بدیهی است که تجاوزات ناکام اسرائیل و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران، فضای جدیدی را در دیپلماسی هسته‌ای ایران ایجاد کرد که دیپلماسی نوینی را طلب می‌کند. چراکه دیپلماسی هسته‌ای کشورمان در محاصره بی‌اعتمادی پس از تجاوز اسرائیل و آمریکا قرار دارد.
دیدارنیوز: تجاوزات ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ رژیم صهیونیستی و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران، نه‌تنها نتوانست برنامه هسته‌ای تهران را متوقف کند، بلکه به تشدید بی‌اعتمادی بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منجر شد. در حالی که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، از ناتوانی در ردیابی ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران ابراز نگرانی می‌کند و خواستار بازگشت به مذاکرات است، مقامات ایرانی با استناد به سوءاستفاده آژانس از اطلاعات محرمانه و عدم محکومیت حملات، همکاری با این نهاد را تعلیق کرده‌اند.
تعلیق همکاری با آژانس، پاسخ به نقض اعتماد
تصویب قانون «الزام دولت به تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» توسط مجلس شورای اسلامی و تأیید آن توسط شورای نگهبان، نقطه عطفی در روابط ایران و این نهاد بین‌المللی است. حمیدرضا حاجی‌بابایی، نایب‌رئیس مجلس، دیروز شنبه ۷ تیر ۱۴۰۴ اعلام کرد: «ما دیگر اجازه حضور گروسی و نصب دوربین‌ها در تأسیسات هسته‌ای را نخواهیم داد، چون اطلاعات تأسیسات ما در اسناد به‌دست‌آمده از رژیم جعلی اسرائیل مشاهده شده است».
این تصمیم که ریشه در نقش گروسی در ارائه گزارش‌های مغرضانه و عدم محکومیت حملات به تأسیسات هسته‌ای ایران دارد، نشان‌دهنده واکنش تهران به نقض اعتماد توسط آژانس است. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین، نیز در حساب ایکس خود گروسی را به مشارکت در «کشتار بی‌گناهان» و زمینه‌سازی برای قطع‌نامه‌های سیاسی علیه ایران متهم کرد. او با اشاره به گزارش‌های گروسی که ادعا می‌کرد ایران اورانیوم غنی‌شده را به اماکن میراث جهانی در اصفهان منتقل کرده، این اظهارات را «خیال‌بافی بی‌پروا» خواند که زمینه‌ساز جنایات بیشتر شده است. این انتقادات، همراه با قانون جدید مجلس، نشان می‌دهد که ایران همکاری با آژانس را تا تضمین ایمنی و امنیت فعالیت‌های هسته‌ای‌اش به حالت تعلیق درآورده. اما به گفته فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، این قانون «راه را کاملا نبسته» و تصمیم‌گیری نهایی به شورای‌عالی امنیت ملی واگذار شده است. این انعطاف، نشانه‌ای از آمادگی ایران برای دیپلماسی مشروط به احترام به حقوقش است.
ادعاهای گروسی و ابهام‌سازی عمدی در ذخایر هسته‌ای ایران
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین الملی انرژی اتمی، در رویکرد جدید خود این بار به دنبال شبهه‌سازی‌های تازه در برنامه هسته‌ای ایران با محوریت ذخایر اورانیوم غنی‌شده کشور است. گروسی در گفت‌و‌گو با شبکه‌های سی‌بی‌اس، فاکس‌نیوز و سی‌ان‌ان، با ابراز بی‌اطلاعی از محل نگهداری اورانیوم غنی‌شده ایران، مدعی شد: «ما نمی‌دانیم این مواد هسته‌ای کجا ممکن است باشد. ممکن است بخشی از آن در حملات نابود شده و مقداری به جای دیگر منتقل شده باشد». او همچنین با طرح ادعا‌هایی علیه ماهیت برنامه هسته‌ای ایران، اظهار داشت که ایران «دانش و ظرفیت صنعت هسته‌ای پیشرفته» دارد که با عملیات نظامی قابل حذف نیست. این اظهارات که با گمانه‌زنی درباره انتقال اورانیوم به سایت‌های تاریخی اصفهان همراه بود، از سوی مقامات ایرانی به عنوان تلاش برای توجیه حملات غیرقانونی و فشار سیاسی بر تهران تلقی شد.
این ادعا‌ها در حالی مطرح می‌شود که گزارش‌های سازمان انرژی اتمی ایران و تأیید کشور‌های ناظر مانند عربستان نشان داد هیچ آلودگی هسته‌ای در مناطق اطراف تأسیسات نطنز، فردو و اصفهان منتشر نشده است که ناکامی حملات در تخریب ذخایر هسته‌ای ایران را تأیید می‌کند. گروسی، با وجود این شواهد، خواستار نظام بازرسی قوی‌تر شد و اذعان داشت: «مسئله هسته‌ای ایران از طریق اقدام نظامی حل نخواهد شد و ما به توافق نیاز داریم». این موضع، اگرچه ظاهرا بر دیپلماسی تأکید دارد، اما با توجه به سابقه گزارش‌های مغرضانه آژانس، از سوی ایران به عنوان تلاشی برای فشار بیشتر تلقی می‌شود. تهران معتقد است که آژانس به‌جای ایفای نقش بی‌طرف، در خدمت اهداف سیاسی غرب عمل کرده و اطلاعات حساس ایران را در اختیار رژیم صهیونیستی قرار داده است.
ناکامی تجاوزات و تقویت بازدارندگی ایران
تجاوزات ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ رژیم صهیونیستی و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران، که با بمب‌های سنگرشکن انجام شد، نه‌تنها به هدف خود یعنی تخریب برنامه هسته‌ای ایران نرسید، بلکه به تقویت جایگاه تهران در منطقه منجر شد. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، در گفت‌و‌گو با المیادین تأکید کرد: «اسرائیل به اهداف جنگ خود به‌هیچ‌وجه نرسیده و آنچه به عنوان اهداف راهبردی اعلام کرده بود، به شکست‌های نظامی، امنیتی و بین‌المللی تبدیل شده است». او افزود که قدرت دفاعی ایران، با ساختار چندلایه و بومی، در برابر حملات مقاومت کرد و پاسخ قاطع ایران در عملیات
«وعده صادق ۳» به پایگاه آمریکا در قطر و زیرساخت‌های رژیم صهیونیستی، بازدارندگی تهران را تثبیت کرد.
ادعای دونالد ترامپ مبنی بر «نابودی» تأسیسات هسته‌ای ایران، با شواهد میدانی و گزارش‌های سازمان انرژی اتمی ایران رد شد. مهاجرانی تأکید کرد: «قدرت دفاعی ایران یک ساختار عمیق و متکی بر ظرفیت‌های بومی است که در عرصه میدانی آمادگی خود را نشان داد». این ناکامی، همراه با انسجام ملی بی‌سابقه در ایران، که حاجی‌بابایی آن را نتیجه حضور یکپارچه مردم در برابر دشمن توصیف کرد، نشان‌دهنده شکست محاسبات غرب و رژیم صهیونیستی است. حاجی‌بابایی، نایب‌رئیس مجلس در این باره تأکید کرده بود: «دشمن تصور می‌کرد ۷۰ درصد مردم ایران با آنها همراه هستند، اما مردم یکپارچه پای کار آمدند». این اتحاد، به‌ویژه پس از تلاش ناکام دشمن برای هدف قرار دادن فرماندهان ایرانی، جایگاه ایران را به عنوان قدرتی غیرقابل مهار تقویت کرد.
دیپلماسی مشروط ایران؛ حقوق NPT و جبران خسارات
ایران به عنوان عضو متعهد NPT، بار‌ها بر حق خود برای غنی‌سازی صلح‌آمیز تأکید کرده است. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، در بخش دیگری از گفت‌وگویش با المیادین اعلام کرد: «برنامه هسته‌ای ایران در چارچوب مقاصد صلح‌آمیز ادامه خواهد یافت و اراده ملت برای دستیابی به فناوری‌های پیشرفته متوقف نمی‌شود». این موضع، پاسخی به ادعاهای گروسی و تهدیدات ترامپ است که خواستار تحویل کامل ذخایر اورانیوم ایران یا حملات نظامی جدید شده‌اند. ایران با تعلیق همکاری با آژانس، پیامی روشن به جامعه بین‌المللی ارسال کرده است: تا زمانی که حملات غیرقانونی محکوم نشود و ایمنی تأسیسات هسته‌ای تضمین نشود، همکاری یک‌جانبه ممکن نیست.
قانون مجلس ایران که همکاری با آژانس را به تشخیص شورای‌عالی امنیت ملی مشروط کرده، نشان‌دهنده رویکردی عمل‌گرایانه است که در عین قاطعیت، در‌های دیپلماسی را باز نگه می‌دارد. این قانون، به گفته مهاجرانی، «راه را کاملا نبسته» و امکان ازسرگیری همکاری در صورت بی‌طرفی آژانس را فراهم می‌کند. با این حال، ایران با استناد به نقش گروسی در تسهیل قطع‌نامه‌های سیاسی و عدم محکومیت حملات، هرگونه بازرسی جدید را تا رفع این موانع رد کرده است. این موضع، ضمن حفظ استقلال هسته‌ای، فشار دیپلماتیک را به غرب بازمی‌گرداند و خواستار جبران خسارات ناشی از تجاوزات است.
پیامد‌های منطقه‌ای و جهانی و چالش اعتبار آژانس
عملکرد آژانس و گروسی در قبال حملات به تأسیسات هسته‌ای ایران، اعتبار این نهاد را در منطقه و جهان تضعیف کرده است. محمدجواد ظریف با انتقاد از گزارش‌های مغرضانه گروسی، آنها را زمینه‌ساز جنایات بیشتر خواند و خواستار اصلاح رویکرد آژانس شد. سخنگوی دولت چهاردهم نیز سکوت آژانس در برابر حملات را «شریک جرم جنایات جنگی» توصیف کرد و از کشور‌های مدافع صلح خواست مواضع منصفانه اتخاذ کنند. این انتقادات، همراه با تعلیق همکاری ایران، فشار بر آژانس را افزایش داده تا به نقش بی‌طرفانه خود بازگردد.
پاسخ ایران به پایگاه آمریکا در قطر و تخریب زیرساخت‌های رژیم صهیونیستی، موازنه قدرت را به نفع تهران تغییر داد. در سطح جهانی، سکوت یا حمایت ضمنی برخی کشور‌های غربی از تجاوزات، به گفته فاطمه مهاجرانی، «ضربه‌ای به اعتبار ادعاهای حقوق بشری» آنها وارد کرده است. ایران با دعوت به دیپلماسی مبتنی بر احترام متقابل، فرصتی برای کاهش تنش‌ها فراهم کرده، اما هرگونه مذاکره را به محکومیت تجاوزات و تضمین حقوقش مشروط کرده است.
فضای جدید، دیپلماسی جدید
بدیهی است که تجاوزات ناکام رژیم صهیونیستی و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران، فضای جدیدی را در دیپلماسی هسته‌ای ایران ایجاد کرد که دیپلماسی نوینی را طلب می‌کند. چراکه دیپلماسی هسته‌ای کشورمان در محاصره بی‌اعتمادی پس از تجاوز اسرائیل و آمریکا قرار دارد؛ بنابراین در این دیپلماسی نوین هسته‌ای، اقداماتی نظیر تعلیق همکاری با آژانس، پاسخی منطقی به سوءاستفاده این نهاد از اطلاعات ایران و عدم محکومیت حملات است، اما قانون جدید مجلس، با واگذاری تصمیم‌گیری به شورای عالی امنیت ملی، نشان‌دهنده آمادگی ایران برای دیپلماسی مشروط است. ادعاهای گروسی و تهدید‌های ترامپ، در برابر شواهد میدانی و مقاومت ایران، بی‌اعتبار شده‌اند. ایران، با تکیه بر حقوق خود در NPT و بازدارندگی نظامی، از موضع قدرت مذاکره می‌کند و هرگونه همکاری آینده را به جبران خسارات و احترام به حاکمیت ملی‌اش مشروط کرده است. این رویکرد، ضمن حفظ استقلال هسته‌ای، راه را برای دیپلماسی عادلانه باز نگه می‌دارد.
