«کوه دماوند از سال ۱۳۸۱ به عنوان اثر طبیعی ملی در سازمان حفاظت محیط زیست ثبت شده است. از ۱۳۸۷ نیز سازمان میراث فرهنگی دماوند را به عنوان آثار ملی به ثبت رساند. دماوند اولین اثر طبیعی ملی است که در سازمان میراث فرهنگی ثبت شد.»
دیدارنیوز: امروز ۴ ژوئیه (۱۳ تیر) روز ملی دماوند است؛ روزی که با یکی از کوه‌های اساطیری ایران پیوند خورده است، ولی این اقلیم زیبا در سال‌های اخیر با تهدیدات مختلفی از جمله وقف شدن معدن‌کاوی و کم‌توجهی برخی کوهنوردان به اصول زیست‌محیطی مواجه بوده است.
نواحی کوهستانی جهان، بستر و خاستگاه تمدن‌هایی بسیار ارزشمند و اصیل بوده‌اند. در حال حاضر کوه‌ها یک پنجم سیمای زمین را تشکیل می‌دهند، زیستگاه حداقل یک دهم از مردم جهان هستند، یک سوم مردم دنیا از جنبههای مختلف مانند غذا، برق، چوب و مواد معدنی به کوه‌ها وابسته و نیمی از مردم جهان از نظر تامین نیاز‌های آبی به آبخیز‌های کوهستانی چشم دوخته‌اند. کوه‌ها منابع آبی هستند که خود سبب بارش برف و باران، تقویت آب‌های زیرزمینی و تشکیل رود‌ها می‌شوند. کوه‌ها را برج‌های آب شیرین جهان نیز می‌نامند.
کوه‌ها در کشور ما اهمیت ویژه‌ای دارند و حدود ۳۰ درصد مساحت کشور را کوهستان‌ها تشکیل داده است و به لحاظ جغرافیای طبیعی اگر در فلات ایران، کوه وجود نداشت، آب و جنگل نیز شکل نمی‌گرفت.
یکی از مهم‌ترین کوه‌های ایران دماوند است که در شمال ایران و در مرز دو استان مازندران و تهران قرار دارد. این کوه ۵۶۱۰ متر ارتفاع دارد و به بلندترین کوه ایران و خاورمیانه و بلندترین کوه آتشفشانی آسیا شهرت دارد. این کوه در جنوب دریای خزر در ۶۹ کیلومتری شمال شرق تهران و ۲۶ کیلومتری شمال غربی شهر دماوند قرار دارد. دماوند آتشفشانی خاموش به همراه چندین چشمه گوگردی است و چشمه‌های آب گرم دارد. این کوه حدود ۳۸ هزار و ۵۰۰ سال قبل تشکیل شده است. از این رو با توجه به اهمیت این کوه روز (۱۳ تیر) به عنوان روز ملی دماوند نامگذاری شد.
عباس محمدی درباره کوه دماوند اظهار کرد: کوه دماوند از سال ۱۳۸۱ به عنوان اثر طبیعی ملی در سازمان حفاظت محیط زیست ثبت شده است. از ۱۳۸۷ نیز سازمان میراث فرهنگی دماوند را به عنوان آثار ملی به ثبت رساند. دماوند اولین اثر طبیعی ملی است که در سازمان میراث فرهنگی ثبت شد. پیش از آن در این سازمان تنها بنا‌ها ومحوطه‌های تاریخی ثبت می‌شد و بعد از دماوند ثبت آثار طبیعی نیز انجام شد. در تمام دنیا نیز آثار طبیعی در میراث فرهنگی ثبت می‌شوند چراکه تمدن در طبیعت شکل می‌گیرد.
وی تاکید کرد: متاسفانه ثبت آثار طبیعی پشتوانه حمایتی قوی و لازم را ندارد یعنی سازمان‌های میراث فرهنگی و محیط زیست حفاظت و حمایت کامل و لازم را از این ثبت‌ها نکردند. کوه دماوند با مشکلات مختلف مدیریتی دست و پنجه نرم می‌کند که در نتیجه این مشکلات مدیریتی دچار چالش‌های بسیار زیادی می‌شود.
چالش‌ها و آسیب‌هایی که دماوند را تهدید می‌کند
مدیر انجمن دیده‌بان کوهستان در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به ویژگی‌های زیست‌محیطی دماوند مانند گونه‌های جانوری آن گفت: دماوند یک مجموعه غنی از حیات وحش را دارد. از جمله گونه‌های شاخص آن می‌توان به کل و بز و قوچ و میش اشاره کرد که زیستگاه آن‌ها به دلیل ورود زیاد و گسترده دام و فشار‌های انسانی به ارتفاعات بسیار بالا انتقال یافته است که منجر به پیدا نشدن غذا در محدوده زندگی آن‌ها می‌شود و خطر انقراض این گونه‌ها را به همراه دارد.
وی علاوه بر چرای بی‌رویه دام، آسیب به آبخیز‌های کشور و معدن‌کاوی را از جمله مشکلات و چالش‌های کوهستان‌هایی مثل دماوند و معادن آبی برشمرد و تصریح کرد: خاصیت نگهداری آب در کوهستان‌ها با توجه به این موارد دچار اختلال شده و یا از بین رفته است.
به گفته محمدی از جمله تخریباتی که بر اساس فعالیت‌های انسان صورت می‌گیرد این است که دامداران برای تامین سوخت به منظور پختن غذا و آماده‌سازی چای از انواع گیاهان گون و گیاهانی که شاخه و قسمت‌های چوبی دارند، استفاده می‌کنند. این موضوع بسیار قابل تامل است چراکه در کشوری که سرشار از منابع نفت و گاز است، هنوز سیستمی تعبیه نشده است که دامداران برای سوخت و مصرف شخصی از گیاهان ارزشمند مراتع بهربرداری نکنند.
چگونه از کوه‌ها و سرمایه خود مراقبت کنیم؟
با توجه به اینکه امروزه کوهنوردی در گروه‌های بسیار بزرگ انجام می‌شود و در تابستان نیز تا چند هزار نفر در یک روزدر دامنه‌های دماوند مستقر می‌شوند، این نکات بسیار مهم است که برای کوهنوردی ضابطه وجود داشته باشد. محمدی با اشاره به این مطلب اظهار کرد: صعود در فصل مناسب، تعیین تعداد کوهنوردان برای صعود در هر مسیر، خودداری از افزایش مسیر‌های کوهنوردی و ضرورت صعود از راه‌های پاکوب، خودداری از ایجاد راه فرعی، موظف و مکلف بودن افراد به برگرداندن زباله‌های تولیدشده و چگونگی مدیریت فضولات از مواردی است که نیازمند تدوین و اعمال ضوابطی است.
به گفته عباس محمدی - مدیر انجمن دیده‌بان کوهستان- دستورالعمل خاص و مشخصی درباره هیچ یک از این موارد نداریم و اعمال مقرراتی نیز صورت نمی‌گیرد. برخی کوهنوردان نیز نسبت به این مسائل کم‌توجه یا بی‌توجه هستند، اما بنابر قوانین تدوین‌شده کوهنوردان در فصل مشخص، به تعداد مشخص و با رعایت قوانین مشخص شده باید کوهنوردی کنند تا آسیب‌رسانی به کوهستان‌ها را به حداقل برسانیم.
با توجه به اهمیت این اکوسیستم از نظر اکولوژیک و فرهنگی، نیاز است که در راستای حفاظت از این اکوسیستم ارزشمند انجام شود چرا که حفاظت از آن به منزله حفظ و نگهداری از یک اقلیم ارزشمند است.
