یک پژوهشگر، با اشاره به برجستهترین ویژگیهای دول شبه مدرن گفت: در دولتهای شبه مدرن نظام «بایدونباید» بهجای «هست و نیست» حاکم است و دولت، به نقد جامعه و سپس هدایت آنان به سمت مقصدی مشخص می پردازد.
دیدارنیوز ـ محسن حسام مظاهری، نویسنده و پژوهشگر اجتماعی تشیع و آیینهای شیعی در نشست «دولت شبه مدرن ایرانی و مناسک عزاداری» که سوم مهرماه در موزه عصارخانه شاهی اصفهان برگزار شد، اظهار کرد: بعد از جنگ جهانی اول، کشورهای موسوم به جهان سوم به اقتباس از دولتهای مدرن پرداختند؛ زیرا هم کشورهای غربی دنبال بسط این موضوع بودند و هم نخبگان کشورهای در حال پیشرفت به این اتفاقنظر رسیده بودند که شاید این نوع دولت، راه گشایی برای مشکلات جهانسومیها باشد اما آنچه در عمل رخ داد، یک اقتباس ظاهری از پدیده مدرن بود؛ بدون توجه به پیشزمینهها و ویژگیهایی که جوامع مقصد داشتند.
وی، این دولتها را شبه مدرن نامید و ادامه داد: یکی از ویژگیهای دولتهای شبه مدرن این است که بین حکمرانی سنتی و حکمرانی مدرن، معلق است و نسبت دولت با عرصه عمومی این تعلیق را ایجاد میکند.
نویسنده کتاب «رسانه شیعه» تصریح کرد: در دولت مدرن، نسبت دولت با عموم نسبتی تام است به این معنی که دولت، نماینده اکثریت جامعه است و بر اساس قرارداد اجتماعی، تابع منافع عوام است ولی دولت در جوامع شبه مدرن در همه وجوه، نماینده عرصه عمومی نیست. اگرچه این دولتها اشکال مردمسالاری به شکل مدرن را مثل صندوق رأی، انتخابات و... دارند اما صندوق رأی، تعیینکننده حاکمیت ملت نیست و از اجزای دیگری متأثر است.
مظاهری خاطرنشان کرد: نخستین دولت شبه مدرن ایرانی اوایل مشروطه پایهگذاری شد، زیرا نخبگان معتقد بودند که الگوی سنتی مبتنی بر حکومت فردی باید دگرگون شود و جامعه ایران نیاز به تغییرات جدی دارد. همین امر زمینهساز ایجاد یک دولت شبه مدرن شد.
وی افزود: دوره رضاشاه نیز یک نمونه دولت شبه مدرن ایرانی بعد از مشروطه است. رضاشاه، از زمانی که سردار سپه بود با همراهی و پشتیبانی بعضی از نخبگان، پروژه دگرگونی و مدرن سازی ایران به شکل آمرانه را کلید زد.
این پژوهشگر، نخستین ویژگی دولت شبه مدرن را ماهیت ایدئولوژیک آن دانست و گفت: خاصیت ماهیت ایدئولوژیک، کنترل شهروندان است و به همین دلیل در دولتهای شبه مدرن شاهد حکمفرمایی چنین دیدگاهی هستیم.
وی افزود: دولتهای شبه مدرن دارای نظام «بایدونباید» هستند نه نظام «هست و نیست». دولت در چنین وضعیتی به نقد جامعه مینشیند، جامعه را به وضع مطلوب هدایت، بازسازی و بهسازی میکند و آن را به سمت چشمانداز و هدف برنامهریزیشده خود پیش میبرد ولو با قهر و زور، درحالیکه در دولت مدرن، رسالت و وظیفه دولت، هدایت جامعه نیست.
نویسنده کتاب «فرهنگ سوگ شیعی» سرکوب لایههای خرد را یکی دیگر از ویژگیهای دولت شبه مدرن دانست و اظهار کرد: در دولت شبه مدرن تکثیر قدرت وجود ندارد. برای مثال زمانی که رضاشاه به منصب شاهی رسید با استفاده از سرکوب لایههای زیرین مثل عشایر یک قدرت مرکزی را پایه ریخت و ایرانی با هویت جعلی تشکیل داد.
مظاهری همچنین تأکید کرد که رئوس همه دولتهای شبه مدرن از عناوین و القابی مثل «پیشوا» و «پدر»، «تاجدار» استفاده میکنند.
