توافق تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برخلاف تصور و انتظار طرف غربی از سوی ایران تمدید نشد. ایران که حتی پس از خروج دولت ترامپ از توافق همچنان به تعهدات خود پایبند ماند بعد از چرخش قدرت در آمریکا و اصرار بایدن بر تحریم و نیز سیاسی‌کاری آژانس حاضر به انجام یکسویه تعهدات نیست.
دیدارنیوز - سوم تیرماه توافق تهران با آژانس بین المللی انرژی اتمی به پایان رسید؛ توافقی که ابتدا در اسفند ماه پارسال به مدت سه ماه امضا و پس از اتمام آن برای یک ماه دیگر تمدید شد به آن امید که در این مدت تحریم ها برداشته شود. جمهوری اسلامی ایران در شرایط کنونی که طرف غربی بر ادامه تحریم و تنگنا پافشاری می کند، از تمدید آن برای سومین بار خودداری کرده است. «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز جمعه چهارم تیر ماه در بیانیه‌ای اعلام کرد که تهران به درخواست این سازمان در مورد تمدید پیمان موقت نظارت اتمی، پاسخ نداده است.
در واکنش به بیانیه دبیر کل این سازمان، «کاظم غریب‌آبادی» نماینده کشورمان در آژانس همان روز با تاکید بر اینکه «جمهوری اسلامی الزامی برای تمدید تفاهم با آژانس ندارد»، اظهار کرد: آژانس هیچگونه وظیفه‌ای برای ارائه گزارش (به شورای حکام این نهاد بین‌المللی) در مورد تفاهم منقضی شده مشترک و ثبت داده‌ها نداشته و ندارد.
کاهش همکاری ایران و آژانس به مصوبه آذرماه پارسال مجلس شورای اسلامی برمی گردد که نمایندگان مجلس، کلیات و جزییات طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران» را به تصویب رساندند که پس از تایید شورای نگهبان به قانون تبدیل و از سوی دولت لازم الاجرا شد. تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد، ذخیره سالانه حداقل ۱۲۰ کیلوگرم از این نوع اورانیوم در داخل کشور، افزایش سانتریفیوژ های نسل جدید و محدود سازی نظارت بازرسان آژانس تنها چند مورد از بندهای آن به شمار می رفت.
تنها چند روز قبل از پایان ضرب الاجل مجلس به طرف غربی برای لغو تحریم ها ذیل قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها، گروسی سفری سرزده به تهران داشت. در این سفر دولت ایران و آژانس توافقی امضا و بیانیه ای در این باره منتشر کردند. بر پایه این بیانیه، اجرای پروتکل الحاقی و دسترسی‌های برجامی به طور کامل متوقف و صرفا تعهدات پادمانی ایران اجرا می‌شود. بر این اساس، طبق قانون مجلس هیچ دسترسی فراپادمانی به آژانس اعطا نخواهد شد و هیچگونه بازرسی فراپادمانی نیز انجام نمی شود.
همچنین بر اساس این توافق، آژانس به فعالیت های «ضروری» خود برای راستی آزمایی و نظارت بر مراکز هسته ای ایران ادامه خواهد داد. مقصود از تداوم راستی آزمایی و نظارت ضروری که در بند ۲ بیانیه آمده، این است که «ایران به مدت سه ماه اطلاعات برخی فعالیت ها و تجهیزات نظارتی را که در پیوست مشخص شده ضبط کرده و نزد خود نگه خواهد داشت. در این مدت، آژانس به این اطلاعات هیچ دسترسی نخواهد داشت و اطلاعات منحصرا نزد ایران باقی می ماند. چنانچه ظرف سه ماه تحریم ها به طور کامل لغو شد، ایران این اطلاعات را در اختیار آژانس می گذارد، در غیر اینصورت اطلاعات برای همیشه پاک خواهد شد.»
امروز موضوع دوربین های نظارتی و فیلم های آنها که از آن با عنوان «جعبه سیاه» نام برده می شود، محل دعوا است. به تازگی «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت خارجه ایران اعلام کرده که تهران هنوز هیچ تصمیم سلبی یا ایجابی برای پاک کردن اطلاعات دوربین های نظارتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تاسیسات هسته ای ایران نگرفته است.
در مقابل، طرف غربی و آژانس نگران پاک کردن فیلم های این دوربین ها از سوی ایران هستند. از نگاه ناظران تهران از این اقدام به عنوان اهرمی برای زیر فشار قرار دادن غرب بر سر توافق و لغوتحریم ها استفاده می کند. ضمن اینکه طرف غربی نیز از آژانس برای تحت فشار گذاشتن جمهوری اسلامی سود می جوید و وظایف فنی این سازمان را در راستای اهداف سیاسی خود مدیریت می کند.
در همین ارتباط ماه گذشته پس از گزارش ضدایرانی آژانس، «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمان های بین المللی مستقر در وین اتریش در جلسه شورای حکام آژانس از گروسی خواست تا با پرهیز از سیاسی کردن موضوعات، به همکاری با جمهوری اسلامی ایران ادامه دهد.
ایران از سال ۱۳۹۲ که مذاکرات هسته ای کلید خورد تا سال گذشته همکاری نزدیکی با آژانس داشت. در پیوند با همکاری نزدیک ایران با آژانس، چندی پیش خبرگزاری «بلومبرگ» مدعی شد به نسخه ای ۱۱۳ صفحه ای از یک گزارش آژانس که برای دیپلمات ها فرستاده شده، دست یافته است؛ نسخه ای که اعلام می کند بازرسی های سرزده در این سال به طور متوسط ماهانه سه بار صورت گرفته است. همچنین بر اساس این گزارش، آژانس تعداد بازرسان فعال در ایران را با ۶ درصد افزایش در آن سال به ۲۸۵ ناظر رساند.
بر پایه این گزارش، «این بازرسی ها بر اساس ویژگی هایی چون انتخاب تصادفی، غیرقابل پیش‌بینی بودن و دسترسی سریع، صورت می‌گیرد که تاثیر بازدارنده‌شان را در کشور های محل انجام بازرسی ها تقویت می‌کند.» مهرماه پارسال نیز گروسی در مصاحبه با نشریه «اشپیگل» آلمان گفت: این نهاد در سال گذشته میلادی (۲۰۱۸) بیش از ۴۰۰ بازرسی در ایران انجام داده است.
از نگاه ناظران در صورت استمرار سیاسی کاری آژانس و پافشاری آمریکا بر تداوم تحریم شاهد کاهش روز افزون همکاری های تهران و این سازمان خواهیم بود. هر چه که این اختلافات تعمیق یابد بی تردید بازگشت پذیری آن هم دشوارتر خواهد بود. بنابراین انتظار می رود آمریکا از مهره آژانس برای پیشبرد سیاست های خود بهره نگیرد تا آسیب بیشتری متوجه برجام و نیز جایگاه این نهاد راستی آزما نشود.
