قوانین مالکیت فکری پشتیبان و ضامن بازار اقتصادی «صنایع خلاق» است

دیدارنیوز ـ آثار، محصولات و خدماتی که ارزش مادی و معنوی آن نه فقط به تکنولوژی و مواد اولیه تولید آن، بلکه ناشی از ایده‌پردازی و خلاقیت بکار رفته در آن است در حوزه صنایع خلاق قرار می‌گیرد، این حوزه از محصولات فرهنگی و آثار هنری تا حوزه تکنولوژی‌های پیشرفته تا نرم‌افزار‌های بازی و رسانه‌های ارتباطی جدید را شامل می‌شود.

در یک نگاه آسیب شناسانه، دست یافتن ایران به توسعه صنایع خلاق مانند دیگر کشور‌های موفق دنیا در این عرصه نیازمند قوانین حمایت از حقوق مالکیت فکری و معنوی است، پیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی و عضویت در سازمان جهانی مالکیت معنوی از جمله اقدامات موثری است که می‌تواند شیوه‌ها، طرح‌ها و نقش‌مایه‌های هنری و فرهنگی ایران را در برابر کپی شدن و تکثیر غیرقانونی حفاظت کند و همین نبود قانون و عدم مراعات آن، خسارات غیرقابل جبرانی را در حوزه صنایع خلاق در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به بار می‌آورد.

حجت‌الله مرادخانی درباره صنایع خلاق و قوانین مالکیت فکری گفت: صنایع خلاق به حوزه‌ها، کالاها، آثار، محصولات و خدماتی تلقی می‌شود که ارزش اقتصادی آن‌ها ناشی از خلاقیت و ایده بدیع و بکر بکار رفته در آنهاست، نه صرفا مواد اولیه سازنده که اجناس کاربردی تکنولوژی ساخت و هزینه زمان تولید آن‌ها را نیز شامل می‌شود.

پژوهشگر صنایع خلاق اظهار داشت: ایجاد زمینه‌های لازم برای توسعه صنایع خلاق و آموزش و فراگیر کردن آن‌ها در هر کشور، مستلزم مقدمات و الزامات گوناگونی است که برخی از آنها، دارای اهمیت بالایی است؛ یکی از این موارد مهم، وجود قوانین حمایت از مولفان و خالقان آثار است که مقوله‌ای مهم و تعیین‌کننده و نیز یکی از پشتوانه‌های اصلی توسعه و رشد صنایع خلاق در دنیای امروز محسوب می‌شود.

مرادخانی تاکید کرد: قوانین حمایت از مولفان و صاحبان ایده‌های نو، یکی از اقدامات اساسی برای بسترسازی توسعه صنایع خلاق و رشد بازار اقتصادی آن‌ها به شمار می‌رود. وجود قوانین کپی‌رایت (Copy Right) و پیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی و عضویت در سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO) از جمله اقدامات موثر کشور‌های موفق در عرصه صنایع خلاق است، که زمینه‌های لازم برای فعالیت هنرمندان و فعالان مرتبط با آن را مهیا می‌سازد.

وی افزود: قوانین کپی رایت یکی از مولفه‌های مهم در طبقه‌بندی کردن صنایع خلاق و فرهنگی محسوب شده و به عنوان یک معیار مهم در توسعه آن‌ها نقش دارد. بر اساس وجود این قوانین حمایتی و ضمانت اجرایی آن‌ها است که ما شاهد رشد اقتصادی و توسعه بازار هنر و فعالیت هنرمندان و فعالان صنایع فرهنگی و خلاق در کشور‌های عضو کنوانسیون‌های بین المللی حقوق مالکیت معنوی هستیم.

ضرورت قوانین کپی رایت برای ایجاد، تحقق و توسعه صنایع خلاق

مرادخانی قوانین کپی رایت را یکی از الزامات ایجاد، تحقق و توسعه صنایع خلاق در دنیای امروز دانست و افزود: شاید یکی از معضل‌های مهمی که فعالان این حوزه، هنرمندان و صاحبان ایده‌های نو در ایران با آن مواجه هستند، نبود قوانین حمایتی است، زیرا در بیشتر موارد مشاهده شده که حاصل کار یک هنرمند، یا ایده خلاق یک پژوهشگر و یا ابداع یک کارآفرین به راحتی کپی شده و آن فرد صاحب ایده از نتایج و بهره اقتصادی کار خود محروم می‌شود.

پژوهشگر صنایع خلاق افزود: برای رشد و توسعه صنایع خلاق در مسیر توسعه پایدار باید قوانین حمایت از حقوق مولفان و منصفان در کشور تصویب شود، از طرفی پیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی و عضویت در سازمان جهانی مالکیت معنوی از جمله اقدامات موثری است که می‌تواند شیوه‌ها، طرح‌ها و نقش‌مایه‌های فرهنگی و هنری ایران را در مقابله کپی‌شدن و تکثیر غیرقانونی حفاظت کند.

مرادخانی تصریح کرد: تا زمانی که ما حقوق مولفان و صاحبان آثار سایر کشور‌ها را رعایت نکنیم و تا زمانی که آثار و تولیدات فرهنگی و هنری آن‌ها به راحتی در ایران تکثیر می‌شود، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم آن‌ها هم برای حقوق مولفان و هنرمندان و صاحبان فکر و ایده کشور ما حقی قائل شده یا حمایتی جدی از ما صورت دهند.

وی افزود: متولیان حوزه صنایع فرهنگی و هنری ایران و نیز سازمان ثبت و اسناد کشور و دیگر مراجع حقوقی می‌توانند با وضع قوانین و ضمانت اجرای حقوق مالکیت فکری و معنوی آثار و محصولات با اهتمام و جدیت بیشتری عمل کنند تا زمینه‌های مساعدی برای به فعلیت درآمدن قابلیت‌های صنایع خلاق و فرهنگی در ایران هم مهیا شود.

قوانین مالکیت فکری باید ضمانت اجرایی داشته باشد

مرادخانی گفت: علیرغم اینکه در داخل قوانین مالکیت فکری داریم، اما متاسفانه ضمانت اجرایی لازم آن وجود ندارد. در زمینه حقوق مولف و هنرمند قانون حمایت مولفان، منصفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸ است آیین نامه اجرایی آن در سال ۱۳۵۰ در کنار قانون ترجمه و تکثیر کتاب‌ها و آثار و نشریات صوتی که دوسال بعد مصوب شد جزو قوانین حقوقی مالکیت فکری در ایران است که در دهه ۸۰ هم اصلاح شد.

وی با تاکید بر ضرورت اصلاح و بروز رسانی قوانین حوزه مالکیت فکری با توجه تحولاتی جهان، گفت: حقوق مالکیت فکری دارای دو حوزه حقوق مادی و معنوی است که در اصلاحیه حقوق مالکیت معنوی که تا ۳۰ سال در اختیار صاحب اثر پس از مرگ مولف برای او محفوظ بود، به ۵۰ سال رسید.

صنایع خلاق نیازمند حمایت و پشتیبانی قانون مالکیت فکری هستند

مرادخانی بیان کرد: اصولا برای تعیین مرز خلاقیت کیفیت محصول و ایده بسیار اهمیت دارد، البته فرایند خلاقیت را نمی‌توان مطلق در نظر گرفت؛ خلاقیت یک ایده یا یک اثر و محصول از منظر و دیدگاه افراد مختلف، حتی در اقلیم‌ها جغرافیایی و آموزه‌های فرهنگی و اجتماعی مختلف، متفاوت است؛ اما آنچه که مشخص شده، ایجاد کاربری نوین محصول، طراحی خاص و منحصر به فرد پرداختن به ویژگی‌های هنری از برجستگی‌های صنایع خلاق است.

مدرس دانشگاه گفت: برای اینکه در میان مدت و بلندمدت خلاقیت و صنایع خلاق بتواند در جوامع شکل بگیرد و جریان سازی کند و برای خلق ثروت و اشتغالزایی بستر پایدار ایجاد کند به قوانین حمایتی و پشتیبانی در حوزه مالکیت فکری نیاز دارد، یک مولف یا محقق، یک مصنف و تولید کننده برای خلق اثر و محصول خود از هر نظر فکری و معنوی شاید یک یا چند سال زمان می‌گذارد، از طرفی از نظر مادی هم هزینه می‌کند.

مرادخانی بیان کرد: اگر قوانین حمایتی و پشتیبانی از صنایع خلاق وجود نداشته و همه از محصول تولیدی بدون رعایت حقوق مالکیت بهره برداری کنند، و دست مالک اثر هم به جایی بند نباشد، عملا هیچ وقت دیگر او برای بار دوم نه انگیزه خواهد داشت، نه اراده و همت خواهد کرد و در این مسیر هرگز گام بر نمی‌دارد.

عدم رعایت قوانین مالکیت فکری مانع قوام و دوام صنایع خلاق در جامعه

مرادخانی وجود قوانین مالکیت فکری را یکی از تضمین‌های اصلی برای توسعه بازار اقتصادی صنایع خلاق دانست و افزود: یک هنرمند صنایع دستی مثلا برای یک طرح سفالین یا حجم گلین یا چوبین، یا یک طراح زیورآلات خاص و آثار نگارگری و معماری چندین بار آزمون و خطا می‌کند تا محصول اولیه را تولید کند و پس از رفع ایرادات آن با صرف زمان، انرژی و هزینه زیاد تلاش می‌کند محصول نهایی را تولید و تکثیر و به بازار برساند؛ تا بخاطر بدیع بودن اثر به سود اقتصادی خوبی برسد.

وی گفت: اگر قوانین مالکیت فکری رعایت نشود و هر کسی بتواند از یک اثر قالب گیری و کپی کند و در بازار عرضه کند عملا آن هنرمند دیگر کار خود را ادامه نمی‌دهد، وقتی این شرایط در بازار تسری پیدا کند، عملا فضای صنایع خلاق فرهنگی در جامعه هرگز شکل نمی‌گیرد و قوام و دوام نخواهد داشت، اما اگر قوانین حمایتی در حوزه مالکیت فکری به صورت جدی وجود داشته باشد بسیاری از هنرمندان و صنعتگران به حوزه صنایع خلاق وارد می‌شوند.

پژوهشگر صنایع خلاق، وضعیت رعایت قوانین مالکیت فکری را در ایران مطلوب ندانست و افزود: در مقایسه وضعیت مالی و اقتصادی نویسندگان ایرانی و خارجی، آن‌ها وقتی اثرشان منتشر و شناخته می‌شود به ثروت و مکنت مالی می‌رسند، اما نویسندگان ایرانی در سال‌های پایانی عمر برای هزینه‌های بیماری خود در دوران بازنشستگی با مشکلات فراوان مالی درگیر هسستند، حتی اساتید برجسته موسیقی و آهنگسازان ایرانی هم به همین مشکلات دچار هستند.