در حالی‌که آتش‌بس پس از جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل نگاه‌ها را معطوف به خاورمیانه کرده است، تهران در برابر یک دوگانه سرنوشت‌ساز قرار دارد؛ بازگشت به دیپلماسی یا ورود دوباره به میدان جنگ.
دیدارنیوز: در این میان مواضع اخیر عراقچی و گمانه‌زنی‌ها درباره پیش‌شرط‌های ایران برای ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای، هم‌زمان با اعلام پیشنهاداتی از طرف روسیه در پرونده هسته‌ای، تصویری پیچیده از آینده منطقه ترسیم کرده است. رحمن قهرمانپور، پژوهشگر مسائل بین‌الملل و قاسم محبعلی، دیپلمات پیشین و تحلیلگر سیاسی به زوایای این معادله پرداخته‌‌اند.
آتش‌بسی که پس از جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل برقرار شد، منطقه را در برزخی از ابهام و عدم قطعیت فرو برده است. حال پرسش اصلی این است که آیا ایران به سوی احیای دیپلماسی هسته‌ای حرکت خواهد کرد یا بار دیگر درگیر جنگ خواهد شد؟
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد که ایران همیشه آماده گفت‌و‌گو درباره برنامه هسته‌ای خود است. او خوستار تضمین رسمی برای عدم کشیده شدن مذاکرات به جنگ توسط آمریکا و کشور‌های دیگر شد. عراقچی همچنین تاکید کرد که ما همچنان عضو متعهد به NPT، (معاهده عدم اشاعه) خواهیم بود و به معاهده و توافق‌نامه پادمان بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایبند خواهیم بود.
این اظهارات عراقچی بیانگر پیش‌شرط‌هایی برای بازگشت به میز مذاکره است که می‌تواند مسیر آینده منطقه را رقم بزند.
در این گزارش که با گفت‌و‌گو با قاسم محبعلی، تحلیلگر سیاسی و مدیرکل اسبق خاورمیانه و شمال آفریقا در وزارت امور خارجه و رحمن قهرمانپور، پژوهشگر مسائل بین‌الملل تنظیم شده است به بررسی رفتار احتمالی ایران در این دوگانه و پیش‌شرط‌های مذاکراتی آن پرداخته‌ایم.
ایران در بزنگاه بازگشت به مذاکره یا ورود دوباره به جنگ
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه در وزارت امور خارجه در تحلیل این شرایط بر این باور است که تعویق در تصمیم‌گیری بیش از آنکه در خدمت منافع ملی باشد، موجب سردرگمی در جامعه، بی‌ثباتی در اقتصاد و تشدید نااطمینانی سیاسی در کشور خواهد شد. به گفته محبعلی هرچه بازگشت ایران به مسیر مذاکره و تعامل با جهان – به‌ویژه ایالات متحده آمریکا – سریع‌تر صورت گیرد، امکان مدیریت بحران امنیتی و اقتصادی نیز بیشتر خواهد شد.
محبعلی با یادآوری تجربه‌های پیشین ایران در دولت اوباما و نیز در ابتدای دولت بایدن تأکید کرد که اگر در آن مقطع زمانی مذاکرات به موقع و با جدیت دنبال می‌شد، شاید امروز ایران در موقعیت پرتنش کنونی قرار نداشت و تا این اندازه متحمل خسارات سیاسی، امنیتی و اقتصادی نمی‌شد. از نگاه او امروز نیز نباید فرصت موجود برای رسیدن به یک توافق پایدار را از دست داد. تأخیر بیشتر تنها به افزایش مخاطرات خواهد انجامید.
با این حال، او بر این نکته تاکید کرد که بازگشت به میز مذاکره باید در چارچوب تامین منافع و امنیت ملی کشور تعریف شود. او معتقد است که در مذاکرات بده بستان در کار است؛ نمی‌توان انتظار داشت همه چیز به نفع ایران رقم بخورد، بی‌آنکه امتیازی داده شود.
نقش روسیه در پرونده هسته‌ای ایران
در میانه تنش‌های اخیر ایران و اسرائیل، روابط ایران و روسیه به‌عنوان یکی از محور‌های کلیدی دیپلماسی تهران مورد توجه قرار گرفته است. روسیه به‌عنوان شریک راهبردی ایران و یکی از اعضای دائم شورای امنیت نقش مهمی در مذاکرات هسته‌ای داشته و دارد.
انتشار اخباری مبنی بر ارائه پیشنهاد «غنی‌سازی صفر» از سوی روسیه به ایران نشانه‌ای از پیچیدگی بازی چندلایه مسکو در قبال پرونده ایران است. محبعلی با اشاره به گذشته مذاکرات برجام، تاکید کرد که روسیه در همان زمان نیز علاقه‌ای جدی به نهایی شدن توافق نداشت و پیشنهاداتی همچون ارسال اورانیوم غنی‌شده ایران به روسیه و بازگشت آن به‌عنوان سوخت نیروگاه بوشهر را مطرح کرده بود.
به باور این تحلیلگر سیاسی در شرایط کنونی روسیه از استمرار بن‌بست در روابط ایران و غرب سود می‌برد و تداوم تنش را به نفع خود می‌داند، به‌ویژه در زمان کنونی که درگیر بحران اوکراین است. از همین رو، مواضع متناقض روسیه هم در قبال جنگ ایران و اسرائیل و هم در خصوص پرونده هسته‌ای، از نظر محبعلی نمی‌تواند در چارچوب منافع ملی ایران تفسیر و تحلیل شود. به گفته او سیاست خارجی ایران باید نسبت به پیشنهادات و رفتار‌های روسیه هوشیار و محاسبه‌گر باقی بماند.
در آخر، محبعلی بازگشت ایران به میز مذاکره را نه فقط یک ضرورت سیاسی بلکه یک الزام امنیتی می‌داند. به‌زعم او عبور از وضعیت فعلی تنها از مسیر توافق پایدار و اجتناب از تعلل در تصمیم‌گیری ممکن است.
دیپلماسی انتخاب نیست، یک ضرورت است
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر مسائل بین‌الملل نیز تاکید کرد که فضای جدیدی پس از جنگ اخیر میان ایران و اسرائیل شکل گرفته که در آن نگاه دولت و تیم مذاکره‌کننده به روند گفت‌و‌گو‌ها محتاط‌تر و حساس‌تر از گذشته خواهد بود.
به گفته او بخشی از بدنه سیاسی در داخل کشور روند مذاکرات پیشین را بی‌نتیجه و حتی زمینه‌ساز درگیری‌های اخیر می‌دانند. به همین دلیل، به نظر می‌رسد ایران در مرحله جدید، پیش‌شرط‌هایی را برای جلوگیری از فریب مذاکراتی و تضمین واقعی برای پرهیز از جنگ مطرح کرده است.
با این حال قهرمانپور معتقد است که طرف آمریکایی هنوز واکنش مشخصی به مواضع جدید ایران نشان نداده و تا زمانی که این پاسخ مشخص نشود، نمی‌توان به روشنی از روند آینده سخن گفت.
او در پاسخ به این پرسش که آیا ایران باید به میز مذاکره بازگردد یا خیر، تاکید کرد که در دنیای سیاست بین‌الملل مفاهیمی، چون عدالت یا اخلاق معیار تصمیم‌گیری نیستند. به گفته قهرمانپور در روابط بین‌الملل کشور‌ها صرفاً بر اساس منافع خود تصمیم می‌گیرند و ابزار‌هایی مانند دیپلماسی را برای تحقق آن منافع به‌کار می‌گیرند.
این پژوهشگر مسائل بین‌الملل افزود: دیپلماسی یک انتخاب نیست، یک ضرورت است. مهم‌ترین ابزار کم‌هزینه‌ای که در اختیار کشور‌ها قرار دارد، همین دیپلماسی است. گاه برای تحقق اهداف راهبردی و گاه برای جلوگیری از درگیری و افزایش هزینه‌های ملی به‌کار می‌آید.
از نظر قهرمانپور، جایگاه دیپلماسی در شرایط امروز ایران نه فقط ابزار ممکن بلکه ابزار ضروری است؛ به‌ویژه با توجه به پیچیدگی‌های امنیتی و منطقه‌ای که پس از جنگ اخیر به‌وجود آمده ایران باید از این ابزار برای کاهش تنش و احیای مسیر‌های گفت‌و‌گو بهره ببرد.
