پایان عصر غذای ارزان

دیدارنیوز: گزارش جدید سازمان فائو نشان می‌دهد که بازار جهانی مواد غذایی با چالش‌های جدی مواجه است و قیمت‌ها به دلیل عوامل مختلفی مانند جنگ اوکراین و تغییرات اقلیمی افزایش یافته‌اند.

«دوران غذای ارزان تمام شده و جهان باید با این واقعیت جدید کنار بیاید»؛ این جمله راب وُس، پژوهشگر ارشد موسسه بین‌المللی تحقیقات سیاستگذاری غذا با توجه به شرایط بازار غذای جهانی دیگر چندان هم دور از ذهن به نظر نمی‌رسد. این یک حقیقت است که بازار مواد غذایی در سال گذشته با چالش‌هایی روبه رو بوده است که نسبت به شش دهه گذشته و سال‌های پس از جنگ سرد، بی‌سابقه به نظر می‌رسد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین چالش‌های بازار مواد غذایی از سال گذشته تاکنون می‌پردازیم.

موج‌های پیاپی گرانی در بازار محصولات غذایی

براساس این گزارش، کاکائو با رشد قیمت سه برابری در یک سال از افزایش قیمت طلا، سبقت گرفت و کام علاقمندان و فعالان صنعت شکلات و شیرینی را تلخ ساخت. قیمت بین‌المللی کره به علت کاهش موجودی در اروپا به بالاترین حد خود رسید و بازار جهانی روغن را تحت تاثیر قرار داد. قیمت قهوه با یک رکورد جهانی از سال ۱۹۷۷ در پی کاهش تولید در برزیل و ویتنام (تولیدکنندگان اصلی این محصول در جهان) مواجه شد. بحث گندم اندکی متفاوت است چرا که روی کاغذ این محصول از سال ۲۰۲۲ با کاهش قیمت مواجه شده است، اما با یک محاسبه قیمت کلی متوجه می‌شویم که شیب قیمت در مقایسه با چندسال گذشته کماکان صعودی بوده است. التهاب بازار روغن‌های گیاهی و در صدر آنها روغن آفتابگردان، تاثیرات عمیقی بر بازار روغن در سرتاسر کشور‌های جهان گذاشت. شاخص قیمت گوشت برای نخستین‌بار در ماه‌های گذشته به ۱۲۶ امتیاز افزایش یافت که بالاترین میزان ثبت شده تاکنون است. لازم به ذکر است این افزایش قیمت در تمامی دسته‌های گوشت به جز مرغ اتفاق افتاده است. شیگرو ایشیبا نخست‌وزیر ژاپن اعلام کرد با توجه به نارضایتی گسترده عمومی از افزایش دو برابری قیمت برنج در این کشور، قصد دارد سیاست‌های کشاورزی را به صورت کلی بازنگری کند. تمام این موارد نشان‌دهنده این موضوع است که بازار جهانی مواد غذایی وضعیت مساعدی ندارد.

از تغییرات اقلیمی تا جنگ روسیه و اوکراین

سوال اصلی این است که چه عللی در وضعیت فعلی بازار مواد غذایی دخیل است؟ اوکراین و روسیه در حالی وارد یک جنگ فرسایشی شدند که هر دو کشور بازیگرانی کلیدی در بازار محصولات کشاورزی همچون غلات، سموم، انواع کود و نیز ادوات کشاورزی به شمار می‌رفتند. بدون شک تضعیف اوکراین که پیش از این به عنوان سبد نان اروپا شناخته می‌شد بسیاری از معادلات را در بازار جهانی مواد غذایی، تغییر داد.

براساس برآورد‌های رسمی وزارت سیاست کشاورزی و غذای اوکراین، دانشکده اقتصاد کی‌یف با حمایت سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو)، بانک جهانی و بانک بازسازی اروپا تنها تا اواسط سال ۲۰۰۳ حدود ۸۴۲۰۰ قطعه ماشین‌آلات کشاورزی به طور کلی یا جزئی آسیب دیده، چهار میلیون تن غلات و دانه‌های روغنی از بین رفته یا به سرقت رفته و ذخیره سازی برای ۴/‌۹‌میلیون تن محصولات کشاورزی آسیب دیده یا از بین رفته است.

بحران اقلیمی در آفریقا و ترس چین از کمبود مواد غذایی

یکی از علل گرانی مواد غذایی در جهان را می‌توان ترس چین از کمبود مواد غذایی دانست. گزارش صندوق بین المللی پول بر بالا رفتن تقاضای جهانی برای مواد غذایی، هم برای مصرف انسانی و هم حیوانی به ویژه در کشور چین که مستقیما از نگرانی برای تامین غذا نشات می‌گیرد تاکید دارد. قاره آفریقا نیز وضعیت مساعدی ندارد. برای مثال در بحث افزایش قیمت کاکائو درختان پیرتر شدند و آفات محصول در کشور‌های غرب آفریقا شایع شد. وضعیت آب و هوایی نامناسب در کشور‌های ساحل عاج و غنا که تقریبا نیمی از سهم بازار جهانی کاکائو را دارند نیز کاهش تولید این محصول را تسریع کرد و در نهایت همه این عوامل دست به دست هم داد تا قیمت کاکائو رشد بی‌سابقه‌ای را تجربه کند.

در بازار گندم پیش‌بینی می‌شود علاوه بر بحران اوکراین، کمبود بارندگی در شمال اروپا و خاور نزدیک و نگرانی‌های خشکسالی در ایالات‌متحده آمریکا، بر چشم انداز کلی تاثیر بگذارد. در بحث روغن نیز شرایط نامساعد آب و هوایی در فرانسه و منطقه دریای سیاه، از جمله بارش‌های شدید و خشکسالی، به تولید دانه‌های آفتابگردان آسیب جدی وارد کرده و در نتیجه قیمت روغن آفتابگردان را افزایش داده است. به طور کلی می‌توان تغییرات اقلیمی در جهان را یکی از متهمان ردیف اول بازار صنایع غذایی جهان معرفی کرد.

گزارش سازمان فائو از جولای سال جاری

براساس جدید‌ترین گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد یا به اختصار فائو، قیمت مواد غذایی در جهان به صورت کلی در ماه گذشته افزایش یافته است. شاخص قیمت مواد غذایی فائو در جولای سال میلادی جاری، به طور متوسط ۱/‌۱۳۰واحد بود که نسبت به ژوئن، ۶/‌۱‌درصد افزایش یافت.

متن اختصاری این گزارش را در ادامه می‌خوانیم.

شاخص قیمت مواد غذایی سازمان خواربار و کشاورزی (FAO Food Price Index) که به عنوان معیاری برای قیمت‌های کالا‌های غذایی در سطح جهان محسوب می‌شود، در ماه جولای ۲۰۲۵ به طور میانگین ۱/‌۱۳۰ امتیاز بود که نسبت به ماه ژوئن ۶/‌۱‌درصد افزایش یافته است. این افزایش عمدتا ناشی از افزایش قیمت‌های بین‌المللی گوشت و روغن‌های گیاهی بوده است. با وجود این افزایش ماهانه، شاخص همچنان ۸/‌۱۸‌درصد پایین‌تر از اوج خود در مارس ۲۰۲۲ قرار دارد، اگرچه ۶/‌۷‌درصد بالاتر از سطح خود در جولای ۲۰۲۴ است. این شاخص تغییرات ماهانه قیمت‌های بین‌المللی مجموعه‌ای از کالا‌های غذایی که به طور جهانی معامله می‌شوند را رصد می‌کند. شاخص قیمت غلات‌: این شاخص به طور میانگین ۵/‌۱۰۶‌امتیاز بود که ۸/‌۰‌درصد نسبت به ژوئن کاهش یافته است. کاهش قیمت‌های گندم و سورگوم بیشتر از افزایش‌های قیمت ذرت و جو بود. برداشت‌های تازه گندم در نیمکره شمالی فشار کاهشی بر قیمت‌ها وارد کرد، اگرچه شرایط نامساعد گندم بهاره در برخی مناطق شمالی آمریکا از قیمت‌ها حمایت کرد. شاخص قیمت برنج FAO نیز ۸/‌۱‌درصد کاهش یافت که ناشی از عرضه‌های فراوان صادراتی و تقاضای ضعیف واردات بود.

شاخص قیمت روغن‌های گیاهی: این شاخص در ماه جولای به طور میانگین ۸/‌۱۶۶‌امتیاز بود که افزایش قابل‌توجهی معادل ۱/‌۷‌درصد نسبت به ماه قبل را نشان می‌دهد و به بالاترین سطح سه ساله خود رسید. این افزایش به دلیل افزایش قیمت‌های روغن‌های نخل، سویا و آفتابگردان بود. قیمت‌های روغن نخل به دلیل تقاضای قوی جهانی و بهبود رقابت‌پذیری افزایش یافت، در حالی که روغن سویا به دلیل انتظارات از تقاضای قوی بخش بیودیزل در قاره آمریکا حمایت شد. قیمت‌های روغن آفتابگردان نیز به دلیل محدودیت عرضه‌های صادراتی در منطقه دریای سیاه افزایش یافت. در مقابل، قیمت‌های روغن کلزا به دلیل ورود عرضه‌های جدید در اروپا کاهش یافت.

شاخص قیمت گوشت: این شاخص به طور میانگین ۳/‌۱۲۷ امتیاز بود که ۲/‌۱‌درصد نسبت به ژوئن افزایش یافته و به بالاترین سطح تاریخی خود رسید. این افزایش ناشی از افزایش قیمت‌های گوشت گاو و گوسفند بود که به دلیل تقاضای قوی واردات، به ویژه از چین و ایالات‌متحده آمریکا حمایت می‌شد. قیمت‌های گوشت مرغ نیز به طور جزئی افزایش یافت که ناشی از، از سرگیری واردات از شرکای کلیدی پس از بازگشت برزیل به وضعیت عاری از آنفولانزای پرندگان بود. در مقابل، قیمت‌های گوشت خوک به دلیل عرضه‌های فراوان و کاهش تقاضای جهانی، به ویژه در اتحادیه اروپا، کاهش یافت.

شاخص قیمت لبنیات: این شاخص به میزان ۱/‌۰درصد از ژوئن به ۳/‌۱۵۵ امتیاز کاهش یافت که این اولین کاهش از آوریل ۲۰۲۴ محسوب می‌شود. قیمت‌های کره و پودر شیر کاهش یافتند که نشان‌دهنده عرضه‌های فراوان صادراتی و تقاضای ضعیف واردات، به ویژه از آسیا بود. با این حال، قیمت‌های بین‌المللی پنیر همچنان افزایش یافت که ناشی از تقاضای قوی در بازار‌های آسیایی و خاورمیانه و محدودیت در دسترس بودن صادرات در اتحادیه اروپا بود. شاخص قیمت شکر: این شاخص به طور میانگین ۳/‌۱۰۳ امتیاز بود که ۲/‌۰‌درصد نسبت به ماه قبل کاهش یافت و روند کاهشی خود را برای پنجمین ماه متوالی ادامه داد. انتظارات از بهبود تولید جهانی در سال‌های ۲۰۲۶-۲۰۲۵، به ویژه در برزیل، هند و تایلند، بر قیمت‌ها فشار وارد کرد، اگرچه نشانه‌هایی از بهبود واردات شکر جهانی کاهش را تعدیل کرد.