تنش‌های ژئوپلیتیکی اخیر به ویژه حملات به پایگاه‌های نظامی منطقه‌ای نه‌تنها قیمت نفت و صادرات هیدروکربن را تحت تاثیر قرار داده‌اند بلکه بر اعتبار منطقه به‌عنوان مقصدی امن برای گردشگران و سرمایه‌گذاران نیز ضربه زده‌اند.
دیدارنیوز: بحران‌ها و تنش‌های اخیر در منطقه خلیج‌فارس و خاورمیانه به ویژه پس از حملات ژوئن اسرائیل به ایران و واکنش‌های متقابل، چالش‌های جدید و پیچیده‌ای را پیش‌روی اقتصاد و به ویژه صنعت گردشگری ایران و کشور‌های همسایه گذاشته است. این تحولات با وجود ظاهر محدود تاثیرات کوتاه‌مدت بر بازار نفت و تجارت باعث شده‌اند تصویر امنیتی و اقتصادی منطقه به شدت متحول شده و چشم‌انداز گردشگری به‌عنوان یکی از بخش‌های اقتصادی نوظهور و راهبردی با ابهامات و تهدیدات جدی روبه‌رو شود.
تنش‌های ژئوپلیتیکی اخیر به ویژه حملات به پایگاه‌های نظامی منطقه‌ای نه‌تنها قیمت نفت و صادرات هیدروکربن را تحت تاثیر قرار داده‌اند بلکه بر اعتبار منطقه به‌عنوان مقصدی امن برای گردشگران و سرمایه‌گذاران نیز ضربه زده‌اند. خطر بسته شدن احتمالی تنگه هرمز که گلوگاه حیاتی انتقال نفت جهان است، ریسک بزرگی برای اقتصاد‌های وابسته به صادرات نفت و کالا‌های اساسی ایجاد کرده است. این تهدید اگرچه در کوتاه‌مدت با افزایش متوسط قیمت نفت همراه بود و کمی بعد بازار‌ها به سرعت به وضعیت قبل بازگشتند، اما زنگ خطری جدی برای آینده اقتصادی به ویژه صنعت گردشگری منطقه محسوب می‌شود.
در این میان حملات انجام شده از سوی رژیم صهیونیستی به قطر که یکی از اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس است، پیامد‌های روانی و امنیتی عمیقی داشت که مستقیما بر برداشت عمومی از امنیت منطقه و توانایی کشور‌های خلیج‌فارس در حفظ ثبات تاثیر گذاشت. این حمله باعث شد برداشت سنتی از کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس به عنوان منطقه‌ای آرام و مطمئن برای گردشگران و کسب‌وکار‌ها زیر سوال برود. در نتیجه کاهش رزرو‌های هتل‌ها و تغییر برنامه‌های سفر ساکنان منطقه و سرمایه‌گذاران خارجی مشهود شد.
ضرورت بازنگری جدی در استراتژی‌های توریسم
برای ایران تحولات اخیر به معنی ضرورت بازنگری جدی در استراتژی‌های اقتصادی به‌ویژه در بخش گردشگری است. صنعت گردشگری که یکی از بخش‌های دارای پتانسیل ویژه در اقتصاد ایران به حساب می‌آید باید در مقابل ریسک‌های سیاسی و امنیتی موجود تاب‌آوری خود را افزایش دهد، همچنین در منطقه خلیج‌فارس با توجه به ارتباط اقتصادی و سیاسی کشور‌های این حوزه با ایران باید مدل‌های جدید همکاری و هماهنگی اقتصادی و امنیتی شکل گیرد تا آسیب‌های بالقوه کاهش یابد.
گردشگری ایران که طی سال‌های گذشته به دلیل پتانسیل‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی به عنوان یک مقصد آینده‌دار مطرح شده بود، اکنون با دو چالش بزرگ مواجه است؛ نخست ریسک‌های امنیتی و عدم اطمینان سیاسی در منطقه و دوم محدودیت‌های لجستیکی ناشی از هشدار‌های برخی کشور‌ها در خصوص سفر به ایران.
این بحران‌ها باعث شده‌اند که گردشگران خارجی و حتی گردشگران داخلی با نگرانی بیشتری نسبت به سفر به منطقه و ایران اقدام کنند. در این شرایط برنامه‌های توسعه گردشگری داخلی و جذب گردشگر خارجی نیازمند سیاست‌های جدید و متنوع است که بتواند ضمن ارتقای امنیت، خدمات و زیرساخت‌ها، ارتباط فرهنگی و اقتصادی منطقه‌ای را گسترش دهد. این امر می‌تواند با تنش‌زدایی در روابط دیپلماتیک، تسهیل مقررات ویزا، توسعه حمل‌ونقل هوایی و جاده‌ای و ارتقای ظرفیت‌های پذیرش گردشگران داخلی و خارجی همراه باشد.
باید توجه داشت که گردشگری به عنوان بخشی از اقتصاد غیرنفتی می‌تواند نقشی کلیدی در کاهش وابستگی ایران به صادرات نفت ایفا کند. توسعه این صنعت به ویژه با تمرکز بر گردشگری سلامت، گردشگری تاریخی-فرهنگی، گردشگری زیارتی و طبیعت‌گردی می‌تواند باعث ایجاد اشتغال و درآمد پایدار شود و تاب‌آوری اقتصادی را افزایش دهد. آنطور که از صحبت‌های اخیر معاون گردشگری کشور برمی‌آید دولت نیز تمرکز خود را بر جذب گردشگران زیارتی و گردشگران سلامت و البته توسعه گردشگری داخلی گذاشته و در واقع باتوجه به شرایط پرتنش کنونی در حوزه گردشگری سیاستگذاری کرده است.
استراتژی‌های تقویت تاب‌آوری و همگرایی اقتصادی منطقه‌ای
بحران‌های امنیتی اخیر ضرورت تجدیدنظر در همکاری‌های منطقه‌ای را بیش از پیش برجسته کرده‌اند. کشور‌های منطقه خلیج‌فارس و ایران باید درک کنند که در شرایط بی‌ثباتی هیچ‌کدام به تنهایی قادر به مقابله با چالش‌ها نیستند و همکاری و همگرایی اقتصادی و امنیتی راه برون‌رفت از بحران است.
در زمینه گردشگری توسعه کریدور‌های گردشگری منطقه‌ای می‌تواند به جذب بیشتر گردشگران و افزایش تبادل فرهنگی و اقتصادی کمک کند. این امر مستلزم بهبود روابط دیپلماتیک بین کشور‌های منطقه، بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل، تسهیل روند‌های ویزا، ایجاد توافقات امنیتی و افزایش همکاری‌های بین‌المللی است. همکاری میان ایران و کشور‌های همسایه به ویژه در زمینه ایجاد و تعریف بسته‌های گردشگری مشترک، ارتقای رویداد‌های فرهنگی منطقه‌ای و تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل، می‌تواند تصویری مثبت و امن‌تر از منطقه ارائه دهد. علاوه بر این، کشور‌های منطقه باید به سمت تنوع‌بخشی اقتصادی و کاهش وابستگی به صادرات نفت حرکت کنند. توسعه صنایع داخلی به‌ویژه در حوزه‌های مرتبط با گردشگری، تولید محصولات فرهنگی، صنایع‌دستی و خدمات گردشگری باید در دستور کار قرار گیرد. ایجاد ذخایر استراتژیک، توسعه زیرساخت‌های لجستیکی و بهبود مدیریت زنجیره تامین از دیگر نیاز‌های کلیدی برای تاب‌آوری اقتصادی است.
چشم‌انداز بلندمدت صنعت گردشگری ایران و منطقه
اگرچه بحران‌های اخیر موجب آشفتگی‌هایی در کوتاه‌مدت و حتی شاید میان‌مدت شده‌اند، اما برای صنعت گردشگری ایران و کشور‌های منطقه می‌توان آینده‌ای بلندمدت با چشم‌انداز مثبت ترسیم کرد، مشروط بر آنکه سیاست‌ها و راهبرد‌های جدیدی در پیش گرفته شود. این آینده وابسته به توانایی کشور‌های منطقه در ایجاد ثبات سیاسی-امنیتی، تقویت همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و منابع انسانی است.
ایران با دارا بودن میراث تاریخی و طبیعی بی‌نظیر، ظرفیت تبدیل شدن به قطب اصلی گردشگری منطقه را دارد. به شرط آنکه بتواند موانع امنیتی و لجستیکی را رفع کند و تصویری امن و جذاب از خود ارائه دهد، همچنین باید توجه ویژه‌ای به روند‌های جهانی گردشگری از جمله گردشگری پایدار و گردشگری دیجیتال داشته باشد تا جذب گردشگران جدید را تسهیل کند.
گام‌هایی در جهت توسعه گردشگری پایدار و سبز در کشور در ماه‌های اخیر برداشته شده است که اعطای نشان گردشگری سبز به هتل‌ها از جمله این اقدامات است. هرچند این اقدام برای شروع مثبت است، اما آن را باید صرفا در حد گامی اولیه دید و به هیچ‌وجه نباید در این نقطه متوقف شد.
در عین حال مذاکرات دیپلماتیک با کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس باید طرف توجه قرار گیرد تا با تغییرات استراتژیک علاوه بر حفظ ثبات، مدل‌های همکاری با همسایگان، گردشگری منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای رونق گیرد. ایجاد شبکه‌های حمل‌ونقل مشترک، تسهیل مبادلات فرهنگی و اقتصادی و تقویت برند گردشگری منطقه‌ای می‌تواند آینده‌ای امیدوارکننده برای کل منطقه رقم زند.
نیاز به بازنگری عمیق در سیاست‌های گردشگری
بحران‌های اخیر در خلیج‌فارس و حملات نظامی که تصویر امنیتی منطقه را متحول و شاید به تعبیری مخدوش کرده، چالش‌های جدی برای اقتصاد و صنعت گردشگری ایران و کشور‌های همسایه ایجاد کرده‌اند. گرچه بازار‌های نفت و تجارت در کوتاه‌مدت توانسته‌اند خود را بازیابی کنند، اما تاثیر روانی، امنیتی و اقتصادی این بحران‌ها نیاز به بازنگری عمیق در سیاست‌های اقتصادی و گردشگری منطقه را نمایان کرده است. برای ایران این شرایط هم تهدید و هم فرصت است؛ تهدید از نظر ریسک‌های امنیتی و لجستیکی و فرصت برای تبدیل شدن به جایگزین مطمئن گردشگری منطقه‌ای به شرط اتخاذ استراتژی‌های هوشمندانه و همکاری منطقه‌ای. در این شرایط توسعه صنعت گردشگری به عنوان موتور تنوع اقتصادی و کاهش وابستگی به نفت باید در اولویت کشور قرار گیرد.
