مسابقه بزرگ برنده باش حرام است

دیدرانیوز ـ مسلم تهوری: چند ماهی است برنامه‌ای از شبکه ۳ سیما پخش می‌شود به نام «مسابقه بزرگ برنده باش» با اجرای محمدرضا گلزار؛ مسابقه‌ای که به سرعت توانست جای خود را پیدا کند و مخاطبان بسیاری را جذب کند. برای شرکت در این مسابقه باید اپلیکیشن آن را نصب کنید و به ۳۰ سؤالی که به صورت رایگان ارائه شده پاسخ دهید؛ منتهی اگر بخواهید جزء نفرات برتر انتخاب شوید و به مسابقه تلویزیونی راه پیدا کنید لاجرم باید بسته‌های سؤال بخرید که این سؤال‌ها بنا بر حجم‌شان از ۲۵۰۰ تومان تا ۲۰۰۰۰ تومان متغیر است. چنانچه بتوانید جزء نفرات برتر مسابقه شوید، در مسابقه حضوری احتمال دارد از ۵ تا ۱۰۰ میلیون برنده شوید. البته این نوع برنامه‌ها که در سیمای جمهوری اسلامی مسبوق به سابقه است یک کپی‌برداری از نمونه‌های خارجی مثل مسابقه میلیونر شو است.

این برنامه مدعی است که به فرهنگ کتاب‌خوانی کمک می‌کند و سعی دارد سرانه مطالعه در ایران را بالا ببرد که بعید است از این مسابقه و نوع سؤالاتی که پرسیده می‌شود بتوان چنین خدمت فرهنگی ارائه داد. سؤال‌هایی چون فلان بازیگر به کدام رنگ علاقه دارد و یا در سال فلان چه بازیکنی توپ طلا دریافت کرد خیلی ربطی به مطالعه ندارد و برفرض که مطالعه شود سودی برای جامعه درپی نخواهد داشت و طبیعتا مشکلی از مشکلات فرهنگی و اجتماعی جامعه را حل نخواهد کرد؛ لذا به ذهن متبادر می‌شود علت اصلی و هدف غایی پخش این برنامه و برنامه‌هایی از این دست صرفا کسب درآمد باشد.

حال سعی کنیم با خودمان و مردم روراست‌تر باشیم و هدف غایی این برنامه را درآمدزایی اعلام کنیم و بپذیریم برنامه‌هایی از این جنس محملی برای کسب درآمد میلیاردی است. در این فرض محتمل نیز نمی‌توان خیلی به برنامه اشکالی وارد کرد. چرا که جدای از کسب درآمد به هر صورت طیف وسیعی از جامعه جذب یک برنامه شده‌اند و صداوسیما از این طریق توانسته به قسمتی از اهداف و فلسفه وجودی خود جامه عمل بپوشاند و این اتفاق مثبتی است.

زمانی پس از پخش یکی از سریال‌های تلویزیونی که مهران مدیری کارگردانی آن را بر عهده داشت میزگردی تشکیل شد و کارشناسان حاضر در برنامه اعتراض می‌کردند که این سریال هیچ پیامی نداشت. مهران مدیری در جواب گفت ۲۴ ساعته از شبکه‌های مختلف کلی برنامه و میزگرد و میز مستطیل پخش می‌شود که همگی دارای کلی پیام و نکته است. ما اساسا به دنبال پیام نبودیم و سعی کردیم سریالی بسازیم تا مردم فارغ از همه دغدغه‌های زندگی ساعتی را کنار یکدیگر به شادمانی بگذرانند. بر همین اساس مسابقه برنده باش که توانسته طیف وسیعی از خانواده‌ها را پای برنامه‌ای در شبکه ۳ صداوسیما بنشاند نکته‌ای مثبت و قابل تأمل است. اما اشکالی که به برنامه مزبور وارد شده است در مورد جوایزی است که به برندگان مسابقه داده می‌شود. البته اشکال اساسی نه به خود جوایز بلکه به سازوکار تأمین این جوایز است. در این زمینه استفتائی از آیت‌الله مکارم شیرازی شده است. این مرجع تقلید برنامه را قمار تلقی کرده و فتوا داده فردی که از این برنامه پولی دریافت می‌کند مالک آن نمی‌شوند.

بسیاری این سؤال در ذهن‌شان شکل گرفته که چرا و بر چه اساسی این برنامه قمار تلقی شده است. شیخ انصاری در تعریف قمار گفته: «قمار عبارت است از بازی با ابزار‌های خاصی که در آن چیزی گرو گذاشته می‌شود [تا به برنده پرداخت شود].» آیت‌الله مشکینی نیز قمار را اینگونه تعریف کرده است: «شرط می‌شود بازنده چیزی به برنده پرداخت کند.»

بنابر آنچه گفته شد دو حالت برای جوایز مسابقه برنده باش متصور است. اول آنکه پولی که به عنوان جایزه داده می‌شود از همان مبالغی است که شرکت کنندگان برای خرید سؤالات هزینه می‌کنند و در نهایت قسمتی از این پول را سازندگان به‌عنوان جایزه پرداخت می‌کنند. اگر بدین صورت باشد طبق فتوای آیت‌الله مکارم شیرازی این برنامه قمار است و صد البته حرام؛ اما چنانچه جوایز پرداختی از کانال دیگری به جز پولی که شرکت کنندگان برای خرید سؤال هزینه می‌کنند پرداخت شود مثل جذب آگهی و ... نمی‌توان این برنامه را قمار دانست.

آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی پیش از ظهر چهارشنبه ۴ اردیبهشت در آغاز درس خارج فقه خود در مسجد اعظم قم، در توضیح فتوایی که داده بود گفت: «بدون اینکه اسم دستگاهی را ببرم اگر یک دستگاهی پیدا شود، سؤالاتی مطرح کند و بگوید هرکس جواب بدهد ما جایزه می‌دهیم، آیا درست است یا نیست؟»

وی با تأکید بر اینکه سؤالات نیز باید معقولانه باشد چراکه گاهی اوقات حتی سؤالات مذهبی نامعقولی مطرح می‌کنند، ادامه داد: «فرض بگیریم سؤالات خوب، اگر پول جوایز را از خودشان بدهند اشکالی ندارد، در واقع می‌خواهند برای کار خیر و مسائل علمی و آموزشی خرج کنند، در اینجا مانعی ندارد.»

آیت‌الله مکارم شیرازی افزود: «اما اگر پول را از شرکت کنندگان بگیرند کما اینکه عده زیادی به روش‌های مختلف این کار را می‌کنند و غالباً بخش اعظم پول به جیب برگزار کننده مسابقات می‌رود و درصد اندکی به شرکت کنندگان می‌دهند، در اینجا هر دو حرام می‌شود.»

وی با تاکید بر اینکه این مساله نوعی بخت آزمایی و قمار است، تصریح کرد: «سایر حضرات آقایان هم همین نظر را گفته‌اند و ما البته با صراحت بیشتری بیان کرده‌ایم.» این مرجع تقلید یادآور شد: «در کشور اسلامی نباید این وضع باشد، باید شفاف باشد. مال حرام برکت ندارد، در راه بد مصرف می‌شود و خیری در آن نیست.»

رهبر انقلاب نیز در آغاز هفته کار و کارگر در دیداری که با کارگران داشتند با اشاره به شیوه‌هایی چون بخت آزمایی بیان کردند: «باید فرهنگ کار و تولید و تلاش را ترویج دهیم و روحیه انتظار برای ثروت باد آورده را از بین ببریم و روش‌هایی شبیه بخت آزمایی را ترویج نکنیم که دستگاه‌های مختلف از جمله صداوسیما باید متوجه این معنا باشند».

آیت‌الله خامنه‌ای با این سخنان به نوعی به برنامه‌هایی چون مسابقه برنده باش و شیوه‌هایی که در برنامه‌های مختلف صداوسیما مرسوم شده و از مخاطبان‌شان می‌خواهند کد دستوری خاصی را ارسال کنند و در مسابقات آن شرکت کنند و جوایزی بگیرند؛ اشاره داشته‌اند و با آنها مخالفت کرده‌اند.

روابط عمومی برنامه برنده باش نسبت به فتوای آیت‌الله مکارم شیرازی واکنش نشان داد و عنوان کرد: «در پی انتشار استفتائی پیرامون مسابقه برنده باش به اطلاع می‌رساند فرض مطرح شده در سؤال استفتاء کامل نیست و طبیعتا فرض ناکامل، جایگاه سؤال را مخدوش می‌سازد».

روابط عمومی برنامه برنده باش بهتر بود در این واکنش مشخص می‌ساخت کدام قسمت استفتاء یاد شده مشکل داشته و سؤال مزبور باید به چه صورت مطرح می‌شد. صداوسیما و سازندگان این برنامه خارج از ادعا‌هایی همچون این که برنامه مذکور باعث رشد مطالعه در جامعه می‌شود و یا مخاطب را جذب می‌کند، می‌بایست صریح و روشن توضیح دهند پولی که بابت جوایز پرداخت می‌شود از چه طریقی تهیه می‌شود تا تکلیف قشری از جامعه مخصوصا مقلدین آیت‌الله مکارم شیرازی مشخص شود.