درگذشت حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمود دعایی از معدود اتفاقاتی بود که همه جناح‌های سیاسی را در مورد خصائص و ویژگی‌های او به وحدت کلمه رساند و بعد از مدت‌ها یک وجه اشتراکی بین نیرو‌های سیاسی ایجاد کرد؛ از مسعود بهنود گرفته تا سید محمد خاتمی، نهضت آزادی و حسین شریعتمداری.
دیدارنیوز ـ اسفندیار عبداللهی: سید محمود دعایی در ۸۱ سالگی درگذشت. حجت‌الاسلام دعایی از جمله روحانیونی بود که همه از چپ و راست، اصلاح‌طلب و اصولگرا و فرهنگی و سیاسی برایش احترام قائل بودند، از طرفی خود سید ضمن اینکه در همه ماجرا‌های تلخ و شیرین دوران ۴۳ ساله بعد از انقلاب حضور داشت و با وجودی که عضو ارشد مجمع روحانیون مبارز بود و خاستگاه اصلاح‌طلبی داشت، موضع مشخص خود نسبت به اتفاقات سال ۸۸ و بعد آن را حفظ کرد، اما به گونه‌ای عمل کرد که تا زمان مرگ در موسسه اطلاعات ماند.
کسی را از خود نرنجاند. مرید علی (ع) بود و بیشتر پیرو اصل جاذبه پیر و مولای خود بود. مهربان، خاضع، دلسوز و بی حاشیه بود این سید فقید و به تمام معنا مصداق این بیت از شعرِ عرفی شیرازی بود:
«چنان با نیک و بد سر کن که بعد از مردنت عُرفی/مسلمانت به زمزم شوید و هندو بسوزاند»
زندگی سیاسی سید محمود دعایی را کم بیش همه می‌دانند. اینکه قبل از انقلاب تحت تعقیب بود، برای ادامه تحصیل به عراق رفت و رابط بین امام (ره) و بزرگان عراق شد. دعایی قبل از انقلاب در خارج و داخل ایران از فعالین سیاسی بوده و در خلال مبارزات خود به اروپا و کشور‌های آسیای غربی (چون سوریه، لبنان، اردن، عربستان، پاکستان و افغانستان) سفر کرد. در جریان فعالیت‌های سیاسی خارج از کشور، مدت ۷ سال سخنگوی نهضت روحانیت مبارز در ایران بود. قدیمی‌ها و انقلابیون صدای گیرا و مردانه او را که از رادیو "صدای روحانیت مبارز" شنیده می‌شد، خوب به یاد دارند. صدایی محکم و صاف که گاهی به ذات ظریف و مهربانش نمی‌خورد. صدای نابی که سید حسن خمینی هم در پیام تسلیت خود به آن اشاره کرد.
بعد از انقلاب سفیر ایران در عراق شد و دقیقا وسط منازعه و خطر حمله صدام به ایران، قرار گرفت و فراوان تلاش کرد که مانع جنگ بین ایران و عراق شود، اما زورش به طرفین ماجرا و جریان و جبر تاریخ نرسید و طبق پیش‌بینی او، جنگ اتفاق افتاد. او امین رهبر انقلاب بود و امین آیت‌الله خامنه‌ای هم ماند.
دعایی عضو جامعه روحانیت مبارز بود و با دیگر همفکران چپ خود چون محمد موسوی خوئینی‌ها، محمدرضا توسلی، حسن صانعی، امام جمارانی، حیدرعلی جلالی، سید محمد خاتمی، رسول منتجب‌نیا، اسدالله بیات، سیدمحمد هاشمی، محمدعلی انصاری، صادق خلخالی، محمدعلی رحمانی، سراج‌الدین موسوی، عبدالواحد موسوی لاری، علی‌اکبر آشتیانی، ناصر قوامی، محمدعلی نظام‌زاده، محمدعلی ابطحی، هادی غفاری، اسدالله کیان ارثی، سید حمید روحانی، مهدی کروبی و ... منشعب شدند و مجمع روحانیون مبارز را ایجاد کردند و با حفظ سمتش در موسسه اطلاعات، در شش دوره مجلس شورای اسلامی حضور داشت.
همانگونه که در ابتدای گزارش ذکر شد، دعایی مصداق آن بیت عرفی شیرازی بود. به گونه‌ای که پس از اینکه در غروب روز شنبه ۱۵ خرداد رخت رحیل بر تن کرد و به دیار ابدی شتافت، هندو و مسلمان (چپ و راست) و حتی اپوزیسیون خارج نشین با ادبیات و از خاستگاه خود درگذشت او را تسلیت گفتند.
مسعود بهنود روزنامه‌نگار نوشت: «سید محمود دعایی از معدود روحانیونی بود که بعد از افتادن حکومت به دست روحانیون هیچ دلی را نیازرد و هیچ تلخی و تندی، کسی از او ندید. گاه به شوخی به ایشان گفته می‌شد غلط‌انداز! کسانی جرات داشتند که به مرد مهربان بگویند شما تصویر روحانیون را غلط‌انداز در صفحه نگاه مردم انداخته‌اید.
وی افزود: «محمود دعایی سال‌ها محور و رازدار آیت‌الله خمینی در عراق بود و از نزدیک‌ترین نزدیکان وی به حساب می‌آمد. در رفت‌وآمد افراد مختلفی که در آن سیزده سال تبعید به دیدار مرجع مبارز آیت‌الله خمینی می‌رفتند، همه از هر گروه مورد محبت دعایی قرار می‌گرفتند. از گروه‌های مختلف و سنین مختلف بودند، از چریک‌ها ملیّون، کمونیست‌ها و دانشجویان اروپا و آمریکا، همگان در خاطرات آن سال‌ها از مهربانی و نرمی و آرامش‌خواهی دعایی گفته یا نوشته‌اند. او اولین سفیر انقلاب در عراق شد و سفیر و اعضای سفارت دوران شاهنشاهی در بغداد، اولین گروهی بودند که به خُلق مهربان دعایی برخورد کردند. در هر ملاقاتی با صدام کوشید به او اطمینان دهد که کشور تازه از انقلاب بیرون آمده، نه توان و نه خیال مزاحمت برای عراق دارد.
بهنود درباره عقیم ماندن تلاش‌های دعایی در ممانعت از جنگ بین ایران و عراق خاطرنشان کرد: «اما نه در بغداد و نه در تهران کسی این سخنان را نمی‌شنید و سود خود را در جنگ می‌دیدند. دعایی در این میان فریادزنان تندروها را بر حذر می‌داشت و هنگام مبارزات انتخاباتی برای اولین رئیس‌جمهور اسلامی، مطابق گزارش مکتوب و مضبوط، دعایی در راهرو به حضرات انقلابی التماس می‌کرد که این حیوان (صدام) خطرناک است. نقشه چیده، آمریکایی‌ها هم راضی شده‌اند. قرارداد اروندرود با پادشاه را هم پاره کرده‌اند. تحریکشان نکنید».
این روزنامه‌نگار درباره علاقه و ارادت سید محمود دعایی به سید محمد خاتمی و آمادگی هرگونه عقوبت نوشت: «شش سال پیش که با رسم مالوفش یک کیک سفارش داد برای زادروز سید محمد خاتمی و خبرش را هم در صفحه اول روزنامه نوشت، اتفاق‌هایی افتاد از جمله ارسال حکم جلب سیدمحمد خاتمی به خاطر گزارش روزنامه و عکس محمد خاتمی. حکم جلب را با نامه استعفای خود خدمت رهبر جمهوری اسلامی فرستاد و جواب گرفت: "امان از دل نرمی تو".
تنها مسعود بهنود نبود که دعایی را اینگونه زیبا و رئوف و در عین حال لایق غسل با آب زمزم و آتش هندوان یافت، نهضت آزادی ایران که اولین و دومین دبیرکلش یعنی زنده یاد مهندس بازرگان و مرحوم دکتر یزدی با دلی پر از گلایه از روحانیون انقلابی این دنیا را به صاحبانش واگذاردند و قصد دیار باقی کردند، هم سید محمود دعایی را نیکو سرشت و محبوب خطاب نمودند. این حزب در بیانه‌ای نوشت: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا / همانا خداوند، کسانی را که ایمان آوردند و نیکوکار شدند، در نظر مردم محبوب می‌گرداند (سوره مریم، آیه ۹۶)
در بخشی از بیانه نهضت آزادی که به مناسبت درگذشت حجت‌الاسلام سید محمود دعایی منتشر شد، آمده است: «او مسلمانی ایران‌دوست، مجتهدی اهل اندیشه و علم‌گرا و برخوردار از ادب و عمل صالح، انسانی گشاده‌رو، بلندنظر، متواضع، متین و سیاستمداری گریزان از افراط و تندروی بود که رفتار پرمهر و متعادلش می‌تواند الگویی برای تعلیم اخلاق دینی و سیاسی در جامعه بحران‌زده کنونی باشد.
نهضت آزادی ایران تاکید کرد: «آن زنده‌یاد، بانی خدمات بی‌دریغ و فداکارانه و مسئولانه‌ای در عرصه سیاست ایران و مدیری برجسته و موفق بود که افزون بر خدمات ارزنده در دولت موقت و در مقام سفیر ایران در عراق، در طول بیش از چهار دهه حضور در سمت نمایندگی رهبری در موسسه اطلاعات، ضمن توجه به حوائج کارکنان این سازمان و ارتقای وضعیت معیشتی و رفاهی همکاران روزنامه‌نگار، سطح کیفی و حرفه‌ای این نهاد عظیم رسانه‌ای را به دور از تنگ‌نظری و قشری‌گری در حد امکان رقم زد و توانست نمونه‌ای موفق از مدیری مردم‌گرا و پاک‌زیست ارایه کند که درب دفترش همواره به روی مراجعان باز بود و موقعیت سیاسی‌اش، حائلی میان او و مردم و دلسوزان ایران قرار نداد».
خیلی‌ها دعایی را نه برای زندگی سیاسی چهل و چند ساله آرام و بی حاشیه، که برای ارادت و قرابتش با سید محمد خاتمی دوست دارند و او را علاوه بر خصائص ذکر شده به دلیل شجاعتی که در حمایت از خاتمی داشت، به خاطر سپرده‌اند. رئیس جمهور دولت اصلاحات هم در پیامی پر معنا انگشت بر یک خصیصه مهم او گذاشت که این گزارش دیدارنیوز هم اتفاقا قبل از رویت پیام سید محمد خاتمی آن را مهم عنوان کرده بود و آن "جاذبه" این سید فقید در پیروی از مولایش علی‌ابن ابیطالب است.
سید محمد خاتمی رییس جمهور دولت اصلاحات پیام تسلیت خود را با این عنوان آغاز کرد و نوشت: «دلِ قهرمانِ دعایی به آهنگ جاذبه می‌طپید».
رهبر معنوی جبهه اصلاحات در فراغ یار خود در بخشی از این پیام تسلیت عنوان کرد: «حضرت سید محمود دعاییِ والامنش را می‌گویم که از آغاز شکل گیری نهضتی که به انقلاب اسلامی انجامید در کنار امام و در خدمت به مردم، بی هیچ ادعایی ایستاد و تاوان این ایستادگی را با مشقت‌های فراوان از جمله هجرت و در بدری پرداخت و، چون انقلاب پیروز شد، چهره‌ای از خود نشان داد که انقلاب و ایران در مرحله ایجابی و ساختن نظامی مردمی، سخت بدان نیازمند بود».
خاتمی ادامه داد: «با اینکه دمی از پیمان خود با امام و انقلاب دست بر نداشت از بسیاری از تنگ‌نظری‌ها، خام اندیشی‌ها و بدکرداری‌هایی که احیانا به نام انقلاب و اسلام صورت می‌گرفت بیزار بود و به جای راندن و دور کردن از انقلاب و نظام، دلِ قهرمان او به آهنگ جاذبه می‌طپید».
همه؛ از اصولگرا و نیرو‌های معروف به انقلابی، از کیهان، جوان تا رجانیوز و اصلاح‌طلبان و این سوی آب و آن سوی آب، فقدان سید محود دعایی را تسلیت گفتند و کسی نبود که از او نگوید و همه در صفت دلسوزی، مهربانی و جامع‌الاطراف بودنش مشترک بودند. او دوست شاعران و هنرمندان ایران بود و نماز میت بسیاری از چهره‌های محبوبِ ملی همچون استاد فقید محمدرضا شجریان را خواند و عاقد عقدهایی معنادار بود. ایرانیان را به صرف ایرانی بودن و فارغ از اینکه موافق یا مخالف جمهوری اسلامی ایران باشند دوست می‌داشت و آنها هم برای سید فقید احترام قائل بودند.
کم داریم در ایران، چون دعایی‌ها! او هم، همچون دیگر معدود خوبان ایران از جمع ما رفت و فقدانش خسارت بار و جایش پر ناشدنی. مدیر مسئول و اعضای تحریریه دیدارنیوز به اهل بیت آن مرحوم و دوستان و همفکرانش تسلیت می‌گویند.
