ضعف مدیریت بحران در مقابله با کرونا/ چرا آماده نبودیم؟

بیماری کرونا به سرعت درجای جای کشور در حال شیوع است، ترس و اضطراب در میان مردم مشهود است و نایاب شدن ابزار و وسایل ضدعفونی کننده بر این ترس دامن زده است. عدم نظارت بر عملکرد داروخانه‌ها و اقدام سودجویان در سوءاستفاده از ترس مردم برای پرکردن جیب هایشان، افزایش یافته تا آنجا که یک ماسک N۹۵ تا ۳۰۰ هزارتومان به فروش می‌رسد.

پس از جستجوی داروخانه‌ها در نقاط مختلف تهران، حتی یک عدد ماسک، ژل ضدعفونی کننده، پد الکلی و حتی الکل سفید یافت نمی‌شود، این درحالی است که وضعیت در شهرستان‌ها بسیار وخیم‌تر است. مساله دیگری که سبب وحشت مردم و همچنین افزایش مبتلایان به کرونا شده، فقدان کیت تست و انجام نشدن آزمایش تشخیص کرونا در بیمارستان‌های کشور است. مردم بیمار و مشکوک به کرونا در اورژانس بیمارستان‌های کشور تجمع کردند، اما هیچ امکانی برای گرفتن تست از آن‌ها وجود ندارد. اخباری که از بیمارستان‌های برخی شهر‌ها مانند کرمانشاه، شیراز، ایلام و کردستان می‌رسد، حاکی از این است که حتی کادر درمان نیز دارای لباس مخصوص برای پذیرش بیماران مبتلا به کرونا نیستند.

وضعیت خوابگاه‌ها نیز اسفناک است، برخی از دانشجویان می‌گویند بیش از ۱۰ روز است که تعدادی از هم اتاقی‌ها و هم کلاسی هایشان علایمی شبیه کرونا دارند، اما نه از آن‌ها تستی گرفته شده نه اقدام به تعطیلی مراکز آموزشی شده است. البته پس از گذشت یک هفته از شیوع کرونا و اعتراض دانشجویان به عدم تعطیلی مراکز آموزشی، دولت اقدام به تعطیلی مدارس و دانشگاه‌های کشور کرده است.

 

یکی از مهم‌ترین مصادیق عملکرد نامناسب مدیریت بحران در کشور، عدم توانایی در پیش بینی بحران و در ادامه، اتخاذ سیاست انکار، پاک کردن صورت مساله و ارائه اطلاعات قطره چکانی به مردم است. عدم تطابق اخبار رسمی به ویژه اخبار منتشره از طریق صداوسیما در خصوص آمار مبتلایان و مرگ و میر کرونا با مشاهدات عینی مردم در سطح جامعه و مراکز درمانی، خشم مردم نسبت به عدم شفافیت سیستماتیک را برانگیخته است، مردمی که از ترس ابتلا به کرونا و نبود حتی یک پد الکلی زندگی می‌کنند باید ناراحت و معترض به عدم شفافیت و صداقت مسئولین هم باشند.

یک مورد از این تناقض گویی‌ها اظهارات کیانوش جهان پور رئیس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت است که بیان کرده در سراسر کشور تنها ۵ نفر فوت شده اند و فقط ۲۸ مورد مبتلا به کرونا شناسایی شده است. اینکه اظهارات وی با برخی نامه‌های منتشره توسط استانداری‌های گیلان و مازندران و رؤسای بیمارستان‌های نمازی شیراز، ایلام و علوم پزشکی قم در خصوص موج فزاینده آمار مبتلایان به کرونا تا چه اندازه در تضاد است موضوعی مهم است، اما از جانب دیگر، حرف این مقام مسئول به لحاظ علمی و بر اساس اطلاعاتی که خود وزارت بهداشت در خصوص کرونا منتشر کرده نیز در تعارض است به این معنی که میزان مرگ و میر ویروس کرونا ۲ نفر در ۱۰۰ نفر یعنی ۲ درصد از آمار مبتلایان است پس به یک حساب ساده ریاضی می‌توان فهمید که چند نفر در قم مبتلا هستند که به گفته وزارت بهداشت، ۲ نفر فوت کرده اند، همچنین مرگ یک نفر در اراک و یک زن ۴۰ ساله در بیمارستان قائم رشت و همچنین چهارنفر دیگر که به تایید رسانه‌ها نیز رسیده نشان می‌دهد که آمار مبتلایان ۲۸ مورد نیست.

 

نکته تاسف بار این است که آمار تلفات در ایران بیشتر از کشورهایی، چون سنگاپور و ژاپن است که در حدود دو ماه است که درگیر کرونا هستند و تعداد مبتلایانشان از ایران بسیار بیشتر است؛ این درحالی است که پرستاران و کادر‌های درمان در سراسر ایران اظهار می‌کنند که با بیماران کرونایی زیادی مواجه هستند. به عنوان مثال محمدرضا قدیر رئیس دانشگاه علوم پزشکی قم اعلام کرده که «زنگ خطر اپیدمی قم به صدا در آمده و برای جلوگیری از فاجعه به کمک نیازمندیم. تنها در یک شب با موجی از مبتلایان مواجه بودیم، من، اما اجازه اعلام آمار ندارم.»

این مقام مسئول تاکید کرده که با توجه به نزدیکی قم به تهران و قرار گرفتن در محور مواصلاتی شمال به جنوب ایران، این خطر وجود دارد که بقیه نقاط ایران نیز به شکل فزاینده‌ای درگیر شوند لذا وی از تمامی مسئولان در دولت و وزارت بهداشت تقاضا کرده که وضعیت قم را به صورت ویژه ببینند.

علی رغم چنین هشدار‌هایی و به رغم گذشت نزدیک به یک هفته از شروع کرونا، شهر قم قرنطینه نیست و صداوسیما در برنامه‌های خود با افتخار از محل عوارضی قم که هیچ منع ترددی در آن وجود ندارد گزارش می‌دهد، درحالی که مبتلایان در شهر‌های مختلف کسانی هستند که سفری به قم داشته اند. حتی یک زن ایرانی در جنوب کاندا و یک زن دیگر در لبنان نیز که از قم به این دو کشور رفته بودند به کرونا مبتلا بوده اند.

 

تمامی کشور‌ها حتی کشور‌هایی که هنوز به این ویروس دچار نشده اند، به محض شنیدن خبر شیوع کرونا در چین، تمام تدابیر لازم را برای حفظ جان مردم کشورشان انجام دادند، اما کشور ما علی رغم داشتن ارتباطات زیاد با چین، هیچ اقدام پیشگیرانه‌ای انجام نداد. مسئولین می‌بایست اقدامات پیشگیرانه را انجام می‌دادند و حداقل داروخانه‌ها را تجهیز می‌کردند که وضعیت قحطی فعلی پیش نیاید. مسئولین، اما نه تنها قبل از ورود کرونا به کشور اقدامی انجام ندادند بلکه پس از تایید اخبار شیوع آن در قم و سپس سایر شهر‌ها نیز دیر دست به کار شدند. با توجه به سرعت شیوع کرونا می‌بایست به سرعت تمامی اماکن عمومی از جمله رستوران ها، کافه ها، باشگاه ها، مدارس، اماکن زیارتی، مساجد و تکایا و ... تعطیل می‌شدند، اما از آنجا که مسئولان امر، مساله را از اساس انکار می‌کردند، دست به اقدامات پیشگیرانه نزدند.

در این میان، اظهارات افرادی همچون متولی آستان حضرت معصومه (ع) در قم نیز بسیار شگفت انگیز است. حجت الاسلام سعیدی در اظهاراتی عجیب گفته است: ترامپ به بهانه پدیده کرونا می‌خواهد ضربه فرهنگی و حیثیتی به قم بزند. دشمن می‌خواهد با استفاده از این روش، هراسی را در دل‌ها ایجاد کند و قم را شهری ناامن نشان دهد و انتقام همه شکست‌های خود را از قم بگیرد. ترامپ خائن و مزدوران داخلی، آرزوی شکست قم را به گور خواهند برد.» همچنین سید علی‌اکبر حسینی‌نژاد؛ مشاور تولیت حرم حضرت معصومه (س) نیز در اظهاراتی گفته است: «تعطیل کردن حرم چه ضرورتی دارد؟ مردم خودشان باید مراقب باشند. تعطیل کردن حرم پیام تلخی دارد، اینجا پناهگاه مردم است و نشستن مردم در گوشه‌ای از حرم و صحن، مشکلی پیش نمی‌آورد. حالا زائران به ضریح دست نزنند و لمس نکنند و معمولا زائران توجیه هستند و مراعات می‌کنند.»

جلوگیری از تعطیلی زیارتگاه‌ها و برگزاری مراسمات دعای دسته جمعی در این اماکن به نیت ریشه کن شدن کرونا نیز اقدامی عجیب است. اینگونه اظهارات متولیان مذهبی درحالی است که ائمه معصومین (ع) در شرایط خطر، با تدبیر به مواجهه با مشکلات می‌رفتند. در برخی روایات نیز آمده که حضرت امیر (ع) زیر دیواری که احتمال فروریختن داشت ننشستند و فرمودند: «من از قضای الهی به قدرش روی می‌آورم.» (این قضا را با تدبیر کردن پشت سر می‌گذارم.)

 

مسئولین به محض اطلاع از احتمال شیوع کرونا در کشور می‌بایست برای رسیدگی و نظارت بر کنترل، پیشگیری و درمان، سازوکاری با اختیارات و مسئولیت‌های مشخص در هر استان مشخص کرده و بر ضعف همیشگی خود در خصوص اطلاع رسانی غلبه می‌کردند و ظرفیت همه رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی را برای آگاهی بخشی و هشدار به مردم به کار می‌گرفتند و ترتیبی اتخاذ می‌کردند تا رسانه‌ها با ستاد مسئول در موضوع رسیدگی به بیماری کرونا به صورت شبانه روزی در ارتباط باشند. دولت باید امکانی فراهم می‌کرد که افرادی که دارای بیمه نیستند به صورت رایگان درمان شوند و از ضدعفونی کننده‌ها و ماسک استفاده نمایند.

آموزش دادن به کادر درمان و یا داوطلبینِ یاری بیماران از موضوعات بسیار مهمی است که از آن غفلت شده است، لذا در چند روز اخیر شاهدیم که مسئولین مراکز درمانی در شهرستان‌ها مدام تاکید می‌کنند که نسبت به قرنطینه و ایزوله بیماران، توانایی و اطلاعات و امکانات لازم را ندارند و در مواجهه با بیماران، دچار سردرگمی شده اند، بنابراین دولت باید در بدو امر، نسبت به ارائه اطلاعات، صادق باشد و سپس مردم را به مشارکت بطلبد و از آن‌ها کمک بخواهد.

تمام نهاد‌ها و دستگاه‌های اجرایی کشور می‌بایست درگیر شده و نقش خود را در کم کردن هزینه‌های بیماری کرونا ایفا کنند و مهم‌تر از همه به مطالبات مردم در خصوص بیماری پاسخ دهند. باید صداوسیما از انفعال همیشگی خود در مواجهه با بحران خارج شده و بخش زیادی از برنامه‌های خود را به بیماری کرونا اختصاص دهد. همچنین باید ترتیبی اتخاذ شود که اطلاعات بسیار دقیق و کاملی از بیماری از زوایای مختلف برای آینده تهیه و بایگانی شود.