سند تحول بنیادین؛ درمان درد‌های آموزش و پرورش

دیدارنیوز – رسول شکوهی - اگر جزو علاقه‌مندان به آموزش و پرورش باشید یا حتی اگر اخبار این حوزه را دنبال کنید قطعا بار‌ها و بار‌ها عبارت «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» را شنیده‌اید. سندی که قرار است تحول در آموزش و پرورش را پیش ببرد. سند تحول بنیادین در سال ۹۰ بعد از چند سال تحقیق و بررسی توسط کارشناسان و استادان حوزه تعلیم و تربیت به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش و شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید.

از همان سال تا همین امروز بحث‌های مختلفی بین کارشناسان این حوزه و مسئولین و اهالی رسانه به وجود آمده است و نمی‌توان به راحتی از کنار پدیده‌ای به این مهمی گذشت و باید به سراغ نقد و بررسی آن رفت و ابعاد مختلف آن را برای تمام دست اندرکاران و مخاطبان نظام تعلیم و تربیت تبیین کرد. به همین منظور به سراغ فردی رفته ایم که جزو کارشناسان و متخصصین سند تحول به حساب می‌آید و در حال حاضر مشاور وزیر و رئیس ستاد اجرایی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است. رضا مددی هم کارشناس است و هم مسئولیتی در حوزه سند دارد. به خوبی با ابعاد مختلف سند آشنایی داشته و هم در جریان روند اجرای آن و مسائل مربوط به حوزه ستادی است.

آموزش و پرورش ۱۴۰۴

مددی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش را بخشی از سند چشم انداز ۱۴۰۴ عنوان کرد که در این سند تصویری از کشور در آن دوره ارائه شده است که باید در تمام حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... به وضعیت تعریف شده در سند برسیم. در حوزه آموزش و پرورش نیز سند تحول بنیادین آموزش و پرورش این موضوع را دنبال می‌کند. مددی در این باره می‌گوید: «در اصل سند تحول نقشه راه اصلاح و تحول آموزش و پرورش کشور تا افق ۱۴۰۴ است ... در حوزه تعلیم و تربیت، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، نقشه راه تحول آموزش و پرورش برای تحقق چشم‌انداز ایران ۱۴۰۴ است».

او در صحبت‌های خود به تاریخچه سند اشاره می‌کند که در بعد از انقلاب اسلامی همواره این دغدغه در آموزش و پرورش وجود داشت که نظام تعلیم و تربیت را بر اساس ارزش‌های دینی و ملی حاکم بر انقلاب اسلامی به وجود بیاورند و تحولی در این نظام ایجاد کنند. در ابتدای انقلاب با اقدامات شهیدان باهنر و رجایی دست به اقدامات اولیه زدند و در دهه‌های بعدی نیز اقدامات گوناگونی انجام شد که در نهایت در فاصله سال‌های ۸۲ تا ۹۰ با مشارکت بیش از ۵۰۰ نفر از اندیشمندان حوزه و دانشگاه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تدوین و تصویب شد. در این سند مسیر تحول آموزش و پرورش از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۴ مشخص شده است.

مددی پیش از ورود به بحث سند تحول بنیادین به مبانی نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش اشاره کرد. موضوعی که به عقیده او مغفول مانده و کمتر به آن توجه شده است. پشتوانه علمی و نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش همین مبانی نظری است. مبانی نظری سند دارای چند بخش اصلی است که در بخش اول فلسفه تربیت در جامعه به صورت عام و کلان مطرح شده و در بخش دوم فلسفه نظام تربیت رسمی و عمومی یعنی آموزش و پرورش عنوان شده و در بخش آخر رهنامه یا دکترین آموزش و پرورش است که چارچوب اجرایی کردن این فلسفه تربیتی بیان شده است. همچنین بحث چرخش‌های تحول آفرین نیز از جمله مسائلی است که در این مبانی نظری آمده است.

به عقیده مددی این اولین بار است که در تاریخ آموزش و پرورش فلسفه تربیت بومی تدوین شده است و این یکی از دستاورد‌های سند تحول به حساب می‌آید. نکته دیگری که می‌توان جزو دستاورد‌های سند عنوان کرد این است که این سند و پشتوانه نظری آن یک نظام تعلیم و تربیت مطلوب را به ما نشان می‌دهد و زمانی که این معیار را داشته باشیم می‌توان برای به وجود آوردن آن اقدامات لازم را انجام داد.

مددی به جنبه‌های قانونی سند نیز اشاره کرد. در بند ۷۵ سیاست‌های حاکم بر برنامه ششم توسعه که مقام معظم رهبری ابلاغ کرده اند، اجرای سند تحول را بر دولت و مجلس تصریح شده است. همچنین در برنامه ششم توسعه اجرای سند تحول تکلیف آموزش و پرورش است و این امر به تصویب مجلس رسیده. به عقیده مددی تمام سازوکار‌های قانونی برای اجرای سند و توجه ویژه به آن وجود دارد.

انتقاد به سند و اجرای سند

یکی از نقد‌هایی که به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش می‌شود این است که این سند به شدت ایدئولوژیک است و گزار‌های ایدئولوژیک در آن بسیار وجود دارد و یک سند آموزشی نیازی به این حجم از ایدئولوژی ندارد. مددی در پاسخ به انتقاد بر این نکته تاکید می‌کند که تمام نظام‌های تعلیم و تربیت در دنیا بر اساس ارزش‌ها و اعتقادات آن جامعه شکل گرفته اند و اینکه در سند تحول بنیادین گزاره‌هایی مبتنی بر مذهب رسمی کشور وجود دارد به صورت کلی نظام تعلیم و تربیت ما بر این اساس شکل گرفته است یک امر طبیعی است. هر چند که اکثر جامعه ایران مسلمان هستند و طبیعتا نظام تعلیم و تربیت مسلمانان باید بر اساس نگاه و اندیشه‌های آن‌ها باشد.

مددی همچنین بر ساحت‌های ششگانه تربیتی اشاره می‌کند و تاکید دارد که یکی از این ساحت‌های تربیتی تربیت اعتقادی و عبادی است و دیگر ساحت‌های تربیتی وجود دارد که به دنبال چند بعدی کردن نظام تعلیم و تربیت هستند. او همچنین به انتقاد دیگری که از سند می‌شود پاسخ داد. بسیاری سند را بسیار کلی و به دور از واقعیت می‌دانند و معتقدند که باید این سند نسبت مشخصی با واقعیت‌های آموزش و پرورش داشته باشد.

مددی در جواب به این نکته اشاره کرد که سند باید کلی باشد و وضعیت مطلوب و ایده آل را به تصویر بکشد. زمانی که ما تصویر مطلوب داشته باشیم به سمت آن حرکت می‌کنیم. واقعیت‌ها و سازوکار اجرایی و کار‌هایی که باید انجام شود در زیرنظام‌های شش گانه آمده که به تازگی منتشر شده است.

همه وزیران آموزش و پرورش یا به خاطر استیضاح یا سوال نمایندگان به مجلس شورای اسلامی رفته اند و با این پرسش مواجه شده اند که چرا سند تحول بنیادین اجرایی نمی‌شود؟ این موضوع از اهمیت بالای اجرای سند خبر می‌دهد. مددی درباره اجرا یا عدم اجرای سند بر این نکته تاکید کرد که عدم اجرای سند به هیچ وجه درست نیست و باید از اجرای نامتوازن سند صحبت کرد.

رضا مددی: «اینکه گفته می‌شود سند تحول اجرا نشده درست نیست و اجرا شده، اما اجرای آن به واسطه آغازی که داشته در یک مسیر‌هایی از جمله برنامه درسی بیشتر پیش رفته است. اجرای سند از طریق سایر بخش‌های سند تحول که در غالب زیر نظام‌ها عنوان شده باید اتفاق افتد. یعنی ۱۳۱ راه‌کاری که گفته شد باید از طریق شش زیر نظام منابع مالی، زیر نظام منابع انسانی، زیر نظام راهبری و مدیریت، زیر نظام برنامه درسی، زیر نظام فضا و تجهیزات و فناوری و زیر نظام پژوهش و ارزشیابی صورت یابد».

مشاور وزیر آموزش و پرورش بر اجرای متاوزن سند از طریق این زیرنظام‌های شش گانه تاکید داشت که در نهایت بتوان از طریق ۱۳۱ راهکار ذکر شده در سند به سمت نقطه مطلوب و تحول در آموزش و پرورش حرکت کرد.

مشکلات فرهنگی و ساختاری

در ذهنیت بسیاری از ما این تفکر وجود دارد که سند تحول بنیادین آموزش و پرورش اختصاصا متوجه این وزارتخانه است و آن‌ها هستند که باید این سند را اجرایی کنند. اما در اصل تمام نهاد‌های فرهنگی و اجتماعی این وظیفه را بر عهده دارند. مددی در این باره می‌گوید: «مبانی نظری سند تحول باید در اختیار همه سازمان‌ها و نهاد‌ها از جمله صدا و سیما، وزارت علوم، وزارت ارشاد و حوزه‌های علمیه قرار بگیرد. این بخش باید از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی به آن‌ها ابلاغ می‌شد که چنین ابلاغی صورت نگرفته و باعث شده که سند تحول عموماً متوجه آموزش و پرورش کشور باشد که این امر مقداری محدودیت را برای آموزش و پرورش ایجاد کرد».

مددی بر این باور است که اجرای سند تحول بنیادین نیاز به یک عزم ملی دارد و آموزش و پرورش به تنهایی نمی‌تواند این مسیر را طی کند. او بر این نکته تاکید کرد که به دنبال مشخص کردن سهم باقی نهاد‌ها در اجرای سند تحول هستیم تا از طریق شورای عالی انقلاب فرهنگی و دولت سازوکاری قانونی برای موظف کردن این نهاد‌ها به وجود بیاوریم.

مدرسه در سند تحول کانون تربیتی محله است. این موضوع به نقش شهرداری‌ها در اجرای سند اشاره دارد. یا وزارت صنعت و معدن که با هنرستان‌ها و رشد مهارت آموزی در ارتباط است. بسیاری از نهاد‌های دیگر باید وارد بحث اجرای سند تحول شوند، چون در نهایت خروجی آموزش و پرورش به نفع تمام جامعه می‌تواند عمل کند.

مددی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به مشکلات فرهنگی در اجرای سند تحول اشاره می‌کند. مشکلاتی که در بدنه جامعه وجود دارد. طبق گفته‌های مددی در سند ذکر شده که مدرسه عامل اصلی توسعه و پیشرفت کشور است، اما این نگاه در جامعه وجود ندارد. بسیاری از افراد جامعه اینگونه فکر می‌کنند که دانش‌آموز باید ساعتی را در مدرسه بگذراند و بیشتر وقتش با کتاب درسی و تست و آزمون و ... پر شود. «کمتر والدین و فرزندان از مدیر و معلمان در مورد مسائل زیستی و بدنی و هنری و فرهنگی و اقتصادی سؤال می‌کنند و این باور را ندارند که در مدرسه باید چنین اتفاقاتی رخ دهد».

او به ساختار تمرکزگرای آموزش و پرورش اشاره کرد که یکی از موانع اجرای سند محسوب می‌شود. تمرکزگرایی باعث شده که فرایند مدرسه محوری به خوبی انجام نگیرد و اجازه رشد و خلاقیت و بالندگی از مدیران و معلمان گرفته شده است.

مددی در پایان صحبت‌های خود سند را راه علاج درد‌های آموزش و پرورش عنوان کرد. مددی: «سند برای رسیدگی به درد‌ها است. پس از شناسایی درد‌ها راه‌حل این درد‌ها سند تحول است. راه‌حل‌های سند کاملا پاسخ‌گوی درد‌های آموزش و پرورش است».

بخوانید: قسمت اول گفتگوی دیدارنیوز با رضا مددی / سند تحول بنیادین از تدوین تا اجرا

بخوانید: قسمت دوم گفتگوی دیدارنیوز با رضا مددی / اجرای سند تحول باید به اولویت اول کشور تبدیل شود

ببینید: فیلم کامل گفتگوی دیدارنیوز با رضا مددی در آپارات