اولین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی برنامه آفاق «پیرامون الزامات و چالش‌های جذب دانشجویان بین‌المللی از طریق شرکت‌ها و کارگزاری‌های خصوصی جذب دانشجو» با حضور سیاست‌گذاران و اساتید حوزه بین‌المللی‌سازی آموزش عالی در تاریخ ۲۰ ام مهر ۱۴۰۰ از ساعت ۱۶ الی ۱۸ در مکان پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه شریف به‌صورت حضوری و آنلاین برگزار شد.
دیدارنیوز ـ در ابتدای جلسه، امیرحسین چیت‌ساززاده مدیر برنامه آفاق به معرفی برنامه آفاق و تشریح روند کار آن پرداخت و بابیان اهمیت موضوع نشست، ادامه جلسه را به حاجی عباسی جهت ارائه گزارش پژوهش انجام شده در این حوزه، محول نمود.
حمزه حاجی عباسی پژوهشگر برنامه آفاق سخنان خود را در باب مؤسسات جذب با بررسی اهمیت جذب دانشجویان بین‌المللی آغاز کرده و بیان داشت که ۸۸ روش جذب در کل دنیا برای جذب دانشجویان بین‌المللی وجود دارد که از طریق خود دانشگاه‌ها، دانشجویان و فارغ‌التحصیلان، واسطه‌ها و مؤسسات جذب و … صورت می‌گیرد. ایشان نتایج بررسی کیفی و کمی هر یک از این عناصر را که در تحقیق خود به دست آورده بود بیان نموده و اظهار داشت مؤسسات جذب دانشجو در این معیار کمیت و کفیت ارزش بالایی را دارا هستند.
پژوهشگر برنامه آفاق در ادامه به بررسی موردی کشور‌های پیشرو در جذب دانشجویان بین‌المللی (آمریکا، انگلستان و استرالیا) پرداخت و نهاد‌های دولتی و عمومی، آیین‌نامه‌ها و همچنین مؤسسات جذبی که در این کشور‌ها شناسایی‌شده را معرفی نمود و علاوه بر این با تقسیم‌بندی خدمات مؤسسات جذب به سه بخش خدمت به دانشجو، خدمت به دانشگاه‌ها و خدمت به دولت به تشریح کوتاهی از خدمات در هر بخش پرداخت.
در ادامه حاجی عباسی، توضیحاتی در مورد مطالعات نهادی و طبقه‌بندی‌های سطوح مختلف حکمرانی (سیاست‌گذاری) در این حوزه ارائه داد و ۴ سطح سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری، تسهیل‌گری و ارائه خدمت (خدمت‌گزاری) را نام بردند که به‌صورت مفصل در کتاب مؤسسات جذب دانشجویان بین‌المللی در ایران به آن پرداخته شده است.
ایشان با توجه به بررسی‌های انجام‌شده در این پژوهش، مهم‌ترین سطح مسئله را سطح سیاست‌گذاری دانستند و مشکلات و مسائل مؤسسات جذب را در سطوح مختلف طبقه‌بندی نمود و اظهار داشت:
«با توجه به مصاحبه‌هایی که با امور بین‌الملل دانشگاه‌ها، فعالین حوزه جذب، برخی از دانشجویان بین‌المللی و کارشناسان امور دانشجویان انجام دادیم؛ مسائل زیر شناسایی‌شده که مهم‌ترین آن فقدان یک آیین‌نامه مشخص است برای مؤسسات جذب است» ایشان طبقه‌بندی خود را ۴ سطح ارائه کردند:
مسائل مربوط به سطح سیاست‌گذاری: عدم وجود آیین‌نامه جامع و منسجم نبودن سیاست‌های فرهنگی و مسائل مرتبط با زبان آموزش
مسائل مربوط به سطح تنظیم‌گری: مسائل کندی صدور ویزا (در مقابل سهولت در صدور ویزا در کشور‌های رقیب مثل ترکیه)، عدم نظارت و رسیدگی به تخلفات و شکایات که باعث می‌شود دانشجو از نظام آموزش عالی ایران سرخورده شود و باعث دفع دانشجویان می‌شود و عدم ارزیابی مؤسسات جذب
مسائل مربوط به تعامل مؤسسات جذب با دانشگاه‌ها: انحصاری بودن قرارداد که باعث بروز تخلفات می‌شود، عدم درک متقابل و تعامل صحیح دو طرف و شفاف نبودن قرارداد
مسائل در سطح دانشگاه‌ها: عدم انگیزه‌بخشی به کارکنان بخش بین‌الملل دانشگاه، عدم توانمندی کارکنان معاونت (نداشتن شناخت از فرهنگ دانشجویان بین‌المللی و عدم تسلط به زبان) و داشتن دید منفی نسبت دانشجویان بین‌المللی (مسئله تبعیض نسبت به دانشجویان داخلی)، هزینه تحصیل وزندگی رقابتی (به‌طور مثال کشور ترکیه حمایت مالی و انواع بورسیه‌ها را دارد) و سطح کیفیت پایین آموزش (رشته‌های به‌روز وجود ندارد، عدم وجود رشته‌های تحصیلی بین‌رشته‌ای)
مسائل مربوط به مؤسسات جذب: عدم شناخت بازار و عدم آموزش، حاکم نبودن اخلاق حرفه‌ای و عدم هماهنگی و نداشتن نماینده در سازمان امور دانشجویان.
سپس ایشان به ارائه راهکار‌ها اولویت‌های سیاست‌گذاری و مقررات‌گذاری در این مورد پرداخت و اضافه نمود: «قدم اول تدوین آیین‌نامه جامع با مشارکت همه ذی‌نفعان (به‌طور مثال: در نظر گرفتن دانشگاه آزاد)، اولویت دوم تسهیل فعالیت مؤسسات، ایجاد زیرساخت‌ها و تدوین معیار‌ها و نظارت با مشارکت ذی‌نفعان، اولویت بعدی اصلاح رویه‌ها و نظام انگیزشی در معاونت بین‌الملل و اولویت چهارم تأکید بر رفتار حرفه‌ای و اخلاقی است» حاجی عباسی در بخش پایانی ارائه خود، نکات مربوط به وظایف ۳ بخش تنظیم‌گر، مؤسسات و دانشگاه‌ها نسبت یکدیگر را مورد اشاره قرار داد.
در ادامه نشست کلیپ معرفی برنامه آفاق پخش شد و پس‌از آن دکتر علی ملکی ریاست پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف با بیان اینکه برنامه آفاق مقدمات کار خود را به‌خوبی آغاز کرده و می‌تواند درباز کردن مسیر کشور در بین‌المللی شدن دانشگاه‌ها بسیار مؤثر باشد تأکید نمود مصور کردن پژوهش‌ها و گزارش‌های برنامه آفاق و تهیه مصاحبه‌های تصویری در این حوزه و انتشار عمومی آن، درواقع به اشتراک‌گذاری تجارب عمدتاً مبتنی بر ابزار‌های شبکه‌های اجتماعی و بصری، بسیار می‌تواند اثربخش باشد.
سپس خانم سندس حسینی صفت کارشناس مسئول اداره دانشجویان بین‌الملل دانشگاه شریف در مورد تجربیات حوزه کاری خود صحبت نمود. ایشان علت عدم موفقیت دانشگاه شریف در جذب دانشجویان بین‌المللی را شهریه بالای این دانشگاه دانست و گفت: «باید دراین‌باره فکر اساسی شود و نکته دیگر موضوع عدم آموزش به زبان انگلیسی هست که باید این موضوع نیز حتماً رسیدگی شود. مشکل اساسی دانشجویان بین‌المللی در دانشگاه، زبان ارائه دروس است که به خاطر این مسئله ما دانشجویان بسیاری را از دست دادیم. درواقع بعد از پذیرش اجبار برای ارائه دروس به زبان فارسی باعث دفع دانشجویان می‌شود. موضوع دیگر ممنوعیت برای جذب دانشجویان بین‌المللی در برخی از رشته‌ها است که علاوه بر رشته‌های ممنوعه‌ای که وزارت علوم مشخص کرده خود دانشکده‌ها به‌طور جداگانه رشته‌هایی را جز رشته‌های ممنوعه برای جذب دانشجویان مشخص می‌کنند»
در ادامه نشست دکتر امیر عسگری؛ مدیرعامل بنیاد بین‌المللی توسعه علم و فناوری خوارزمی به بیان نقطه نظرات و دیدگاه‌های خود در این حوزه پرداخت و بر توجه به بحث رقابت‌پذیری در جذب دانشجو به‌عنوان عامل اصلی تأکید نمود. ایشان شاخصه‌های رقابت‌پذیری نظام آموزش عالی را شبکه‌سازی دانشجویی و اساتید، شبکه‌سازی علمی که در نظام‌های آکادمیک آموزش عالی به‌عنوان دیپلماسی علم و فناوری از آن یاد می‌شود و فرصت سازی یا فرصت‌یابی در نظام آموزش عالی نام برد و افزود: «همه این موارد درگرو بحث رقابت‌پذیری تحت مقوله‌ای به‌کاربرده می‌شوند تحت عنوان هویت‌سازی و برندینگ که می‌تواند در جذب بیشتر دانشجویان به دانشگاه‌ها کمک کند. ما دانشگاه‌های خوبی داریم، اما فاقد دانشگاه‌هایی هستیم که توانایی هویت‌سازی داشته باشند»
ایشان با تشریح این نکته که، توجه به زیست‌بوم بین‌المللی در بحث تعاملات بین‌المللی مهم است؛ اضافه کردند: «وقتی در حوزه فناوری و علم می‌خواهیم وارد تعامل بین‌المللی بشویم، باید ارکان اصلی زیست‌بوم بین‌المللی را داشته باشیم. آیا در بحث جذب دانشجویان بین‌المللی زیست‌بوم بین‌المللی داریم که بخواهیم بازیگر بین‌المللی در آن تعریف بکنیم؟ در اینجا احتیاج به یک نگاه سیستمی و تحلیل انتقادی‌تر داریم. دراین‌بین ۲ نکته حائز اهمیت است:
۱) آیا عناصر اصلی زیست‌بوم راداریم؟ بازیگرانی که کمک می‌کنند به پذیرش مخاطب یعنی جذب، نگه‌داری، توسعه و سپس صدور.
۲) آیا نظام آموزش عالی کشور ما قابلیت پیش‌بینی دارد و عناصر شفافیت (قابلیت پیش‌بینی‌پذیری فرآیند‌های بعدی) ذکرشده است؟
مدیرعامل بنیاد بین‌المللی توسعه علم و فناوری خوارزمی با تاکید بر بحث اقتصاد آموزش عالی، مباحث خود را با طرح این سوال ادامه دادند که «اقتصاد آموزش عالی چقدر توانسته فاکتور‌های بهینگی جامعه را تغییر بدهد؟ در بحث مؤسسات جذب هم می‌توان این مسائل را بررسی کرد و فاکتور‌های اقتصادی را بررسی کرد.
۱) اندازه بازار مؤسسات چقدر است؟ (سهم بازار اقتصادی که این مؤسسات می‌توانند به دست آورند)
۲) مدل انتفاع متقابل نظام آموزش عالی با مؤسسات در این حوزه به چه شکلی است؟
با این نگاه می‌توان گفت نظام آموزش عالی ایران ارزش پیشنهادی ندارد که بتواند رقابت‌پذیری ایجاد کند که این برمی‌گردد به ساختار‌های اقتصاد نظام آموزش عالی در ایران»
امیر عسگری با اشاره به اینکه: «به طور خلاصه در نگاه حکمرانی به این مسئله من بحث زیست‌بوم سازی در نظر می‌گیرم که هم عناصر سخت می‌خواهد هم عناصر نرم. آیین‌نامه یک بخش کلیدی از عناصر نرم هست درصورتی‌که ما آکتور‌های زیست‌بوم را هنوز ایجاد نکردیم. مدل‌های جذب دانشجو هم مدل‌های مشخصی هستند که ما به آن نپرداختیم مثلاً در کشور‌های سنگاپور، اندونزی یا مالزی عمدتاً کشور‌های آسیای جنوب شرقی مدل‌های مختلفی برای پذیرش و سپس صدور دانشجو دارند، مدل‌هایی که هم عامل‌های نظام‌های فناوری و نظام‌های حکمرانی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و هم مدل انتفاع متقابل در حوزه اقتصاد دارد؛ بنابراین اگر ما نگاه اکوسیستمی به جامعیت عوامل داشته باشیم شاید بتوان فاکتور‌هایی که مانع‌اند را راحت‌تر حذف کنیم و عواملی را که لازم داریم در نظام علم و فناوری ایران اضافه کنیم» مباحث خودرا جمع بندی نمود.
بعد از ایشان آقای دکتر صادقی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه دامپزشکی تهران و ریاست اسبق دانشگاه محقق اردبیلی نظرات خود را بیان نمود:
اگر بنا را براین بگذاریم که مشکلات مربوط به دانشجویان بین‌المللی اعم از مشکلات صدور ویزا و مشکلات موجود در خوابگاه‌ها و …وجود نداشته باشد باید نکاتی را برای جذب دانشجو در کشور در نظر بگیریم. جذب دانشجو از خارج باید از تحصیلات تکمیلی شروع شود از رشته‌های خاصی در دانشگاه‌هایی که امکانات و پرسنل کافی را دارد، در حد چند رشته تا به‌تدریج برای دانشگاه‌های دیگر عادت بشود. مطلب بعدی مؤسسات اعزام دانشجو که در ایران داریم در قبال کشور‌های خارجی که می‌خواهند دانشجو بپذیرند که به‌صورت agent یا نماینده هستند و یا بعضی‌ها صرفاً کار کارشناسی می‌کنند و به دانشجو کمک می‌کنند پذیرش بگیرد.
دانشگاه‌ها در ایران نیز باید با مؤسسات اعزام ارتباط بگیرند و رشته‌های قابل‌ارائه را مشخص کنند، بروشور دربیاورند، برنامه بنویسند به‌صورت آنلاین یا کتبی تا بر مبنای سند یا مدرکی دانشجو خارجی را انتخاب بکنند. مثلاً ببینیم دانشگاه ترکیه در سنوات گذشته چه‌کار کرده مالزی چه می‌کند. دانشگاه‌ها در این کشور‌ها در ورکشاپ‌ها و جلساتی که در کشور‌های دیگر برگزار می‌شود به‌عنوان مؤسسات آموزشی شرکت می‌کنند، مؤسسات جذب دانشجو از همان مناطق می‌آیند و با دانشگاه‌ها قرارداد می‌بندند دانشگاه‌های ایران نیز باید با مؤسسات جذب خارجی در تماس باشند ما در دانشگاه محقق اردبیلی چنین قدمی رو برداشتیم.»
همچنین در حاشیه این نشست خانم دکتر برادران؛ عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق نظرات خود را در رابطه با موضوع نشست مطرح کرده و به طور کلی بر در نظر گرفتن یک سیستم درهم تنیده و مشارکت ذی‌نفعان و تعامل با آن‌ها تاکید داشتند.
