دیدارنیوز ـ آخرین آمارهای استخراج شده سازمان ثبت احوال در سال 95 نشان می دهد، 39هزار و 645 افراد زیر 15 سال در کشور ثبت رسمی شده که سهم دختران از این ازدواج‌ها 39 هزار و 279 و سهم پسران 366 ازدواج بوده است. همچنین حدود 3 هزار و 135 ازدواج دختران زیر 13 سال نیز ثبت شده که اگرچه بر اساس قانون امکان پذیر نیست اما با حکم دادگاه و اذن پدر در کشور صورت گرفته است.
همچنین براساس اعلام این سازمان، خراسان رضوی با ثبت بیش از 6 هزار مورد از ازدواج کودکان در رتبه اول قرار دارد و آذربایجان شرقی با نزدیک به 4 هزار مورد، رتبه دوم و سیستان و بلوچستان نیز با ثبت حدود 2 هزار مورد ازدواج کودکان رتبه سوم ازدواج کودکان در سنین 10تا 14 سال را به خود اختصاص داده‌اند. در این میان، کارشناسان معتقدند تصویب اصلاح قانون سن ازدواج می‌تواند تا حدودی از پدیده کودک همسری جلوگیری کند اما فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش مردم مهم‌تر از اصلاح قوانین است. پدیده «کودک همسری» موضوعی است که در سال‌های اخیر به دغدغه فعالان حوزه کودک تبدیل شده است. بر همین اساس فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی سال گذشته طرح اصلاح قانون سن ازدواج را در بهارستان کلید زد تا با تغییر سن ازدواج دختران به 16 و پسران به 18 سال از بروز آسیب‌های ناشی از کودک همسری جلوگیری شود.
فاطمه ذوالقدر، عضو فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی، اجرای طرح اصلاح قانون سن ازدواج را به خاطر معضلات ناشی از کودک همسری، الزامی می‌داند و می‌گوید: آمارها نشان می‌دهد حدود 2 هزار کودک بیوه در کشور وجود دارد. کودکانی که به راحتی در سنین پایین ازدواج می‌کنند اما در زمان طلاق باید تا زمان 18 سالگی براساس قانون صبر کنند. به گفته ذوالقدر، طرح اصلاح قانون سن ازدواج دختران در حال حاضر در دستور کار نمایندگان مجلس قرار دارد و تا خردادماه در صحن علنی مجلس با قید فوریت بررسی می‌شود. «فاطمه ذوالقدر» با اشاره به اینکه در این طرح حداقل سن ازدواج دختران 16 سال و برای پسران 18 سال در نظر گرفته شده است، می‌گوید: تعامل و نامه نگاری‌های زیادی نیز در خصوص این موضوع با مرکز پژوهش‌ها، پایگاه‌های سلامت، سازمان‌های مردم نهاد و تعدادی مراجع علمیه قم انجام شده است؛ به‌طوری که حتی آیت‌الله مکارم شیرازی در این زمینه فتوا صادر کردند و ازدواج دختران زیر 10 سال را جایز ندانستند. وی علت اصلی ازدواج کودکان را ایراد در قانون مدنی می‌داند و ادامه می‌دهد: تعداد زیادی از خانواده‌ها با استناد به این قانون دختران خود را بدون داشتن آمادگی لازم به خانه بخت می‌فرستادند. ذوالقدر می‌افزاید: بر همین اساس ضروری است تا آموزش‌های لازم در خصوص آگاهی و یادگیری‌های قبل از ازدواج به دختران ارائه شود تا آنها با مسئولیت پذیری بیشتری زندگی زناشویی خود را آغاز کنند.
احداث مراکز ویژه برای اطلاع‌رسانی به مردم
فاطمه عباسی، مشاور امور بانوان بهزیستی کشور نیز معتقد است، دلایل مختلفی از جمله مسائل سنتی، فرهنگی، اعتیاد و فقر در افزایش کودک همسری مؤثر است. وی با اشاره به اینکه سازمان بهزیستی به عنوان متولی سلامت اجتماعی در کشور باید برنامه‌های ویژه‌ای برای کنترل و کاهش این معضل در این مناطق ارائه کند، می‌گوید: احداث مراکزآموزشی و مشاوره‌ای یکی از راهکارهای مؤثر برای آگاهی مردم و خانواده‌ها در این مناطق است. به همین خاطر تصمیم گرفته‌ایم به خانواده‌ها آموزش رایگان در این زمینه ارائه کنیم.
عباسی با تأکید بر اینکه سازمان بهزیستی یکی از متولیان سلامت اجتماعی است، می‌گوید: در اینجا تصویب قانون نیز یکی از نکات ضروری است که باید هرچه زودتر انجام شود. به‌طور قانونی سازمان بهزیستی نمی‌تواند از بروز این ازدواج‌ها جلوگیری کند اما تحت پوشش قرار دادن این زنان پس از رها شدن یا طلاق یکی از اقدامات سازمان بهزیستی است. وی ادامه می‌دهد: اقدامات اجتماعی و سازمان‌های مردم نهاد می‌توانند با مداخله در این زمینه خانواده‌ها را در جریان پیامدهای منفی ازدواج کودکان خود قرار دهند.
لزوم فرهنگ‌سازی برای کاهش ازدواج‌های اجباری
کارشناسان معتقدند روند پیش‌رسی ازدواج در دختران نگران کننده است و باید با سازو کارهای قانونی از تأثیرات آن بر سلامت خانواده‌ها جلوگیری کرد. امان‌الله قرایی مقدم- جامعه شناس- ایجاد سازو کارهای قانونی توسط مجلس در خصوص افزایش سن ازدواج را ضروری می‌داند و می‌گوید: با تصویب این قانون می‌توان از بروز تعداد زیادی از این آسیب‌ها جلوگیری کرد اما در این زمان فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی یکی دیگر از اقدامات لازم برای کاهش این معضل است.
وی با اشاره به اینکه علت اصلی پیش رسی ازدواج در دختران مسائل عقیدتی و فرهنگی است، می‌افزاید: یکی از ارزش‌های رایج در برخی از مناطق کشور ازدواج کودکان در سن 9 سالگی است، در حالی که در این زمان کودک به بلوغ جنسی و فکری نرسیده است و همین مسأله باعث معضلات خودکشی و فرار از خانه می‌شود. قرایی مقدم می‌گوید: در برخی مناطق حتی شاهد کودک فروشی به خاطر فقر و مشکلات مالی خانواده هستیم. حتی در برخی از خانواده‌های سنتی دیده می‌شود که از ترس روی آوردن فرزندان شان به فساد آنها را در کودکی به خانه بخت می‌فرستند. به گفته این جامعه شناس، افزایش تحصیلات دختران و زنان یکی از عوامل کاهش پدیده کودک همسری است و به‌طور قطعی با افزایش تحصیلات و رشد سطح آگاهی دختران به مرور از تعداد ازدواج‌های اجباری کاسته می‌شود اما با وجود این در برخی از مناطق هنوز با مسأله ازدواج اجباری کودکان به خاطر فرهنگ و باورهای غلط رو به رو هستیم. وی می‌افزاید: موضوع تغییرات اقلیمی و محیط طبیعی بر بلوغ زودرس یکی دیگر از عللی است که باعث پیش رسی ازدواج کودکان در برخی مناطق به ویژه مکان‌های گرمسیر می‌شود.
ممنوعیت ازدواج برای دختران زیر 13 سال
پروانه سلحشوری، رئیس فراکسیون زنان مجلس نیز با اشاره به اینکه یکی از نقاط قوت طرح، ممنوعیت ازدواج دختران زیر 13 سال است می‌گوید: البته این میزان می‌تواند تغییراتی هم براساس شرایط داشته باشد؛ به‌طوری که زنان 13 تا 16 سال نیز با شرایط ویژه‌ای می‌توانند ازدواج کنند. تأیید دادگاه، پزشکی قانونی و کسب اجازه پدر از جمله این شرایط است.
وی با اشاره به اینکه این طرح با هدف مقابله با کودک همسری تدوین شده است، می‌افزاید: سن ازدواج در کشور‌های دیگر 18 سال تعیین شده است که این میزان در کشور ما با توجه به شرایط اجتماعی طبق این لایحه 16 سال در نظر گرفته شده است.سلحشوری با اشاره به اینکه در برخی از مناطق کشور ازدواج دختران در سنین پایین عادی و مرسوم به شمار می‌رود، می‌گوید: علت این موضوع هم نگرش و فرهنگ آن منطقه است. به همین خاطر سن ازدواج برای دختران را در این لایحه به 16 سال محدود نکردیم.
رئیس فراکسیون زنان مجلس می‌افزاید: از زمان مطرح شدن این طرح تا به حال انتقادات زیادی نسبت به این لایحه مطرح شده است. به‌طوری که برخی از منتقدان این طرح را به غرب‌گرایی و گرایش به فرهنگ‌های بیگانه متهم می‌کردند. وی با اشاره به اصلاحاتی که روی این لایحه انجام شده است، می‌گوید: با انجام این تغییرات امکان مجدد تغییرات دوباره براساس نظر نمایندگان مجلس و شورای نگهبان وجود دارد اما به‌طور کلی نظر نمایندگان مجلس نسبت به این لایحه را مثبت ارزیابی می‌کنم. سلحشوری در خصوص آسیب‌های ناشی از ازدواج‌های زودهنگام در دختران ادامه می‌دهد: هر ساله شاهد مرگ و میر چندین هزار کودک در سال در اثر این معضل هستیم. همچنین تعداد زیادی از کودکان به علت نداشتن آمادگی لازم برای ازدواج بیوه می‌شوند یا توسط شوهرشان رها می‌شوند.
رئیس فراکسیون زنان مجلس، فقر را یکی از عوامل مؤثر ازدواج کودکان می‌داند و می‌گوید: تعدادی از خانواده‌ها به خاطر مشکلات مالی و فقر دست به این اقدام می‌زنند و دختران خود را مجبور به ازدواج می‌کنند. در برخی از مناطق حتی دختران را در سن 8 تا 9 سالگی نیز به خانه بخت می‌فرستند که این موضوع ناشی از فرهنگ آن مناطق است. وی ادامه می‌دهد: در برخی از مناطق کشور، نیاز به فرهنگ‌سازی در خصوص این موضوع وجود دارد. چراکه احتمال ابتلا به سرطان رحم در دخترانی که پیش از موعد ازدواج می‌کنند دو برابر بیشتر از دیگر زنان است. آسیب‌های مرتبط از نظر ابعاد روان شناختی، ضایعات روانی و شناختی از جمله آسیب‌های مرتبط با ازدواج کودکان با سن کم است که گاه تا پایان عمر فرد ادامه دارد.
رسیدگی به 21 هزار پرونده در مراکز مداخله اورژانس اجتماعی
رضا جعفری، رئیس اورژانس اجتماعی کشور با اشاره به اینکه دوران کودکی به علت شکل‌گیری شخصیت افراد زمان حساسی است، می‌گوید: ازدواج نشان دهنده بلوغ فکری، اجتماعی، جسمانی افراد است. بنابراین دختران و پسران زمانی باید ازدواج کنند که بتوانند تمام نیازهای خود را برطرف کنند.
وی می‌گوید: آمادگی نداشتن دختران به لحاظ جسمانی در دوران زناشویی باعث بروز آسیب‌ها و بیماری‌های زیادی برای آنها خواهد شد. حتی تعدادی از این افراد با سن پایین بچه دار می‌شوند و به خاطر اینکه مهارت‌های لازم و شیوه‌های تربیتی را یاد نگرفته‌اند شروع به رفتار خشونت‌آمیز با کودکان خود می‌کنند.
جعفری با اشاره به اینکه ورود دختران و پسران در زمان کودکی به مسائل جدی مانند ازدواج باعث افزایش سرخوردگی و احساس پشیمانی در آنها می‌شود، می‌گوید: اغلب انتخاب‌هایی که در این زمان شکل می‌گیرد براساس احساسات زودگذر یا اجبار والدین است. این افراد در زندگی زناشویی خود اغلب احساس رضایتمندی ندارند که این موضوع اغلب باعث بروز خودکشی، اضطراب و حتی طلاق در آنها خواهد شد. وی در پاسخ به این سؤال که اورژانس اجتماعی چه فعالیتی برای رسیدگی به مشکلات ناشی از کودک همسری انجام می‌دهد، می‌افزاید: 347 مرکز اورژانس اجتماعی در سراسر کشور وجود دارد که خانواده‌ها می‌توانند مشکلات خود را با کارشناسان ما مطرح کنند. این مراکز در سال گذشته به 21 هزار پرونده رسیدگی کرده است.
به روز کردن قوانین قدیمی و وضع قوانین جدید
محمد زینالی، مردم شناس با اشاره به اینکه تعداد زیادی از طلاق‌ها در کشور به خاطر کم سن و سال بودن زنان اتفاق می‌افتد، می‌گوید: مشکل اصلی در این زمان تصویرسازی اجتماعی و ایدئولوژی‌های مردم است. درحقیقت رسانه‌های کشور رسالتی برای تصویرسازی مردم و خانواده‌ها ندارند و باعث می‌شوند تا پدیده کودک همسری افزایش پیدا کند. وی می‌افزاید: خانواده‌های کارگری بیشتر از دیگران در معرض این معضل هستند. چراکه آنها بیشتر در مهارت‌یابی فرزندان شان دچار مشکل هستند. فقر یکی از مسائلی است که باعث گرایش نسل کارگر به سمت پدیده کودک همسری می‌شود. به همین خاطر باید با اقدامات مددکاری به توانمند‌سازی اجتماعی این نسل بپردازیم.
زینالی با اشاره به اینکه به روز کردن قوانین قدیمی و وضع قوانین جدید می‌تواند از بروز این اقدامات جلوگیری کند، می‌گوید: در اینجا نباید نقش آگاه‌سازی پدر و مادر را فراموش کرد، چراکه در خانواده‌های فقیر فرزندان تنها از پدر و مادر دستور می‌گیرند و ما باید برای جلوگیری از بروز این مسأله، آنها را از تبعات ازدواج زودهنگام کودکان شان آگاه کنیم. وی می‌افزاید: وجود قوانین سنتی در جامعه‌ای که در حال مدرن شدن است غلط است و می‌تواند باعث تعارض فرهنگی در خانواده‌ها شود. به همین خاطر اصلاح قانون سن ازدواج باید هر چه سریع‌تر محقق شود تا به تغییر باور در جامعه بینجامد.
این مردم شناس می‌گوید: ازدواج دختران در زمان کودکی باعث می‌شود تا آنها مدام دچار احساس غم و رنج باشند، همچنین زندگی پرآشوب و پرتلاطمی را تجربه کنند. تعداد زیادی از آنها در سنین کم توسط شوهران خود با کودکان‌شان رها می‌شوند و چون وضعیت اقتصادی خانواده شان مطلوب نیست با مشکلات متعددی روبه‌رو می‌شوند.
نیم نگاه
ازدواج نشان دهنده بلوغ فکری، اجتماعی، جسمانی افراد است. بنابراین دختران و پسران زمانی باید ازدواج کنند که بتوانند تمام نیازهای خود را برطرف کنند.
یکی از ارزش‌های رایج در برخی از مناطق کشور ازدواج کودکان در سن 9سالگی است، در حالی که در این زمان کودک به بلوغ جنسی و فکری نرسیده است و همین مسأله باعث معضلات خودکشی و فرار از خانه می‌شود.
آمادگی نداشتن دختران به لحاظ جسمانی در دوران زناشویی باعث بروز آسیب‌ها و بیماری‌های زیادی برای آنها خواهد شد. حتی تعدادی از این افراد با سن پایین بچه دار می‌شوند و به خاطر اینکه مهارت‌های لازم و شیوه‌های تربیتی را یاد نگرفته‌اند شروع به رفتار خشونت‌آمیز با کودکان خود می‌کنند.
منبع: روزنامه ایران/یاسمن صادق شیرازی/۳۱ اردیبهشت ۹۷
