تواند جان انسان‌های زیادی را نجات دهد.
این اظهارات ترامپ حتما به مذاق برخی از تندروها در دولت و سنای آمریکا خوشایند نخواهد بود، چنان که موجب خشنودی نتانیاهو نیز نمی‌شود، اما نشانه‌هایی نیز در خود مستتر دارد از جمله این که گزارش‌ها به رئیس‌جمهور نه چندان صبور و هیجان زده‌ای، چون ترامپ دستکم حکایت از امکان دسترسی به توافق دارد.
اختلافات از هسته‌ای تا موشکی؟
در همین حال، اما نمی‌توان تنها بر مبنای سخنان ترامپ و یا ورود به مسائل تکنیکی و فنی در دور سوم؛ مذاکرات را تنها با نگاه خوش‌بینانه ارزیابی کرد و گزارش‌های حاکی از وجود اختلافات را نیز نادیده انگاشت.
هر چند خبرنگار بی‌بی‌سی تاکید داشت که پیش از آن که به مسقط برسد، در لبنان با چندین دیپلمات از کشور‌های غربی و منطقه و مقامات دولتی لبنان صحبت کرده و جالب اینکه برداشت قریب به اتفاق آنها این بود که این مذاکرات با «سرعتی دور از انتظار» در حال پیش رفتن است. از نگاه بسیاری از آنها شروع مذاکرات در سطح کارشناسی آن هم فقط بعد از دو گفت‌وگوی عباس عراقچی و استیو ویتکاف «چندین قدم به جلو» است که «زودتر از آنچه تصور می‌شد» آغاز شده؛ اما در مقابل رویترز روز شنبه در گزارشی خبر داد که مقامات ایرانی در جریان مذاکرات رم به این برداشت رسیده‌اند که ایالات متحده موضع تهران مبنی بر عدم توقف کامل برنامه غنی‌سازی و حفظ ذخایر اورانیوم را پذیرفته، اما برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران همچنان مانع جدی بر سر راه توافق است.
این گزارش نیز درحالی تنظیم شد که مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا در گفتگوی پادکستی که روز چهارشنبه منتشر شد، گفت که جمهوری اسلامی ایران تنها می‌تواند اورانیوم غنی‌شده را وارد کند و باید غنی‌سازی را متوقف کند.
اما رویترز در گزارش خود به نقل از یک منبع ایرانی مدعی شده که «تنها نقاط اختلاف باقی مانده در مذاکرات کلی و درک مشترک مساله موشکی است.»
وال استریت ژورنال، اما در گزارشی خبر داد: «ایالات متحده و ایران بر سر یک سؤال کلیدی در مذاکرات هسته‌ای دچار اختلاف نظر هستند. در حالی دو طرف دور سوم مذاکرات را آغاز کردند که واشنگتن با اصرار تهران بر حفظ توانایی غنی‌سازی اورانیوم مخالف است. مذاکره‌کنندگان ایالات متحده و ایران روز شنبه مذاکرات هسته‌ای را از سر گرفتند، در حالی که دو طرف بر سر این سؤال اساسی که آیا تهران می‌تواند به غنی‌سازی اورانیوم ادامه دهد یا خیر، اختلاف نظر دارند.»
وجود اختلافات جدی در جزئیات و موضوعات کلان
وزیر خارجه ایران نیز پس از پایان مذاکرات غیرمستقیم تهران-واشنگتن، توضیحاتی را درباره روند مذاکرات ارائه کرد و با بیان اینکه «هم در موضوعات کلان و جزئیات اختلافات وجود دارد»، گفت: مذاکرات خیلی جدی‌تر از گذشته بود و به تدریج وارد بحث‌های جزئی‌تر، فنی‌تر و تکنیکی‌تر شد.
عراقچی افزود: تا جلسه بعدی قرار است در پایتخت‌ها بررسی صورت گیرد که چطور می‌توانیم اختلافات را کم کنیم. عراقچی گفت: اینکه هر دو طرف با جدیت وارد مذاکرات شدند، کاملا مشهود بود و این، فضایی را ایجاد می‌کند که امیدوار باشیم که می‌شود پیشرفت کرد. امیدواری ما به‌شدت محتاطانه است و مسائلی هست که باید در مورد آن تفاهمات کلی به‌دست آید و بعد درباره جزئیات مذاکره شود.
او درباره موضوع گفت‌و‌گو‌ها و اینکه» آیا ممکن است دستورکار گفت‌و‌گو‌ها تغییر کند؟»، گفت: به هیچ وجه. موضوع ما فقط هسته‌ای است و هیچ موضوع دیگری را مورد مذاکره قرار نمی‌دهیم.
عراقچی تصریح کرد: برخی اختلافات ما بسیار جدی است، برخی از اختلافات دیگر جدیت کمتری دارد، برخی‌ها پیچیدگی‌های خاص خود را دارد، ظرایف بسیار زیادی دارد. البته ما امیدوار هستیم به سرعت بتوانیم به جلو برویم.
گزینه‌های قابل گفت‌و‌گو
در واقع به نظر می‌رسد اکنون مساله غنی‌سازی اورانیوم و موضوع توان موشکی ایران؛ هر دو به عنوان گزینه‌های قابل گفت‌و‌گو مطرح هستند. ایران نیز در این بین همواره تاکید داشته که مسئله حق غنی‌سازی اورانیوم از خطوط قرمز جمهوری اسلامی به شمار می‌رود و گفتگویی بر سر آن ندارد و حال به نظر می‌رسد طرف‌های آمریکایی دستکم شرایط برجام را در این مساله پذیرفته‌اند. اما آیا موضوع موشکی که حتی برای ایرانی‌ها اکنون از هسته‌ای نیز مهم‌تر است می‌تواند به پاشنه آشیلی دیگر در روند مذاکرات تبدیل شود؟
در این بین رویترز در گزارش خود در این باره و به نقل از یک مقام ایرانی تاکید دارد که: «تهران هیچ‌گونه امتیاز بیشتری از برجام درباره برنامه موشکی نخواهد داد و توان دفاعی جمهوری اسلامی ایران قابل مذاکره نیست.»
در واقع به نظر می‌رسد حالا همه چیز به هنر مذاکره هیات ایرانی بستگی دارد. ایرانی‌ها تاکنون موفق شده‌اند دستکم در موضوع غنی‌سازی امتیاز‌های مورد نظر خود را به دست آورند و باید دید آیا آنان در ادامه نیز خواهند توانست منافع ایران در مساله توان موشکی را حفظ کرده و نظر خود را به آمریکایی‌ها تحمیل کنند!
در این میان، اما از پیچیدگی‌های فرامتنی مذاکره میان ایران و آمریکا نمی‌توان به سادگی گذشت. انفجار در یک بندر استراتژیک ایران در هرمزگان فارغ از خسارت‌های جدی، موجب داغ‌تر شدن بازار شایعات نیز شده است. شایعاتی که می‌تواند بر گره‌های مذاکرات در سطح فنی و سیاسی برای ایران بیفزاید.
همه چیز حالا به یک چاشنی بسته است، چاشنی که باید دید آیا هیات ایرانی می‌تواند آن را خنثی کند یا باید منتظر روند طولانی‌تر شدن مذاکرات بود.
میرا قربانی فر - توسعه ایرانی
