بسیاری از جوانان به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی جذب شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای می‌شوند؛ درحالیکه فعالیت در این شرکت‌ها مانند یک تیغ دولبه بوده و ریسک بسیاری را متوجه افراد ناآگاه و تازه‌وارد می‌کند.
دیدارنیوز ـ بازاریابی شبکه‌ای یا «Network Marketing» یکی از جدیدترین مشاغل نوظهور در جهان است؛ در این شیوه بازاریابی، یک شرکت محصولات خود را بدون استفاده از تبلیغات و در غیاب واسطههای تجاری، به مصرف‌کننده عرضه می‌کند. بر همین اساس، نقش منفعل مصرف‌کنندگان در فرآیند بازاریابی سنتی به یک نقش فعال تبدیل می‌شود، به طوریکه پس از خرید محصولات، این افراد در صورت تمایل می‌توانند به منظور دریافت سود مشخصی، نسبت به بازاریابی محصولات شرکت در میان اطرافیان خود اقدام کنند؛ بنابراین درآمدزایی در بازاریابی شبکه‌ای هم در ازای فروش مستقیم محصولات و هم در ازای فروش از طریق زیرمجموعه‌ها محقق می‌شود.
در نگاه اول، فعالیت در شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای بسیار جذاب و وسوسه‌برانگیز است؛ چرا که بر اساس تبلیغات این شرکت‌ها، افراد می‌توانند در یک دوره کوتاه‌مدت به درآمد‌های بسیار بالا، دست پیدا کنند و بدون انجام فعالیت‌های مولد و زمانبر، مسیر رشد و توسعه کسب‌وکار خود را ادامه دهند.
بر همین اساس، لیدر‌های بازاریابی شبکه‌ای در کشور معمولاً با تمرکز بر رواج عباراتی نظیر «راه صدساله را یک‌شبه طی کنید»، «کسب درآمد‌های نجومی امکان‌پذیر است» و «ملال‌آور بودن مشاغل دیگر با وجود درآمدزایی اندک» سعی دارند توجه قشر جوان جامعه را به فعالیت خود معطوف کنند. اما آیا این ادعا‌ها با آنچه که در واقعیت رخ می‌دهد، تطابق دارد؟
بسیاری از شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای در ایران طرح مناسبی برای توزیع عادلانه و تعیین محدودیت سطوح پرداخت پورسانت ندارند
شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای استاندارد در جهان، به طور معمول یک فرصت کاری واقعی را به افراد ارائه می‌دهد که به طور کامل بر اساس فروش کالا و خدمات بنا شده است؛ همچنین میزان درآمد افراد از این طریق کاملاً به انگیزه آن‌ها برای افزایش فروش کالاها مربوط می‌شود و به مرور زمان افزایش می‌یابد. علاوه بر این، عضوگیری برای فعالیت در این شرکت‌ها الزامی نبوده و تمرکز اصلی بر فروش محصولات است و افزایش هرم زیرمجموعه‌ها و دریافت پورسانت از آن‌ها نیز ضرورت ندارد.
اما متأسفانه بسیاری از شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای در ایران بر خلاف ضوابط و مقررات مصوب در این حوزه، طرح مناسبی برای توزیع عادلانه و تعیین محدودیت سطوح پرداخت پورسانت نداشته و بعضاً مانند شرکت‌های کلاهبرداری هرمی فعالیت می‌کنند. به طوریکه محصولات ارائه شده توسط این شرکت‌ها، ارزش بازاری تثبیت شده‌ای نداشته و افراد معمولاً با ثبت‌نام اعضای جدید، خرید اجباری و گسترش زیرمجموعه خود به سود مالی دست پیدا می‌کنند؛ به عبارت دیگر می‌توان گفت که بر خلاف استانداردهای بین‌المللی، فرآیند عضوگیری و افزایش زیرمجموعه‌ها به یکی از شرایط الزامی فعالیت در شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای در ایران تبدیل شده است.
همچنین در مراحل جذب افراد در شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای، معمولاً معرف شرکت، نوید هموار بودن مسیر فروش محصولات را داده و آن را بسیار ساده و آسان ترسیم می‌کند. این ایده در ظاهر بدون اشکال است، اما بعد از گذشت مدتی، اعضای جدید این شرکت‌ها که قصد کسب درآمد و سود بالا را دارند، نمیتوانند محصولات خریداری شده را بفروشند و سرمایه‌های خود را از دست می‌دهند؛ که این مسئله نیز به کیفیت و قیمت محصولات ارائه شده توسط شرکت‌ها مربوط می‌شود. این در حالی است که سرشاخه‌های این شرکت‌ها که برخی ازآن‌ها در گذشته از اعضای برجسته گروه‌های کلاهبرداری هرمی بودند، بهره زیادی از سهم فروش زیرشاخه‌های خود دریافت کرده و سودهای نامتعارف و کلانی به دست میآوردند.
طرح‌های درآمدی توسط شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای می‌بایست به گونه‌ای تنظیم شود که هرم توزیع درآمد در آن منصفانه باشد
بر اساس گزارشی که توسط دانشکده مدیریت دانشگاه تهران منتشر شده است، مروجان بازاریابی شبکه‌ای برای جذب اعضای جدید به عنوان فروشنده، علاوه بر استفاده از تکنیک‌های کلامی و انگیزشی مانند کلاهبردارن هرمی، با وعده درآمد‌های بالا به جذب افراد اقدام می‌کنند. به طور معمول آن‌ها با مثال زدن درآمد چشمگیر سرشاخه‌ها و بازاریاب‌های موفق سعی در جذب زیرشاخه‌های جدید دارند.
اما بر اساس آمار ارائه شده توسط اکونومیست، تنها ۱۰ درصد فروشندگان شرکت Amway’s (از قدیمی‌ترین و بزرگترین شرکت‌های مبتنی بر بازاریابی شبکه‌ای در آمریکا و جهان) در انگلستان موفق شده‌اند تا درآمد کسب کنند. همچنین از ۳۳۰۰۰ فروشنده مورد بررسی از شرکت Amway’s تنها ۹۰ نفر موفق به کسب درآمد در حد متوسط جامعه شده بودند؛ که این آمار نشان دهنده ۹۹٫۷ درصد عدم موفقیت آن‌ها است. علاوه بر این در گزارش دیگری آمده است که تنها ۰٫۱۴ درصد از میان ۲٫۷ میلیون فروشنده شرکت Herbalife (از شرکت‌های بزرگ مبتنی بر بازاریابی شبکه‌ای آمریکایی) توانسته‌اند درآمد بالای ۲۰ هزار دلار در سال داشته باشند (این درآمد در آمریکا به مراتب از خط فقر کمتر است!) و ۹۳ درصد از فروشندگان هیچ سودی از محل فروش دریافت نکرده‌اند.
به عنوان مثال برخی از شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای، دارای طرح‌های درآمدزایی غیرقانونی و غیرمنصفانه‌ای مانند «پاداش استخری» یا «bonus pool» هستند. در حال حاضر طبق بند ۳ الزامات طرح سود دهی برای شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای که توسط دبیرخانه کمیته نظارت بر شرکت‌های هرمی ابلاغ شده است، اختصاص پاداش استخری به عنوان مشوقی جهت افزایش خرده فروشی بازاریاب ممنوع است، چرا که بر خلاف شرکت‌های هرمی، طرح‌های درآمدی توسط شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای می‌بایست به گونه‌ای تنظیم شود که هرم توزیع درآمد در آن منصفانه باشد و پورسانت ارائه شده به افراد فعال در شرکت، به صورت منطقی و پلکانی افزایش یابد تا هر فردی به میزان تلاش و فعالیت خود، سود کسب کند.
متأسفانه بر اساس توزیع پورسانت به شیوه پاداش استخری در برخی از شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای در ایران، بخش عمده‌ای از سود به اعضای اصلی که در رأس هرم ایستاده‌اند، تعلق می‌گیرد و اعضای جدید و زیرمجموعه‌ها، درآمد مطلوب و متناسب با تلاش خود را به دست نمی‌آورند.
از منظر قانونی نیز باید گفت که بر اساس به بند (۴) ماده (۹) آیین نامه اجرایی مواد (۲)، (۱۲) و تبصره ماده (۸۷) قانون نظام صنفی و همچنین بند (۴) مصوبه مورخ ۴/۶/۹۹ کمیته نظارت بر عملکرد شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای و کسب‌وکار‌های مجازی، پرداخت حق کمیسیون و پاداش با توجه به شرح وظایف بازاریاب‌ها تا ۳ سطح (با قابلیت تعدیل سطوح) محدود شده است.
به گزارش خبرآنلاین، بر اساس آمار موجود در وب‌سایت دبیرخانه کمیته نظارت بر عملکرد شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای و کسب‌وکار‌های مجازی، در حال حاضر بیش از ۲۰ شرکت بازاریابی شبکه‌ای دارای پروانه کسب بوده و مجوز فعالیت در ایران را دارند.
با وجود اینکه، این شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای مجوز قانونی دریافت کرده‌اند، اما بسیاری از آن‌ها به علت تخلفات گوناگون مانند «عدم پرداخت تعهدات مربوط به بازاریابان در موعد مقرر»، «عدم رعایت قوانین صنفی و تصمیمات کمیته نظارت به صورت مکرر» و «عدم درج اطلاعات واریز پورسانت در پایگاه داده شرکت» تذکر کتبی دریافت کرده و یا اینکه به طور کلی مجوز فعالیت آن‌ها لغو شده است.
به نظر می‌رسد که فعالیت در شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای مانند یک تیغ دولبه بوده و ریسک بسیاری را متوجه افراد ناآگاه و تازه‌وارد در این شرکت‌ها می‌کند؛ بنابراین بهتر است افراد پیش از شروع به کار در این شرکت‌ها در مورد نحوه طرح درآمدزایی و نحوه پورسانت‌دهی در شبکه، تحقیقات لازم را انجام دهند. همچنین مردم می‌توانند برای اطمینان از قابلیت اعتماد به شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای از طریق سامانه پیامکی ۳۰۰۰۶۰۸۲ در خصوص نحوه فعالیت آن‌ها اطلاعات کسب کنند.
