کتب کمک درسی؛ منبعی برای کاسبی

دیدارنیوز ـ احساس نیاز دانش‌آموزان عطش ناشران کتاب های کمک‌آموزشی را بیشتر کرده است. ناشرانی که سودهای میلیاردی به جیب می‌زنند و در مقابل موجب هجوم خانواده‌ها با تبلیغات فراوان برای خرید می‌شوند. آنچنان که اگر ناشران بخواهند در طول سال چند صد جلد از کتاب های کمک آموزشی را بفروشند؛ آن میزان در هفته اول و دوم مهر که هنوز کتاب های اصلی توسط معلمان آموزش داده نشده، خریداری می‌شوند و در این میان هزینه‌هایی به دوش خانواده‌ها گذاشته می‌شود. از سوی دیگر، افرادی که درست تصمیم نمی‌گیرند، معلمان هستند، چرا که گاهی از کتاب ها کمک آموزشی استفاده می‌کنند و معتقدند که این کتاب ها چیزهایی دارند که آنها بلد نیستند و باید حتما مورد استفاده قرار گیرند.

طی چند سال اخیر کتاب های درسی به قدری پیچیده شده‌اند که گاهی ناشران در کنار کتاب های درسی به انتشار کتاب های کمک آموزشی برای فهم بهتر مطالب می‌پردازند. گرچه دست‌های پشت پرده در حوزه کتاب های کمک ‌آموزشی تجارتی را رقم زده است، اما همیشه این گونه نیست که کتاب های کمک ‌آموزشی به ضرر نظام آموزش تمام شود. در واقع می‌توان گفت که کتاب های کمک آموزشی همیشه تهدید نیستند و در مواردی فرصت هم به حساب می‌آیند و نکات خوبی دارند. بنابراین باید از دید مثبت هم نگاشته شوند. این در حالی است که هر سال شاهد هستیم دانش‌آموزان پس از قبولی در کنکور کتاب های کمک درسی را به کتابخانه مدارس می‌سپارند و بقیه را دور می‌ریزند. از این رو باید نظارت‌ها را در این حوزه بیشتر کنیم، چراکه انتشار بی‌وقفه کتاب های کمک درسی آن هم قبل از توزیع کتاب های اصلی در میان دانش‌آموزان ضربه‌زننده است و باید دست مافیا را از بازار آموزشی کوتاه کرد.

عضو کمیسیون آموزش مجلس درباره تجارت بزرگ در حوزه کتاب های کمک‌آموزشی در گفت‌وگو با خبرنگار «آرمان» می‌گوید: این روزها شاهد افزایش چشمگیر تجارت آموزشی هستیم. این در حالی است که هنوز کتاب های درسی توزیع نشده ورود گسترده کتاب های کمک آموزشی و تبلیغات گسترده پیرامون آن وضعیت نگران‌کننده‌ای دارد. فاطمه سعیدی می‌افزاید: سوالی که مطرح می‌شود و لازم است به ویژه از سوی وزارت آموزش و پرورش به آن پاسخ داده شود این است که آیا موسسات آموزشی از محتوای کتاب های برای پایه‌ها اطلاع دارند که پیش از توزیع اقدام به چاپ کتاب‌های کمک آموزشی کرده‌اند؟ در حالی که هم مجلس و هم دولت خواستار کنترل تبلیغات بی‌رویه هستند، اما صدا و سیما با رویکرد کسب درآمد بیشترین حجم آگهی بازرگانی خود را به این موسسات اختصاص می‌دهد. او بیان می‌کند: صداوسیما کمترین اهمیتی به وجه مخرب این آگهی‌ها نمی‌دهد. عضو کمیسیون آموزش مجلس بیان می‌کند: تنها راهی که داریم مراجعه به هیات نظارت بر صدا و سیما است. به موازات آن تلاش خواهیم کرد از طریق ابزارهای قانونی که مجلس در اختیار دارد، جلوی این روند را بگیریم. سعیدی می‌گوید: با توجه به همراهی دولت و مجلس در این زمینه امیدواریم بتوانیم اقدامی انجام دهیم که بازار مکاره این تجارت را کنترل کنیم.

«وقتی کتاب های کمک ‌آموزشی در کنار کتاب های درسی یا حتی زودتر از کتاب درسی بیرون می‌آیند؛ به این دلیل است که ناشران و انتشارات بزرگ با مسئولان تالیف کتاب درسی در ارتباط هستند. به گونه‌ای که هنوز معلمان و دانش‌آموزان کتاب درسی را ندیده‌اند، اما اصل کتاب درسی در دست ناشران است یا حداقل ناشران پی‌دی‌اف کتاب را از باندهایی دریافت می‌کنند که از روی آن کتاب های کمک ‌آموزشی را می‌نویسند.» این اظهارنظرات فروغ تیموریان، سرگروه جامعه‌شناسی اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران به «آرمان» است. او با ذکر مثالی می‌افزاید: کتاب های اصلی 20 شهریور در گیشه‌های توزیع قرار می‌گیرند و بلافاصله کتاب های کمک ‌آموزشی ظرف 10 - 20 روز نوشته و با سرعت و عجله وارد بازار می‌شوند که پر از غلط هستند. آنچنان که بسیاری از این کتاب‌ها اصلا قابل استناد نیستند و تغذیه کافی برای معلمان و دانش‌آموزان ندارند. بنابراین کاملا جنبه تجاری و سودآوری ناشر مدنظر است. تیموریان توضیح می‌دهد: طبیعتا باید جلوی تجارت کتاب های کمک‌آموزشی گرفته شود. آنچنان که باید نسخه اصلی کتاب در اختیار ناشران قرار نگیرد. او عنوان می‌کند: سال گذشته تعدادی از کتاب های کمک‌آموزشی سریع تالیف شدند، اما وقتی پی‌دی‌اف نهایی کتاب درسی بعد از وقفه 20 روزه تا یک ماه روی سایت‌ دفتر تالیف و سایت چاپ و توزیع قرار گرفت، تازه ناشران با یک شوک مواجه شدند. آنها کتاب را براساس نسخه اولیه کتاب تالیف کردند و باید حدود 70، 50 یا 30 درصد کتاب مطابق با نسخه جدید عوض می‌شد. از این رو سریع کتاب‌ها را تغییر دادند و کتابی به بازار آمد که وقتی به آن نگاه می‌کردید یک قسمت‌هایی حذف شده بود. او ادامه می‌دهد: اگر جلوی این کار توسط مسئولانی که در خط تالیف کتاب هستند یا سازمان تالیف و کتاب های درسی گرفته شود و اجازه داده نشود تحت هر شرایطی نسخه‌های کتاب ها به دست ناشران برسد، می‌توان از به‌وجود آمدن کتاب های کمک‌ درسی جلوگیری کرد.

 

تیموریان بیان می‌کند: متاسفانه کتاب های جدید به قدری مطالب از هم گسیخته، گنگ و نامفهموم دارند و طی دو-سه سال اخیر به حدی شتاب‌زده، غیرکارشناسی و سریع چاپ شدند که واقعا تمام اصول یادگیری در آنها درج نشده و گاهی کتاب های کمک ‌درسی می‌توانند به معلمان کمک کنند. او با ذکر مثالی می‌افزاید: معلمی رشته فیزیک خوانده و به او گفته می‌شود برو جامعه‌شناسی درس بده یا اکنون کتاب های جدید تفکر و سواد رسانه‌ای، انسان و محیط‌زیست و... آمده و تدریس آن را به معلمان غیرمرتبط واگذار می‌کنند. طبیعتا معلمی که رشته‌اش مرتبط نیست؛ از کتاب های کمک آموزشی استفاده می‌کند و از این کتاب های سوال و تمرین برمی‌دارد. سرگروه جامعه‌شناسی اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران اظهار می‌کند: این در حالی است که کتاب های کمک ‌آموزشی گران هستند و دانش‌آموزان باید بابت آن زیاد هزینه کنند. برای مثال دانش‌آموزان سال دوازدهم هزینه زیادی بابت آمدن به مدرسه و کلاس‌های کنکور می‌دهند. آن‌گاه هر استادی کتاب کمک آموزشی خود را معرفی می‌کند و یکدفعه دانش‌آموزان با هزینه‌های بسیار مواجه می‌شوند. تیموریان اضافه می‌کند: این در حالی است که گاهی معلمان وقت نکرده و کتاب های کمک آموزشی دست نخورده خمیر می‌شوند و در این میان با کلی ضایعات کاغذ مواجه می‌شویم، چون این کتاب‌ها گاهی از مهر خریداری می‌شوند و اگر هر یک از این کتاب‌ها صد مساله داشته باشند؛ به 20 تا 30 درصد آنها جواب داده می‌شوند و در نهایت سفید می‌مانند و دور ریخته می‌شوند. سرگروه جامعه‌شناسی اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران توضیح می‌دهد: باید یک همراهی باشد که مردم و معلمان احساس کنند که کتاب های کمک‌آموزشی نمی‌تواند کمک چندانی کند. از سوی دیگر، نباید اینقدر مجوز انتشار کتاب های کمک آموزشی داده شود که ناشران با انواع و اقسام تبلیغات مردم را به سمت خود بکشانند.

سیستم نادرست آموزشی این مساله را در ذهن معلمان و دانش‌آموزان ایجاد می‌کند که کتاب های کمک‌ آموزشی برای طرح سوال یا حل تمرین خوب هستند. اینجاست که ناشران بلافاصله با مولفان ارتباط برقرار می‌کنند و قبل از اینکه کتاب اصلی بیرون بیاید؛ زودتر یا موازی با آن کتاب های کمک ‌درسی را منتشر می‌کنند. اشکال بعدی این است که کتاب های درسی کافی و جامع نیستند. از این رو معلمان و دانش آموزان به کتاب های کمک آموزشی نیاز پیدا می‌کنند. به دلیل همین است که ناشران به فکر ایجاد کتاب های کمک ‌آموزشی می‌افتند. در واقع خلا کتاب های درسی باعث ایجاد مافیا و تجارت کتاب های کمک‌ درسی شده است. آنچنان که چندی پیش علیرضا سلیمی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در واکنش به انتشار کتاب های کمک آموزشی پایه دوازدهم در حالی که هنوز کتاب های درسی این پایه توزیع نشده‌است، به ایلنا گفت: افرادی که از چاپ کتاب های پایه دوازدهم و چند و چون آن مطلع شدند، علم‌غیب که ندارند و رجال‌الغیب هم نیستند، قطعا ارتباط‌گیری می‌کنند. این ارتباط هم با افرادی است که در بخش کتاب های درسی اشتغال دارند، یعنی ممکن است افرادی که در بخش تدوین کتاب های درسی فعالیت می‌کنند، منافعی داشته باشند، در هر صورت وزارتخانه باید شفاف‌سازی کند.

یک کارشناس آموزشی در این باره به «آرمان» می‌گوید: تجارت در حوزه کتاب های کمک آموزشی چیز جدیدی نیست. حداقل دو سه دهه‌ای است که ما با این مساله رو به‌ رو هستیم. مهدی بهلولی می‌افزاید: بنده حتی می‌خواهم این نکته را اضافه کنم که برخی نویسندگان کتاب های درسی کتاب های کمک آموزشی را نیز می‌نویسند. حال سوال اینجاست که چگونه هنوز کتاب درسی به ویرایش نهایی نرسیده کتاب کمک درسی منتشر می‌شود؟ در حالی که تعدادی از معلمان باید نظر بدهند تا نسخه نهایی بیرون بیاید. به نظر بنده آموزش و پرورش در این زمینه سهل‌انگاری می‌کند، یعنی آموزش و پرورش حداقل می‌تواند برای مولفان کتاب های درسی محدودیت‌هایی را ایجاد کند که با موسسات کتاب های کمک آموزشی همکاری مستقیم نداشته باشند یا حداقل بفهمند که کتاب های کمک آموزشی از کجا درز پیدا می‌کند. این کارشناس آموزشی اظهار می‌کند: در واقع آموزش و پرورش سیاستگذاری نمی‌کند،‌ بلکه برخی سیاست‌های آموزشی از بیرون به آن تحمیل می‌شوند و آموزش را به این سمت و سو می‌کشانند. این در حالی است که تاکید بر فضای آموزش کمی به زیان آموزش و دانش‌آموزان است، اما چنین روندی همچنان ادامه دارد و ما تغییری در آن نمی‌بینیم.