در آستانه شروع دور سوم مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط عمان، رسانه‌های مختلف داخلی به بررسی آخرین وضعیت این گفتگوها پرداخته‌اند.
دیدارنیوز: مسقط روز شنبه ۶ اردیبهشت ماه بار دیگر میزبان هیات‌های امریکایی و ایرانی است. دور سوم رایزنی‌های غیرمستقیم ایران و امریکا در شرایطی برگزار می‌شود که ورود به جزییات و مباحث فنی پرونده هسته‌ای ایران در دستور کار کارگروهی‌های فنی قرار خواهد داشت.
این درحالی است که پیش‌تر بنا بود نشست فنی کارشناسان روز چهارشنبه برگزار شود. با این حال به گفته مقامات رسمی کشورمان همچنان پرونده هسته‌ای و رفع تحریم‌ها از موضوعات مهم مورد رایزنی میان تهران و واشنگتن است. در همین راستا گمانه‌زنی‌های متعددی در باب خواسته‌های احتمالی ایران مطرح شده است. در این میان پذیرفتن غنی‌سازی ۳.۶۷ درصدی و همچنین انتقال ذخایر مازاد اورانیوم به کشور ثالث ازجمله ادعاهایی است که اخیرا توسط رسانه‌های غربی بدان پرداخته و درباره‌اش سناریو‌های مختلفی ارایه شد. این درحالی است که هیچ یک از این گمانه‌زنی‌ها توسط مقامات رسمی تهران و واشنگتن تایید نشده است.
علاوه بر این، راند سوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا در شرایطی برگزار می‌شود که تحرکات دیپلماتیک مقامات ایران و امریکا به سطح بی‌سابقه‌ای رسیده است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان که پیش از دور دوم گفت‌و‌گو‌ها به مسکو سفر کرده بود، این‌بار در آستانه آغاز دور سوم مذاکرات به پکن رفت. از طرفی نمایندگان ایران، روسیه و چین بدون حضور نمایندگان اروپایی با رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیدار داشتند. همزمان برخی رسانه‌های غربی تلاش داشتند تا با انتشار ادعاهایی، حواشی مذاکرات را برجسته کنند.
در همین راستا وب سایت آکسیوس اخیرا به نقل از منابعی آگاه مدعی شد که مذاکره‌کننده ارشد ایرانی به استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ پیشنهاد توافقی موقت را مطرح کرده است. به ادعای آکسیوس، عباس عراقچی، اما تاکید کرده باتوجه به ماهیت فنی و جزیی هر توافق هسته‌ای احتمالی، انجام مذاکرات در مدت ۶۰ روز بسیار دشوار خواهد بود. این منابع در گفت‌و‌گو با این وب‌سایت همچنین مدعی شدند ویتکاف، اما پاسخ داده است که در حال حاضر نمی‌خواهد درباره توافق موقت بحث کند، بلکه او می‌خواهد بر رسیدن به یک توافق جامع در مدت ۶۰ روز متمرکز شود.
این درحالی است که نمایندگی ایران در سازمان ملل این موضوع را با انتشار بیانیه‌ای رد کرد و نوشت: این خبر اصلا نه درست است و نه دقیق. همزمان وزارت خارجه امریکا از اظهارنظر در این زمینه خودداری کرد. با انتشار این گمانه‌زنی‌ها نشریه پولیتیکو نیز با انتشار گزارشی نوشت که دولت ترامپ «مایکل آنتون»، مقام ارشد وزارت خارجه امریکا را به عنوان رییس تیم فنی ایالات‌متحده در مذاکرات با ایران درباره برنامه هسته‌ای‌اش منصوب کرده است. این خبر را دو مقام امریکایی که به دلیل حساسیت مذاکرات دیپلماتیک نخواستند نامشان فاش شود، اعلام کرده‌اند. آنتون، که مدیر برنامه‌ریزی سیاست وزارت خارجه است، رهبری تیمی متشکل از حدود دوازده نفر از مقام‌های باسابقه دولت فدرال را برعهده دارد. به گزارش پولتیکو، آنتون در دور قبلی گفت‌و‌گو‌ها در رم نیز ویتکاف را همراهی کرده بود. در عین حال یکی از مقامات دولت ترامپ گفت که آنتون هم به خاطر تجربه‌اش و هم توان تحلیلی‌اش فردی ایده‌آل برای این ماموریت است. مهم‌تر از همه، اینکه او تضمین می‌کند که دستورکار دونالد ترامپ در این پرونده به‌درستی پیش برود. با این همه واشنگتن پست با انتشار گزارشی ادعایی به نقل از منابعی که نخواستند نامشان فاش شود، مدعی شد که دستور کار و برنامه سفر استیو ویتکاف به عمان هنوز نهایی نشده است.
عبدالرضا فرجی‌راد: تصویب توافق در کنگره به تنهایی کافی نیست، اقدامات سیاسی مکمل نیز لازم است
عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب ادعا‌های مطرح شده درخصوص میزان غنی‌سازی اورانیوم موردنظر ایران در بحث پرونده هسته‌ای ایران گفت: درخصوص سطح غنی‌سازی اورانیوم در ایران، به نظر می‌رسد هر کدام از طرفین مذاکره تلاش دارد حداکثر خواسته‌های خود را مطرح و به نتیجه برساند. این درحالی است که ایران در حال حاضر سه سطح از غنی‌سازی را در برنامه خود دارد: غنی‌سازی ۳.۶۷درصدی، ۲۰درصدی و ۶۰درصدی. به باور فرجی‌راد در این میان، غنی‌سازی ۶۰درصدی که اخیرا بیشتر موردتوجه قرار گرفته، از سوی برخی طرف‌های غربی به عنوان یک نقطه حساس و نگران‌کننده تلقی می‌شود؛ به‌گونه‌ای که ادعا می‌شود این سطح از غنی‌سازی می‌تواند ایران را در آستانه دستیابی به توانایی تولید سلاح هسته‌ای قرار دهد.
این استاد ژئوپلیتیک در ادامه خاطرنشان کرد: با این حال، در کنار این سطح، غنی‌سازی ۲۰درصدی و سطح پایین‌تر ۳.۶۷درصد نیز همچنان مطرح است. اگرچه ممکن است امریکایی‌ها همچنان بر موضع «غنی‌سازی صفر درصد» پافشاری کنند و ادعاهایی در این زمینه داشته باشند، اما بعید به نظر می‌رسد که طرف ایرانی حاضر باشد درخصوص توقف کامل غنی‌سازی گفت‌و‌گو کند، به ویژه آنکه به‌نظر می‌رسد طرف امریکایی نیز تلویحا پذیرفته که غنی‌سازی صفر درصد مبنای مذاکره نخواهد بود و اصل ادامه مذاکرات تاییدی بر این موضوع است. فرجی‌راد در ادامه به «اعتماد» گفت: در هرصورت باتوجه به این شرایط، می‌توان انتظار داشت که محور گفت‌و‌گو‌ها روی اعدادی بین ۳.۶۷درصد تا ۲۰درصد متمرکز شود و زمانی هم که از لزوم ورود کارشناسان فنی به مذاکرات سخن به میان می‌آید، دقیقا اشاره به همین بازه‌های حساس و فنی دارد. بی‌تردید، این موضوع یکی از محور‌های اساسی بحث میان مذاکره‌کنندگانی همچون ویتکاف و سیدعباس عراقچی خواهد بود. با این همه به باور فرجی‌راد نمی‌توان در شرایط فعلی به صورت قطعی گفت که چه سطحی از غنی‌سازی مبنای توافق نهایی خواهد بود، چراکه ایران سقف خواسته‌های خود را مطرح می‌کند، طرف مقابل نیز کف مطالبات خود را. از همین رو در روند چانه‌زنی‌هاست که مشخص می‌شود دو طرف تا چه اندازه می‌توانند امتیازات متقابل بدهند و به یک سطح توافق‌شده نزدیک شوند.
فرجی‌راد در پاسخ به سوالی مبنی بر سرنوشت ذخایر اورانیوم ایران در صورت شکل‌گیری توافق گفت: در این زمینه یکی دیگر از محور‌های اصلی اختلاف در مذاکرات هسته‌ای اخیر، موضوع نگهداری حدود ۲۷۰ کیلوگرم اورانیوم در خاک ایران است. تهران بر این موضوع تاکید دارد که این میزان اورانیوم باید در داخل کشور باقی بماند، اما تحت نظارت کامل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار گیرد تا نگرانی‌ها درخصوص استفاده صلح‌آمیز از آن برطرف شود. به باور فرجی‌راد در مقابل، طرف‌های غربی به‌ویژه امریکا و کشور‌های اروپایی، همچون گذشته بر این موضع پافشاری دارند که مواد حساس هسته‌ای نظیر «کیک زرد» باید از ایران خارج شود. گفته می‌شود اولویت آنها برای انتقال این مواد ممکن است همچون تجربه توافق برجام، مجددا کشور روسیه باشد.
این استاد ژئوپلیتیک در ادامه گفت: به‌نظر می‌رسد این مساله نیز به یکی از موضوعات مورد اختلاف جدی تبدیل شده که برای حل و فصل آن، نیاز به رایزنی‌های سیاسی و فنی گسترده‌تری وجود دارد. این موضوع می‌تواند روند مذاکرات را طولانی‌تر کند، به ویژه در شرایطی که زمان محدودی برای دستیابی به توافق باقی مانده است. به باور این استاد ژئوپلیتیک اگر ایران بر باقی ماندن ۲۷۰ کیلوگرم اورانیوم در خاک خود پافشاری کند، انتظار می‌رود که طرف مقابل نیز امتیازاتی ارایه کند تا ایران درقبال آن، حاضر به انعطاف‌پذیری شود. به همین ترتیب، اگر پیشنهاد غرب خروج اورانیوم از ایران و انتقال آن به روسیه باشد، باید امتیازی ملموس و قابل قبول به ایران داده شود تا زمینه پذیرش چنین گزینه‌ای فراهم گردد. فرجی‌راد در ادامه ضمن تاکید بر پیچیده بودن فرآیند مذاکرات گفت: آنچه روشن است اینکه مذاکرات دیپلماتیک ذاتا بر پایه تبادل امتیاز شکل می‌گیرد. موضوعاتی مانند سطح غنی‌سازی، نحوه مدیریت کیک زرد و سرنوشت ذخایر اورانیوم، مسائل ساده‌ای نیستند که در یک جلسه قابل حل باشند. این چالش‌ها، ادامه گفت‌و‌گو‌ها را اجتناب‌ناپذیر کرده و پیش‌بینی می‌شود مذاکرات حداقل تا دو ماه آینده نیز ادامه یابد.
این استاد ژئوپلیتیک در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» در این باب که آیا می‌توان تضمینی از طرف امریکایی درقبال اقدام اعتمادساز ایران دریافت کرد یا خیر، گفت: به نظر می‌رسد تهران در نخستین نشست‌های مذاکره غیرمستقیم تاکید کرد که حاضر نیست به سمت تولید سلاح هسته‌ای حرکت کند، اما در مقابل، انتظارش از طرف امریکایی این است که تحریم‌های اولیه و ثانویه، به طور کامل برداشته شوند و این مساله از مسیر قانونی و با تصویب در کنگره امریکا صورت گیرد.
به باور فرجی‌راد از دیدگاه ایران، اگر کنگره ایالات‌متحده رسما لغو تحریم‌های اولیه و ثانویه را تصویب کند، می‌توان این اقدام را گامی مهم در راستای ایجاد اعتماد‌سازی تلقی کرد، چراکه تصویب در نهاد قانون‌گذاری امریکا به توافق بُعد حقوقی می‌بخشد و از منظر سیاسی نیز تضمین قوی‌تری نسبت به تعهدات صرفا اجرایی دولت‌ها محسوب خواهد شد. این استاد ژئوپلیتیک، اما همزمان در ادامه به «اعتماد» گفت: با این حال، شاید تنها تصویب توافق احتمالی در کنگره به تنهایی کفایت نکند. به باور من در کنار تصویب رفع تحریم‌ها در کنگره، باید اقدامات سیاسی مکمل نیز در دستور کار قرار گیرد.
به باور فرجی‌راد بحث سرمایه‌گذاری شرکت‌های امریکایی در ایران می‌تواند یکی از ابزار‌های تثبیت توافق در کنار تصویب در کنگره باشد. موضوعی که سیدعباس عراقچی، دیپلمات ارشد ایرانی، در پیامی به موسسه کارنگی به آن اشاره کرده نیز در همین راستا بود. این استاد ژئوپلیتیک در ادامه تاکید کرد که بنابراین انجام اقدامات سیاسی از سوی مقامات دو کشور، نظیر همکاری‌های اقتصادی یا تعاملات راهبردی، می‌تواند به عنوان لایه‌ای تکمیلی برای اطمینان‌بخشی از استمرار توافق عمل کند. درنهایت، حتی با تصویب رسمی توافق در کنگره نیز نمی‌توان با اطمینان کامل گفت که هیچ‌یک از دولت‌های آینده امریکا توافق را نقض نخواهد کرد. اما ترکیب ضمانت‌های حقوقی و اقدامات سیاسی می‌تواند مسیر ایجاد اطمینان متقابل را هموارتر کند و از بازگشت به تنش‌های گذشته جلوگیری نماید.
مرتضی مکی: دور سوم رایزنی‌ها در مسقط نقطه عطفی در فرآیند دیپلماسی میان تهران و واشنگتن است
مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا در ارزیابی‌اش از ماحصل دو دور رایزنی غیرمستقیم ایران و امریکا درباره پرونده هسته‌ای گفت: انجام دور سوم رایزنی‌ها در مسقط و همزمان تصمیم مشترک ایران و امریکا برای تشکیل کمیته کارشناسان فنی، نشانه‌ای روشن از عبور طرفین از مباحث کلی و ورود به جزییات فنی و سیاسی مذاکرات است. این تصمیم را می‌توان نقطه عطفی در روند دیپلماتیک اخیر دانست که امیدواری‌ها نسبت به پیشرفت گفت‌و‌گو‌ها را افزایش داده است.
به باور مکی با این حال، هر اندازه جزییات در فرآیند رایزنی‌ها برجسته‌تر شود، پیچیدگی و دشواری گفت‌و‌گو‌ها نیز افزایش می‌یابد. موضوعاتی مانند سطح غنی‌سازی اورانیوم و سرنوشت ذخایر موجود، از جمله چالش‌های اساسی میان ایران و طرف‌های غربی هستند. در حال حاضر، دیدگاه‌های متفاوتی درخصوص نحوه مدیریت اورانیوم غنی‌شده وجود دارد؛ برخی پیشنهاد می‌دهند که این مواد در خاک ایران و تحت نظارت آژانس باقی بماند، درحالی که برخی دیگر بر انتقال آن در ازای دریافت کیک زرد تاکید دارند. این کارشناس مسائل اروپا در ادامه گفت: ازسوی دیگر، موضوع دانش هسته‌ای نیز به عنوان یکی از خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران مطرح است. پس از خروج امریکا از برجام، ایران برنامه هسته‌ای خود را به سرعت توسعه داد و ازجمله دستاورد‌های مهم آن، بهره‌برداری گسترده از سانتریفیوژ‌های پیشرفته‌ای همچون IR-۶ بود که ظرفیت غنی‌سازی بسیار بالاتری نسبت به سانتریفیوژ‌های نسل قبلی دارند. تهران همواره تاکید داشته که دانش هسته‌ای به عنوان سرمایه‌ای ملی باید حفظ شود.
مکی در ادامه گفت‌وگوی خود تاکید کرد که در این میان، نگرانی اصلی غرب، به‌ویژه ایالات‌متحده، مدت زمان گریز هسته‌ای ایران است؛ یعنی بازه زمانی‌ای که تهران بتواند از لحظه تصمیم تا تولید سلاح هسته‌ای، آن را محقق سازد. با افزایش سطح غنی‌سازی به ۶۰درصد که بعد از خروج ترامپ از برجام اتفاق افتاد، برخی محافل امریکایی تحت فشار لابی‌های اسراییلی، مدعی شده‌اند که ایران اکنون به آستانه گریز هسته‌ای نزدیک شده است.
این کارشناس مسائل اروپا ضمن تاکید بر اینکه برخی ادعا‌های منتشر شده مبنی بر آن است که ایران ممکن است حاضر باشد سطح غنی‌سازی را به ۳.۶۷درصد کاهش دهد، اما موضوعاتی مانند سرنوشت سایت‌های حساس نظیر نطنز، فردو و اصفهان و نیز آینده سانتریفیوژ‌های نسل جدید و ظرفیت فنی دانشمندان هسته‌ای ایران همچنان محل اختلاف باقی خواهد ماند.
مکی در باب انتشار ادعایی مبنی بر دریافت تضمین ازسوی واشنگتن توسط تهران می‌گوید: البته که از دیگر چالش‌های محوری رایزنی‌های ایران و امریکا، نحوه رفع تحریم‌ها و تعهدات امریکا در قبال گام‌های ایران است، چراکه ظاهرا تهران بر اجرای یک استراتژی گام‌به‌گام تاکید دارد؛ به این معنا که در ازای هر اقدام هسته‌ای که انجام می‌دهد، انتظار دارد طرف امریکایی نیز به صورت متقابل تحریم‌هایی را رفع کند. این موضوع باتوجه به ساختار قانونی پیچیده در امریکا و نقش کنگره در تصویب یا تعلیق تحریم‌ها، چالش‌برانگیز است. به باور مکی با این همه نشست‌های دور سوم رایزنی‌ها به‌ویژه نشست کمیته کارشناسی و دیدار‌های آقای ویتکاف و آقای عراقچی می‌تواند مسیر آینده مذاکرات را تاحدی روشن‌تر کند.
