دیدارنیوز _ فریدون مجلسی*:
سفر عراقچی به مصر در شرایطی صورت میگیرد که فضای منطقهای و بینالمللی در حال تجربه تحولات حساسی است. از یک سو اخبار مختلفی درباره احتمال به نتیجه رسیدن یا شکست خوردن مذاکرات میان ایران و آمریکا به گوش میرسد و از سوی دیگر، منطقه خاورمیانه با بازآراییهای دیپلماتیک جدیدی روبهرو شده است.
در این میان، مصر بار دیگر در حال بازیابی جایگاه تاریخی خود در تعاملات منطقهای و بینالمللی است و به نظر میرسد این کشور قصد دارد نقشی فعال در موضوعات راهبردی همچون برنامه هستهای ایران ایفا کند. مصر کشوری است با سابقهای طولانی در عرصه دیپلماسی و برخوردهای نظامی. در چهار جنگ مهم با اسرائیل، پیش از آنکه ایران دچار تقابل با اسرائیل شود، مصر درگیر نزاعی تمامعیار با این رژیم بود و در نهایت، با بازیابی صحرای سینا و بازگشایی کانال سوئز، به بخشی از حقوق تاریخی خود دست یافت. این سابقه موجب شده است که مصر نسبت به بسیاری از کشورهای عربی، نگاه واقعگرایانهتری به موازنههای منطقهای داشته باشد.
در مقاطعی، مصر پیشتاز مواجهه نظامی با اسرائیل بود، اما در نهایت از در صلح درآمد. این روند نشان میدهد که قاهره توانایی دارد هم در جبهههای سختافزاری ایفای نقش کند و هم در میدان نرمافزار دیپلماسی. از همین منظر است که روابط ایران و مصر در حال تجربه مرحلهای تازه است. هر دو کشور سابقه دشمنی تاریخی با اسرائیل را داشتهاند، گرچه مسیرشان پس از انقلاب ایران متفاوت شد. اکنون، اما به نظر میرسد شرایط منطقه به نحوی رقم خورده که زمینه برای بازتعریف روابط تهران و قاهره فراهم آمده است. این دیدار میتواند نه تنها به عنوان اقدامی نمادین تلقی شود، بلکه بستری برای گفتوگوهای کاربردی و راهبردی نیز فراهم کند؛ بهویژه در مورد موضوعاتی همچون انرژی هستهای که نیازمند نگاه منطقهای و چندجانبه است.
در همین چارچوب، گمانهزنیهایی در مورد طرح ایران برای تشکیل نوعی کنسرسیوم هستهای با حضور کشورهایی مانند مصر و عربستان مطرح شده است. واقعیت این است که کشورهای خاورمیانه در دهههای پیشرو به شدت نیازمند دستیابی به انرژی پاک و پایدار هستند. منابع فسیلی به تدریج جای خود را به انرژیهای جایگزین خواهند داد و اورانیوم غنیشده میتواند به منبعی حیاتی برای تولید برق و توسعه صنعتی بدل شود. اگرچه واژه غنیسازی در ادبیات غربی همچنان حساسیت برانگیز است، اما با نظارت آژانس بینالمللی انرژی اتمی و چارچوبهای حقوقی شفاف، امکان مدیریت اعتماد و شفافیت وجود دارد. از همین رو، ایده کنسرسیوم میتواند به عنوان راهکاری مشترک، هم دغدغههای ایران را در خصوص حفظ حق غنیسازی مرتفع کند و هم نگرانیهای کشورهای منطقه و جامعه بینالمللی را کاهش دهد.
در این میان، حضور مصر در چنین طرحی، از آن رو اهمیت دارد که این کشور هم از پشتوانه دیپلماتیک برخوردار است و هم از مشروعیت منطقهای. همچنین روابط خوب مصر با آمریکا و اروپا میتواند حلقهی واسطی میان ایران و غرب فراهم کند؛ چیزی که مذاکرات هستهای در سالهای اخیر از آن محروم بوده است. این در حالی است که آمریکا نیز در موقعیتی نیست که بتواند تمام مسئولیت کنترل برنامه هستهای ایران را به تنهایی بر عهده بگیرد. اگر کشوری مانند مصر بتواند به صورت مشارکتی وارد فرآیند نظارت و بهرهبرداری صلحآمیز از فناوری هستهای شود، این روند از انحصار دوقطبی ایران- آمریکا خارج شده و به سازوکاری منطقهای تبدیل خواهد شد. حتی حضور نمادین آمریکا در چنین کنسرسیومی میتواند فضای روانی مذاکرات را به سمت گفتوگویی سازندهتر پیش ببرد. در مجموع، سفر عراقچی به قاهره و دیدار با وزیر خارجه مصر و مدیرکل آژانس را باید نشانهای از تحرک تازه در دیپلماسی منطقهای دانست. این گفتوگوها میتواند بنیانی برای کاهش بیاعتمادی باشد. مصر، با جایگاه تاریخی و توان دیپلماتیک خود، میتواند در این مسیر نقشی تعیینکننده ایفا کند.
*کارشناس روابط بینالملل
