عربستان سعودی ۱۰ سال پیش دربرابر برجام موضعی محتاطانه اتخاذ کرد و در سال ۲۰۱۸ حامی ترامپ در خروج از این توافق بود، اما اکنون که به گفته کارشناسان رئیس‌جمهوری آمریکا به حصول توافقی شبیه برجام با ایران نزدیک است، از آن حمایت می‌کند. چه عاملی موجب این چرخش عمده در سیاست ریاض شده است؟
دیدارنیوز: وزارت خارجه عربستان سعودی روز ۱۲ آوریل و پس از پایان دور نخست مذاکرات ایران و آمریکا در عمان با انتشار بیانیه‌ای ضمن استقبال و حمایت از این مذاکرات ابراز امیدواری کرد که این اقدام به «همکاری مشترک برای ارتقای امنیت، ثبات و صلح در منطقه و جهان» منجر شود.
سپس، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی روز پنجشنبه و دو روز مانده به دور دوم مذاکرات خالد بن سلمان، برادر خود را با پیامی مستقیم به آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی راهی ایران کرد. این نخستین سفر یک عضو ارشد خانواده سلطنتی سعودی از سال ۱۹۹۷ به ایران بود.
عربستان سعودی در سال ۲۰۱۵ و در واکنش به توافق برجام، اگرچه آن را پذیرفت، اما اعلام کرد که این توافق باید «هم مانع از دستیابی تهران به سلاح هسته‌ای شود و هم شامل سازوکاری مشخص، سخت‌گیرانه و دائمی برای بازرسی از همه سایت‌ها، از جمله سایت‌های نظامی باشد. همچنین، این توافق باید دارای سازوکاری باشد که در صورت نقض تعهدات از سوی جمهوری اسلامی ایران، بتواند تحریم‌ها را به‌سرعت و به‌طور موثر دوباره اعمال کند.»
عربستان سعودی همچنین در سال ۲۰۱۸ و پس خروج دونالد ترامپ از برجام طی بیانیه‌ای ضمن حمایت از اقدام رئیس‌جمهوری آمریکا اعلام کرد که از بازگرداندن تحریم‌های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران حمایت می‌کند.
اما از آن زمان تاکنون چه اتفاقی افتاده و چگونه موضع عربستان سعودی به عنوان بزرگترین رقیب منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران تا این حد عوض شده است؟
به گزارش نیویورک تایمز، روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در چند سال اخیر و به ویژه پس از آشتی رسمی دو دولت به میانجی‌گری چین در سال ۲۰۲۳، گرم‌تر شده است.
همچنین، عربستان سعودی در راستای تحقق به چشم‌انداز ۲۰۳۰، در تلاش برای ایجاد تنوع اقتصادی است و می‌خواهد از وابستگی شدید به نفت فاصله گرفته و به مرکز تجاری، فناوری و گردشگری در منطقه تبدیل شود. در نتیجه، احتمال وقوع درگیری جدید در منطقه و پرواز پهپاد‌ها و موشک‌های جمهوری اسلامی ایران بر فراز عربستان سعودی، تهدیدی جدی برای این برنامه‌ها به حساب می‌آید.
کریستین اسمیت دیوان پژوهشگر موسسه مطالعاتی کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس در واشنگتن گفت: «طرز فکر آنها امروز تغییر کرده است. کشور‌های حاشیه خلیج فارس در دوران اوباما، می‌ترسیدند نزدیکی ایران و آمریکا منجر به انزوای آنها شود. در دوران ترامپ، از تشدید تنش ایران و آمریکا می‌ترسند، چون ممکن است خودشان هدف قرار بگیرند.»
دور دوم مذاکرات میان جمهوری اسلامی ایران و آمریکا روز شنبه ۱۹ آوریل با میانجی‌گری عمان در رم ایتالیا برگزار شد و کشور‌های عربی از جمله عربستان سعودی، مصر، اردن، قطر و بحرین از این مذاکرات استقبال کردند.
بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر خارجه عمان که در این مذاکرات در نقش میانجی حضور داشت، روز شنبه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که این مذاکرات اکنون به جایی رسیده است که: «ناممکن هم ممکن به نظر می‌رسد.»
این مذاکرات در شرایطی انجام می‌شود که حملات آمریکا به مواضع حوثی‌ها در یمن تشدید شده است و حملات اسرائیل به نوار غزه همچنان ادامه دارد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا نیز تهدید کرده است که اگر مذاکرات با جمهوری اسلامی ایران به نتیجه نرسد، گزینه نظامی را مد نظر قرار می‌دهد.
نیویورک‌تایمز روز چهارشنبه در گزارشی اعلام کرد که دونالد ترامپ با حمله قریب‌الوقوع اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران به دلیل انجام مذاکرات مخالفت کرده است. ترامپ روز پنجشنبه گفت که برای حمله به ایران «عجله‌ای ندارد.»
با این حال رویترز روز گذشته به نقل از یک مقام اسرائیلی و چند منبع آگاه گزارش داد که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل به رغم عدم حمایت آمریکا، هنوز طرح حمله ماه مه به تاسیسات اتمی ایران را منتفی ندانسته است.
فیراس مقصاد، مدیر بخش خاومیانه و شمال آفریقا موسسه مشاوران ریسک سیاسی «گروه اوراسیا» و محقق ارشد موسسه خاورمیانه گفت: «کشور‌های عرب خلیج فارس اکنون بیش از هر زمان دیگر به دنبال حفظ وضع موجود و دستیابی به ثبات پایدار هستند. این موضوع پیش‌نیازی برای تحقق چشم‌انداز‌های بلندپروازانه اقتصادی آنها است. آنها به شدت ترجیح می‌دهند که فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده و برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران از طریق دیپلماسی محدود شود.»
محمد بن سلمان در سال ۲۰۲۳ در گفت‌و‌گو با فاکس‌نیوز تاکید کرد که اگر جمهوری اسلامی ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد، عریستان سعودی نیز باید سلاح هسته‌ای داشته باشد.
کریس رایت، وزیر انرژی آمریکا روز یکشنبه ۱۳ آوریل و یک روز پس از دور نخست مذاکرات آمریکا و جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که واشنگتن و ریاض به زودی توافق اولیه‌ای را برای همکاری در زمینه توسعه صنعت هسته‌ای غیر‌نظامی در عربستان سعودی به امضا خواهند رساند. بنابر گزارش‌ها، این توافق مسیر غنی‌سازی اورانیوم را برای عربستان سعودی هموار می‌کند.
به گزارش نیویورک تایمز، عربستان سعودی به عنوان متحد کلیدی آمریکا یکی از اهداف انتقام‌جویی‌های احتمالی جمهوری اسلامی ایران در صورت حملات آمریکا است. تاسیسات نفتی آرامکوی عربستان سعودی در سال ۲۰۱۹ هدف حمله پهپادی قرار گرفت، اگرچه حوثی‌ها مسئولیت این حمله را برعهده گرفتند، اما آمریکا، اسرائیل، بریتانیا، آلمان، فرانسه و عربستان سعودی، جمهوری اسلامی ایران را در برنامه‌ریزی و اجرای این حمله پیچیده متهم دانستند.
به گزارش این روزنامه آمریکایی، مقامات سعودی از زمان حمله به آرامکو بار‌ها گفته‌اند که این حادثه نشان داد که اتحاد ریاض و واشنگتن محدودیت‌هایی دارد. بنابر این گزارش، چنین محدودیت‌هایی عربستان سعودی را به جای ادامه درگیری با جمهوری اسلامی ایران به سوی مذاکره با تهران سوق داد.
کریستین اسمیت دیوان گفت: «منفعت احتمالی مذاکرات اکنون بهتر از خطر جنگ منطقه‌ای است.»
صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا موسسه تحقیقاتی «چتم هاوس» گفت: «رهبران کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس در جریان مذاکرات ۱۰ سال پیش احساس کردند که کنار گذاشته شده‌اند. اما این‌بار، جمهوری اسلامی ایران فعالانه با کشور‌های منطقه‌ای تماس برقرار کرده است.»
او افزود: «این که وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران پس از دور نخست مذاکرات با همتایان خود از جمله در بحرین تماس گرفت، قابل توجه است. جمهوری اسلامی ایران می‌خواهد حمایت منطقه‌ای را جلب کند و کشور‌های خلیج فارس نه‌تنها از مذاکرات حمایت می‌کنند بلکه تلاش دارند از هرگونه تشدید تنش که ممکن است بر امنیت اقتصادی و ملی‌شان تأثیر بگذارد جلوگیری کنند.»
