سفر رئیس‌جمهور ایران به ارمنستان؛ گام راهبردی در لحظه‌ای حساس از معادلات قفقاز
دیدارنیوز: درست در بزنگاهی که قفقاز جنوبی به آوردگاهی تازه برای رقابت بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بدل شده و نبرد نرم بر سر نقشه‌های ژئوپلیتیکی از اتاق‌های فکر به میدان سیاست عملی راه یافته است، تهران تصمیم گرفته سکوت راهبردی خود را بشکند و با سفر رئیس‌جمهور به ایروان، موضعی صریح و کم‌سابقه اتخاذ کند. سفر مسعود پزشکیان به ارمنستان، نه یک دیدار تشریفاتی، که پاسخی سنجیده و پیام‌بر به تکاپو‌های جاری در شمال ایران بود؛ پیامی که هم برای همسایگان ارسال شد، هم برای معماران طرح‌های جایگزین در واشنگتن، آنکارا و تل‌آویو.
در حالی که چشم‌انداز «کریدور زنگزور» بیش از آنکه پروژه‌ای اقتصادی باشد، به ابزاری برای بازتعریف موازنه قوا در منطقه تبدیل شده، ایران با بهره‌گیری از زبان دیپلماسی فعال، اما با بیانی خالی از مماشات، تأکید کرد خطوط قرمز امنیتی‌اش نه‌تنها در گفت‌وگوها، بلکه در جغرافیای منطقه رسم شده‌اند. حضور پزشکیان در ایروان، به‌ویژه در این مقطع زمانی، نشانه‌ای از اولویت قفقاز در سرفصل سیاست خارجی دولت چهاردهم است؛ اولویتی که به‌وضوح ترجمه‌ای از درک تهران نسبت به سرعت تحولات پیرامونی‌اش است.
از دید ناظران، محور‌های این سفر فراتر از انتظار و گسترده‌تر از عرف مناسبات دوجانبه بود؛ از مذاکرات دوساعته با نیکول پاشینیان تا توافق بر سر اسناد همکاری راهبردی، از افتتاح زیرساخت‌های مشترک بر رود ارس تا بازتعریف مسیر‌های ترانزیتی مستقل از فشار بازیگران مداخله‌گر. در قلب این تحرک، یک هدف روشن قرار داشت: اعلام اینکه ایران در معادله قفقاز نه نظاره‌گر، که کنشگر فعال و نه تابع تحولات، بلکه معمار توازن منطقه‌ای است. بنابراین سفر به ایروان را باید حلقه‌ای از زنجیره‌ای تازه در سیاست خارجی ایران دانست؛ زنجیره‌ای که مقصد بعدی‌اش مینسک است و افقی وسیع‌تر از قفقاز را نشانه رفته است؛ افقی که در آن، پیوند‌های چندلایه با کشورهای مستقل و غیرمتعهد، پاسخی بلندمدت به تحریم، فشار و نظم غرب‌محور تلقی می‌شود.
در این مسیر، تهران بار دیگر خود را به عنوان بازیگری با حافظه تاریخی، ژرف‌نگر و در عین حال عمل‌گرای منطقه‌ای معرفی می‌کند؛ بازیگری که نه از تهدید عبور می‌کند، نه در برابر فرصت درنگ خواهد کرد. این سفر به دعوت رسمی نخست‌وزیر ارمنستان، نیکول پاشینیان انجام شد و با استقبال رسمی مقامات ارشد ارمنستان از جمله معاونان نخست‌وزیر و وزیر خارجه این کشور همراه بود. با توجه به حساسیت‌های منطقه‌ای، به‌ویژه در پی طرح موضوع موسوم به کریدور زنگزور و تلاش‌هایی برای بازطراحی مرز‌های ژئوپلیتیکی، سفر رئیس‌جمهور ایران به ایروان را باید بیش از یک دیدار دیپلماتیک تلقی کرد؛ این سفر، یک موضع‌گیری راهبردی بود.
مذاکراتی فراتر از برنامه‌ریزی؛ دو ساعت گفت‌وگوی صریح در فضایی حساس
مذاکرات خصوصی بین پزشکیان و پاشینیان که قرار بود فقط ۲۰ دقیقه به طول انجامد، در نهایت به بیش از دو ساعت گفت‌وگوی مستقیم و فشرده تبدیل شد. این افزایش زمان، نشان‌دهنده سطح بالای اهمیت و تنوع موضوعات مورد گفت‌و‌گو بود. طبق گزارش خبرگزاری صداوسیما، حجم مباحث دوجانبه و منطقه‌ای، از جمله مسائل مربوط به ترانزیت، امنیت مرزی، حضور نیرو‌های بیگانه در قفقاز جنوبی و همکاری‌های اقتصادی موجب شد این گفت‌وگوی سطح بالا تا این اندازه طولانی شود.
افتتاح پل دوم روی رود ارس؛ گامی در راستای اتصال راهبردی
از مهم‌ترین نتایج این دیدار، توافق تهران و ایروان بر افتتاح پل دوم روی رودخانه ارس در مرز مشترک دو کشور بود؛ اقدامی که نه‌تنها به عنوان زیرساختی اقتصادی، بلکه به عنوان پاسخی ژئوپلیتیکی به طرح کریدور زنگزور تفسیر می‌شود. این پل می‌تواند مسیر‌های ترانزیتی جایگزین را تقویت کرده و از وابستگی به مسیر‌های خاص مورد حمایت برخی قدرت‌های منطقه‌ای بکاهد.
افزایش حجم مبادلات تجاری؛ هدف‌گذاری سه میلیارد دلاری
نیکول پاشینیان در نشست خبری با پزشکیان اعلام کرد که حجم مبادلات فعلی دو کشور به حدود یک میلیارد دلار رسیده و هدف مشترک، رسیدن به سقف سه میلیارد دلار در آینده نزدیک است. او همچنین بر نقش محوری توافق تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) در گسترش فرصت‌های اقتصادی بین تهران و ایروان تأکید کرد.
طرف ارمنی اطمینان داد اجازه نمی‌دهد از خاکش تهدیدی متوجه ایران شود
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، در پایان نشست سران دو کشور، از توافق برای نهایی‌سازی سند جامع همکاری راهبردی ایران و ارمنستان خبر داد. به گفته او، مذاکرات بسیار جدی و گسترده‌ای در حوزه‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری، فرهنگی و زیرساختی انجام شد. عراقچی همچنین تأکید کرد طرف ارمنی به‌خوبی نسبت به خط قرمز‌های امنیتی ایران در منطقه آگاه است و بر احترام به آن پایبند خواهد ماند. وزیر امور خارجه گفت: طرف ارمنی اطمینان داد اجازه نمی‌دهد از خاکش تهدیدی متوجه ایران شود.
بازتاب تاریخی و فرهنگی روابط تهران-ایروان
به گفته حسین نوش‌آبادی، مدیر کل مجلس معاونت کنسولی، مجلس و ایرانیان وزارت امور خارجه، روابط ایران و ارمنستان نه‌تنها سابقه‌ای دیپلماتیک، بلکه ریشه‌های عمیق تاریخی، فرهنگی و تمدنی دارد که به بیش از ۲۷۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. این پیشینه، بنیانی محکم برای روابط امروز دو کشور فراهم کرده و تهران همچنان خود را شریک قابل اعتماد ایروان در همه سطوح می‌داند.
تهران با صراحت هشدار داد
در متن این سفر، یک پیام صریح به بازیگرانی که تلاش می‌کنند با طرح‌های ژئوپلیتیکی نظیر کریدور زنگزور یا نسخه‌های جدید از راه ترامپ، موازنه قدرت را در قفقاز جنوبی تغییر دهند، مخابره شد: ایران مخالف هرگونه دخالت خارجی در منطقه و تغییر مسیر‌های تاریخی و حیاتی ترانزیتی است؛ چه از سوی ترکیه، چه از سوی رژیم صهیونیستی یا آمریکا. پزشکیان نیز در اظهاراتی در ایروان تأکید کرد ایران حفظ تمامیت ارضی ارمنستان را اصل مسلم سیاست خارجی خود و هرگونه تهدید امنیتی از خاک کشورهای همسایه را غیرقابل قبول می‌داند.
نگاهی به آینده؛ از ایروان تا مینسک
رئیس‌جمهور کشورمان پس از پایان سفر به ارمنستان، عازم بلاروس شده تا با الکساندر لوکاشنکو دیدار کرده و اسناد دوجانبه متعددی را به امضا برساند. سفر به ایروان و سپس مینسک، نشان‌دهنده یک چرخش مشخص در دیپلماسی منطقه‌محور ایران با هدف تقویت همکاری با کشورهای مستقل، همسو و مخالف یک‌جانبه‌گرایی غربی است. طبق اعلام ریاست‌جمهوری بلاروس، پزشکیان قرار بود ۱۹ اوت (۲۸ مرداد) در سفری رسمی وارد مینسک شود.
خبرگزاری رسمی بلاروس (بلتا) گزارش داد: رؤسای جمهور دو کشور در چارچوب‌های دوجانبه و گسترده‌تر گفت‌و‌گو‌هایی در کاخ استقلال مینسک خواهند داشت که در نهایت به امضای اسناد دوجانبه با هدف تقویت شراکت میان دو کشور منجر خواهد شد.
«الکساندر لوکاشنکو» و «مسعود پزشکیان» همچنین قرار است درباره همکاری ایران - بلاروس در زمینه تجارت، سرمایه‌گذاری، همکاری‌های صنعتی، اجرای طرح‌های مشترک در زمینه علم، فناوری و آموزش، همچنین هماهنگی درون سازمان‌های بین‌المللی از جمله اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سازمان همکاری شانگهای، گروه بریکس و سازمان ملل متحد گفت‌و‌گو کنند. طبق اعلام ریاست‌جمهوری بلاروس، رؤسای جمهور دو کشور در چارچوب‌های دوجانبه و گسترده‌تر گفت‌و‌گو‌هایی در کاخ استقلال مینسک خواهند داشت که در نهایت به امضای اسناد دوجانبه با هدف تقویت شراکت میان دو کشور منجر خواهد شد.
به هر حال سفر مسعود پزشکیان به ارمنستان صرفا یک بازدید تشریفاتی یا تعارف دیپلماتیک نبود؛ این سفر پاسخی معنادار به تحولات اخیر منطقه‌ای، تحرکات مشکوک در مرز‌های شمالی ایران و تلاش برخی قدرت‌ها برای فشار بر تهران از مسیر قفقاز بود. در عین حال، فرصتی بود برای احیای مناسبات اقتصادی و فرهنگی و طراحی نقشه‌راهی جدید و چندلایه برای روابط ایران و ارمنستان. در نهایت، تهران بار دیگر با زبان دیپلماسی، اما با لحنی قاطع تأکید کرد ایران حافظ ثبات و موازنه در منطقه است و هر طرحی که این تعادل را به خطر بیندازد، با پاسخ قاطع روبه‌رو خواهد شد.
