ماجرای شفافیت آرای نمایندگان مجلس: اماها و اگرها و ملاحظات

دیدارنیوز- گروه سیاسی: طرح شفافیت آراء نمایندگان مجلس شورای اسلامی از جمله مباحث پرحاشیه مجلس دهم بود که آن را ابتدا محمدجواد فتحی، یکی از اعضای فراکسیون امید عنوان کرد، ولی همانطور که انتظار می‌رفت این طرح با مخالفت‌هایی از سوی اصولگرایان و حتی اصلاح‌طلبان روبرو شد.

مهمترین دلیل مخالفت آنان هم نظارت استصوابی بود. علی مطهری، نایب رئیس دوم مجلس از جمله مخالفان این طرح بود که درباره دلایل خود در گفتگو با روزنامه همشهری گفته بود: «من موافق این طرح نیستم. با توجه به نظارت استصوابی شورای نگهبان ممکن است در برخی مسائل مهم کشور نمایندگان ملاحظاتی داشته باشند که اگر رأی‌گیری‌ها علنی شود، نمایندگان مجبور شوند رأی واقعی خودشان را اعلام نکنند. من معتقدم که نمایندگان باید بتوانند آزاد باشند تا مستقل تصمیم بگیرند و رأیی که به طرح و لوایح می‌دهند رأی شخصی خودشان باشد. ما نباید موقعیتی را ایجاد کنیم که نمایندگان محدود شوند و آزادی عملشان را از دست بدهند. اگر نمایندگان را تحت فشار بگذاریم ممکن است نتیجه خوبی نداشته باشد. با علنی‌شدن رأی نمایندگان برخی از ترس ردصلاحیت از سوی شورای نگهبان و برخی دیگر به دلیل رودربایستی‌هایی که با دیگران دارند ممکن است رأی واقعی‌شان را ندهند. به همین دلیل من فکر می‌کنم وضع فعلی بهتر است و آزادی عمل بیشتری به مجلس می‌دهد».

او دراین‌باره اضافه می‌کند: «این طرح شفافیت و علنی بودن آرای نمایندگان در خیلی از کشور‌ها اجرا شده و نتایج خوبی هم داشته، ولی ما باید به این نکته توجه کنیم که نمایندگان آن‌ها نظارت استصوابی ندارند، اما در ساختار جمهوری اسلامی که نمایندگان از سوی شورای نگهبان تأیید صلاحیت می‌شوند چنین ایده‌هایی فقط نمایندگان را محافظه‌کارتر می‌کند. نمی‌شود رأی نماینده را تفکیک کرد. اگر قائل به شفافیت هستیم باید در همه امور و رأی‌گیری‌ها باشد و نباید تمایزی قائل شد.»

با گذشت زمان اصولگرایان نیز در ردیف مدافعان این طرح برآمدند، آنان درست در آستانه رأی‌گیری لوایح مرتبط با FATF سعی کردند پرچم‌دار شفافیت رأی شوند. از همین‌رو به سرعت طرحی را ارائه کردند که با پیشنهاد امیدی‌ها تلفیق شد، ولی نتوانست رأی خانه ملت را به دست آورد چرا که نماینده‌ها اعتقاد داشتند شفافیت آراء در این مقطع اهداف سیاسی را دنبال می‌کند.

طرح شفافیت آرا در نهایت به پایان خوشی رسید. مهرماه سال گذشته یک‌فوریت آن به تصویب رسید که با طرح اصلی تفاوت‌هایی داشت. در ماده واحده این طرح صراحتا از مجلس شورای اسلامی، هیات دولت، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شوراهای‌عالی انقلاب فرهنگی و فضای مجازی، شورا‌های اسلامی شهر و روستا و خبرگان رهبری و شورای نگهبان به‌عنوان مشمولان یاد شده است. البته در تبصره ماده واحده این طرح تاکید شده که در مورد مصوبات شورای‌عالی امنیت ملی، این اقدام پس از رفع مراحل طبقه‌بندی قابل‌انجام است، اما متاسفانه بررسی جزییات به مجلس دهم نرسید و در ۲۵ دی ماه سال گذشته با این استدلال که طرح فوق اولویت امروز جامعه نیست، با پیش افتادن آن در مجلس مخالفت شد و بررسی این طرح به مجلس یازدهم رسید.

روز سه‌شنبه  این طرح در حالی که پیش از این فوریت آن به تصویب رسیده بود، به صورت عادی و با تغییراتی  اعلام وصول شد. طرح جدید «شفافیت آراء نمایندگان»  از سوی احسان‌ خاندوزی مطرح شده است. بخشی از متن طرح جدید به شرح زیر است:

 _ نماینده رسانه ملی با رعایت شرایط مندرج در این ماده اجازه حضور و تهیه گزارش از جلسات کمیسیون‌های مجلس را خواهند داشت.

– هیات رئیسه مجلس موظف است در پایان هر جلسه علنی مجلس شورای اسلامی آرای هر یک از نمایندگان را – به جز مصادیق بند۳ ماده ۱۱۸ – به تفکیک موافق، مخالف، ممتنع و عدم مشارک در سامانه اطلاع رسانی مجلس شورای اسلامی به طور شفاف اعلام کند. به نحوی که مشاهده و داده پردازی آن برای آحاد ملت امکانپذیر باشد. گزارش حضور، غیاب، تاخیر و نیز ماموریت‌های داخلی و خارجی تمام نمایندگان نیز باید هر ماه توسط هیات رئیسه مجلس به طور شفاف در سامانه مذکور اطلاع رسانی شود.

تبصره – در مواردی که حداقل ۱۵ نفر از نمایندگان درخواست رای گیری مخفی با ورقه دهند ابتدا بدون بحث نسبت به درخواست رای گیری می‌شود و در صورت تصویب در اصل مورد درخواست رای گیری مخفی ورقه انجام خواهد شد.

البته برخی مفاد این طرح ممکن است عملا راه را بیشتر برای مخفی‌کاری فراهم می‌کند؛ از  جمله اجازه حضور تنها یک خبرنگار در جلسات کمسیون‌ها که آن هم بر عهده خبرنگار صدا و سیما است.

پس از پایان مجلس روح‌الله نجابت، نماینده مردم شیراز در حساب کاربری خود در توئیتر نوشته است: «زمان تدوین قانون اساسی رای نمایندگان (قیام و قعود) علنی و شفاف فرض شده و صرفا برخی موارد مخفی در اصول ۶۲و ۶۹ مشخص شد. اما با الکترونیکی شدن رای‌گیری، همه آرا مخفی شد! بازگشت به قانون اساسی نیاز به قانون جدید ندارد، اما برای اطمینان از #شفافیت، طرحی با قید دو فوریت تقدیم خواهم کرد.»

همچنین محمدباقر قالیباف نیز در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: «طرح ⁧‫شفافیت آراء نمایندگان‬⁩ که یکی از گام‌های اولیه در بخش شفاف‌سازی فرایندهای تصمیم‌گیری در مجلس شورای اسلامی است، امروز در مجلس اعلام وصول شد. پیش از این، شفاف‌سازی، هوشمندسازی، کارآمدسازی و مردمی‌سازی را چهار رویکرد اصلی در تحول مجلس و لازمۀ قوی و کارآمد شدن آن عنوان کرده بودم.»

شفافیت آرا نمایندگان در بسیاری از دموکراسی‌های قدیمی دنیا نیز اعمال می‌شود. مبنای این طرح آن است که موکلان نمایندگان حق دارند بدانند که آن‌ها در هر بزنگاه سیاسی چه رایی می‌دهند و چگونه موضع‌گیری می‌کنند. با این حال مخفی بودن آرای نمایندگان هم با اصول دموکراسی بی نسبت نیست. مخفی بودن آرا معمولا به این دلیل توصیه می‌شود که مانع از هر نوع اعمال فشار از سوی مراجع مختلف قدرت بر نمایندگان شود و آن‌ها بتوانند آزادانه و بدون واهمه از عواقب آرای خود انجام دهد. به نظر در نظر گرفتن سازوکاری مانند درخواست تنها ۱۵ نماینده برای رای گیری در مورد مخفی بودن آرا می‌تواند ضمانت خوبی برای ایجاد تعادل میان این دو ملاحظه مهم و بزرگ ایجاد کند.  

از این منظر  طرح شفافیت آرای نمایندگان می‌تواند گامی به جلو در عرصه سیاست‌ورزی پارلمانی در ایران باشد. زیرا وقتی نماینده مسئولیت رأی خود نپذیرد و پشت رأیی که داده، منطق و استدلال وجود نداشته باشد، مجلس محافظه‌کار و پنهان‌کار همچنان به کار خود ادامه می‌دهد. با این حال فارغ از کلیات این طرح باید منتظر ماند و دید که جزئیات آن چگونه به تصویب نمایندگان مجلس می‌رسد، زیرا تجربه نشان داده است که در موارد این چنینی معمولا جزئیات بسیار تعیین‌کننده است.