نگاه مجامع بین‌المللی به مسکن مهر

دیدارنیوز ـ هاتف سپهر: مازیار حسینی، معاون امور ساختمان و مسکن وزارت راه و شهرسازی، روز ۲۶ خرداد ۱۳۹۸ در گفت‌وگو با روزنامه ایران و در پاسخ به این سوال که «انتقاد‌هایی که در این سال‌ها به مسکن مهر وارد می‌شد را قبول ندارید؟» گفته است:

«دفتر اسکان بشر در سازمان ملل، ساخت مسکن مهر را جزو تجربه‌های منحصر به فرد و قابل انتقال به مجامع بین‌المللی اعلام کرده است».

در مورد مسکن مهر نظر‌های متفاوتی وجود دارد؛ مخالفان مسکن مهر معتقدند این طرح دو هدف عمده را پیگیری می‌کرد؛ خانه دار شدن اقشار کم درآمد و جلوگیری از افزایش قیمت مسکن. هدف اول در بسیاری از مواقع با شکست مواجه شد و علت آن عدم شناخت گروه‌های هدف بود؛ افزایش روز افزون قیمت مسکن نیز نشان می‌دهد هدف دوم محقق نشد.

عباس آخوندی وزیر سابق راه و شهرسازی «مسکن مهر» را طرحی فاجعه آمیز خواند و گفت: «اگر این طرح یک سر سوزن مناسب بود باید آثارش را در ارتباط با این ۱۹ میلیون بد مسکن مشاهده می‌کردیم. این یک طرح فاجعه آمیز بود که منافع ملی کشور را در معرض خطر قرار داد ...».

مصطفی پورمحمدی نیز در این‌باره گفت: «طرح مسکن، مدلی است که ناقص اجرا شده است. در اجرای این طرح به جای اینکه از منابع مردمی استفاده شود به منابع ملی فشار آورده شد و همین باعث تورم و گرانی گردید. با این طرح، مسکن زیاد شد اما گران شد. قرار بود با اجرای طرح مسکن مهر، قیمت‌ها کاهش پیدا کند اما مسکن گران‌تر شد».

محمدرضا باهنر مسکن مهر را عامل گرانی مسکن و رهن آن معرفی کرد و گفت: «پروژه‌های مسکن مهر موجب افزایش قیمت ملک و قیمت رهن و اجاره شده است».

علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی نیز گفت: «حجم انبوهی از تسهیلات به مسکن مهر داده می‌شود در حالی که این موضوع به تولید کمکی نمی‌کند بنابراین حتما اولویت اشتباهی است».

با توجه به اشکالاتی که به بحث مسکن مهر وارد شده گفته مازیار حسینی جای تأمل بسیاری دارد. در حالی که بسیاری صراحتا اشکالاتی را متوجه این طرح کرده‌اند چگونه دفتر اسکان بشر در سازمان ملل، ساخت مسکن مهر را از جمله تجربه‌های منحصر به فرد تلقی کرده است.

برای یافتن جواب این پرسش، بهترین منبع سایت رسمی «برنامه اسکان بشر ملل متحد» است. نتیجه جستجوی واژه mehr در نسخه جدید سایت صفر است و در نسخه قدیمی سایت ۶ مرتبه این واژه به کار رفته است که هیچیک مربوط به مسکن مهر نیست.

در سایت دفتر ایران برنامه اسکان بشر ملل متحد هم نهایتا ۱۰ خبر و گزارش با واژه «مسکن مهر» یافت می‌شود که عمدتا رویکرد انتقادی دارند.

در همین رابطه گزارشی روز ۱۱ نوامبر ۲۰۱۱ (۲۰ آبان ۱۳۹۰) در دامنه «mirror.unhabitat.org» در مورد مسکن مهر منتشر شده است. در این گزارش از مسکن مهر به عنوان طرحی بزرگ مقیاس و پرهزینه یاد شده است که بر اساس برآورد‌ها ۵۲ میلیارد دلار هزینه در پی دارد و به میزان ۴۲ میلیارد دلار آن از طریق وام‌های دولتی تامین می‌شود.

 
در ادامه این گزارش آمده است: «برنامه اسکان ملل متحد در زمینه مشاوره، مطالعه و در نهایت به اشتراک گذاشتن تجربه ایران با کشور‌های دیگر کمک خواهد کرد. همچنین ذیل چهارچوب همکاری استراتژیک، گروهی را برای آغاز کار در دسامبر (آذر ۱۳۹۰) به ایران اعزام خواهد کرد».

جمله مزبور هیچ سنخیتی با مدعای مازیار حسینی ندارد. اساسا آنچه در گزارش آمده به خودی خود جمله‌ای مثبت و در تایید پروژه مسکن مهر نیست، بلکه اعلام آمادگی برای کمک کردن در زمینه «مطالعه و اشتراک گذاشتن تجربه ایران با کشور‌های دیگر» است؛ کاری که هیچ وقت انجام نشد و ظاهرا قرار هم نیست انجام شود.

نکته قابل توجه این گزارش، زمان نگارش آن است. گزارش در پاییز ۱۳۹۰ و درست زمانی منتشر شد که طرح در حال اجرا بود و هنوز ابعاد پروژه و تاثیرات اقتصادی آن بر بازار مسکن و به تبع آن بر اقتصاد کلان کشور مشخص نشده بود. طرح «مسکن مهر» رسما از سال ۱۳۸۶ آغاز شد و اولین واحد‌های آن در سال ۱۳۸۸ به بهره‌برداری رسید. بر اساس گزارش عملکرد مسکن مهر تا پایان سال ۱۳۹۰ کار ساخت ۶۵۸،۴۰۵ واحد به پایان رسیده بود.

این عدد ۳۴ درصد کل واحد‌های تکمیل شده مسکن مهر تا پایان سال ۱۳۹۵ است. طبق برنامه‌ریزی قرار بود ۸۷ درصد مسکن مهر تا پایان سال ۹۰ تکمیل شود.

همچنین بر اساس آمار وزارت راه و شهرسازی تا ۱۶ اسفند ۱۳۹۰، بیش از ۲۶،۵۹۱ میلیارد تومان تسهیلات مسکن مهر پرداخت شده بود. این مبلغ بیش از نیمی از کل تسهیلاتی است که تا پایان آبان ۱۳۹۵ قرار بود پرداخت شود. با این تفاصیل در زمان انتشار گزارش دورنمای روشنی از طرح مشخص نبود.

به هر حال کل داستان مسکن مهر در حوزه تحقیق و بررسی طرح، محدود می‌شود به چند مقاله دانشگاهی مثل مقاله فوق‌الذکر که عمدتا در آسیب‌شناسی و نقد مسکن مهر نوشته شده‌اند، در این‌باره نشانه‌ای از مطالعات جدی مراکز معتبر تحقیقاتی بین‌المللی دیده نمی‌شود.

در نهایت نکات ذیل پیرامون ادعای مازیار حسینی قابل تأمل است:

۱ـ در گزارش ۹ سال پیش برنامه اسکان بشر، نه از کلمه «منحصر به فرد»، «قابل انتقال» و نه از هیچ واژه دیگری که بتوان آن را حمل بر تعریف یا تایید مسکن مهر کرد، استفاده نشده، صرفا توصیه شده با توجه به ابعاد طرح و سرمایه‌گذاری کلان در آن، روی این طرح مطالعه شود.

۲ـ به جز این گزارش کوتاه، هیچ مطلب دیگری مرتبط با مسکن مهر در سایت برنامه اسکان بشر ملل متحد وجود ندارد. این نشان می‌دهد این توصیه در سال‌های بعد جدی گرفته نشده و هیچ تحقیق یا مطالعه تطبیقی قابل توجهی درباره مسکن مهر در این سازمان بین‌المللی انجام نشده است.

۳ـ زمان انتشار این گزارش و نحوه انتشار آن هم مهم است. این گزارش، در قالب یک گزارش خبری از بازدید هیاتی از برنامه اسکان بشر از ایران و تدوین چهارچوب همکاری نوشته شده است. این بخش از مطلب، نه آن زمان و نه پس از آن بازتاب قابل توجهی در رسانه‌های فارسی‌زبان و غیرفارسی زبان نداشته است.

۴ـ این گزارش در آبان ۱۳۹۰، سومین سال آغاز عملیات اجرایی طرح مسکن مهر و در شرایطی منتشر شده، که کار ساخت کمتر از یک سوم پروژه با هزینه سنگین مالی، به پایان رسیده است. در این شرایط، حتی اگر قضاوتی هم درباره موفقیت یا عدم موفقیت مسکن مهر انجام شده باشد، آن قدر اعتبار ندارد که ۹ سال بعد به آن استناد شود.

۵ـ دیدگاه‌های متفاوتی درباره مسکن مهر وجود دارد، اما هیچ نهاد یا سازمان معتبر بین‌المللی در خارج از ایران، به طور اختصاصی روی آن کار نکرده است. با جست‌وجو می‌توان به بعضی مقالات و تحقیقات پراکنده دانشگاهی برخورد که بعضا با نگاه منتقدانه به آسیب‌شناسی این طرح پرداخته‌اند.

۶ ـ عمده اشکالاتی که به طرح مزبور گرفته شده است شامل موارد ذیل می‌شود:
ـ مکان یابی نامناسب؛
ـ مشکل تأمین تأسیسات زیربنایی؛
ـ مشکل تأمین نیاز‌های خدمات عمومی آموزشی، فرهنگی، درمانی، ورزشی، تفریحی، فضای سبز عمومی و ...؛
ـ ضعف اجرا؛
ـ افزایش قیمت ساخت با توجه به افزایش میزان تورم؛
ـ ... .

با توجه به آنچه بیان شد به هیچ روی ادعای مازیار حسینی ـ معاون وزیر راه و شهرسازی ایران ـ مبنی بر اینکه «دفتر اسکان بشر در سازمان ملل متحد ساخت مسکن مهر را جزو تجربه‌های منحصربه‌فرد و قابل انتقال به مجامع بین‌المللی اعلام کرده است» مبنای صحیحی ندارد.