آتش‌بس شکننده؛ توقف یا تاکتیک؟

دیدارنیوز: توقف تبادل آتش میان ایران و اسرائیل پس از ۱۲ روز جنگ بی‌امان، فعلا ادامه دارد. بااین‌حال انگیزه‌های زیادی برای نتانیاهو وجود دارد تا بار دیگر دست به حمله‌ای علیه ایران بزند.

بسیاری از کارشناسان غربی او را نه مرد صلح، که مرد جنگ می‌دانند و معتقدند نخست‌وزیر ۷۵ساله اسرائیل علاقه وافری دارد تا به صورت مداوم جنگ‌هایی را در سراسر منطقه به راه بیندازد. کشور‌های غربی دیگر با این موضوع کنار آمده‌اند که تل‌آویو بی‌وقفه به جز غزه، اهداف دیگری را هم در خاورمیانه برای حمله تدارک ببیند. روز دوشنبه ترامپ در شبکه اجتماعی خود با لحنی تند به دموکرات‌ها حمله کرد و گفت با ایران گفت‌و‌گو نمی‌کند. این نوشته ترامپ باعث شد برخی ماجرای مذاکره احتمالی میان ایران و آمریکا را به طور کلی منتفی بدانند و وقوع دوباره درگیری را نزدیک ارزیابی کنند. از سوی دیگر برخی ناظران معتقدند حرف‌های ترامپ روزانه عوض می‌شود و با توجه به شخصیتی که از او سراغ دارند، این اظهارنظر می‌تواند بخشی از ترفند‌های او برای فشار به تهران باشد.

اما آیا باید به آتش‌بس فعلی دل ببندیم یا هوشیار باشیم؟ این سؤالی است که روزنامه «شرق» از دیاکو حسینی تحلیلگر مسائل بین‌الملل پرسیده است.

اولین پرسش این است که چه عواملی موجب شد اسرائیل، با وجود آمادگی ظاهری برای یک جنگ تمام‌عیار، پس از ۱۲ روز به آتش‌بسی شفاهی – که به نظر می‌رسد پیشنهاد آن از سوی ترامپ نیز مطرح شده – تن دهد؟

موضوع به اسرائیل و ایران بازمی‌گردد. البته بخشی از دلایل این تصمیم، که جزئیات فراوانی درباره آن وجود دارد و ما از مواضع رهبران اسرائیل و ایالات متحده آمریکا اطلاع دقیقی نداریم، به این برمی‌گردد که به‌نظر می‌رسد اسرائیلی‌ها آن‌طورکه از مواضعشان پیداست، تا حدی به اهداف تعیین‌شده خود در ایران دست یافته‌اند؛ اهدافی که شامل عقب‌انداختن برنامه‌های هسته‌ای ایران و همچنین واردکردن آسیب به برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران بوده است. علاوه بر این، ضرباتی هم به بدنه فرماندهی نظامی ایران وارد کرده‌اند.

از سوی دیگر، خسارت‌هایی که ایران توانست به اسرائیل تحمیل کند نیز قابل‌توجه بوده است؛ به‌ویژه با درنظرگرفتن این واقعیت که اسرائیل از عمق استراتژیک کافی برخوردار نیست.

با توجه به این دو عامل – یعنی موفقیت نسبی اسرائیل در رسیدن به اهدافش و همچنین خساراتی که متحمل شده – به نظر می‌رسد توقف کنونی در تبادل آتش قابل توجیه باشد. من فکر می‌کنم شاید استفاده از لفظ آتش‌بس به معنای اطمینان خاطر از پایان جنگ درست نباشد و اسرائیلی‌ها انگیزه دارند تا بتوانند فشار بیشتری بر ایران بیاورند. به‌خصوص اگر روند مذاکرات آتی آن‌طورکه می‌خواهند پیش نرود. از طرف دیگر اسرائیلی‌ها ممکن است در این فرصت ایران را از نظر نظامی آزموده و آماده باشند تا برای دور بعد با تجدید قوا و برطرف‌کردن ضعف‌های خود از نظر دفاعی به سراغ ادامه جنگ بیایند.

همان طورکه شما هم اشاره کردید، به‌نظر می‌رسد وضعیت فعلی شکننده باشد. فضای کشور و همچنین فضای بین‌المللی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و نوعی آمادگی برای وقوع دوباره درگیری در جریان است. حتی کارشناسان و برخی مقامات نسبت به این موضوع هشدار‌هایی داده‌اند. دیدگاه شما چیست؟ نتانیاهو چه انگیزه‌هایی برای ادامه احتمالی جنگ با ایران دارد؟

اسرائیلی‌ها احتمالا به این تصور باشند که شاید هنوز بتوانند اهداف بیشتری را در ایران هدف قرار داده یا برخی چهره‌های سیاسی را حذف کرده یا ساختار فرماندهی نظامی را دوباره هدف قرار دهند. این موارد می‌تواند دلیلی باشد برای اینکه آنها بخواهند به جنگ ادامه دهند.

همچنین درباره انگیزه‌های اسرائیل، یکی از این دلایل ممکن است به وضعیت داخلی خود اسرائیل بازگردد. یعنی دولت اسرائیل، با توجه به تزلزل جایگاه سیاسی‌اش در داخل کشور، ممکن است تصمیم بگیرد برای به‌حاشیه‌راندن بحران‌های سیاسی داخلی، به سمت شکستن آتش‌بس و ازسرگیری حملات حرکت کند.

در همین راستا، اگر فشار‌های ایالات متحده آمریکا وجود داشته باشد، احتمال دارد اسرائیل با احتیاط بیشتر و صبر بیشتری عمل کند. چنانچه احساس کند ایران از توان تاب‌آوری بالایی در جنگ برخوردار است، ممکن است ترجیح دهد تا زمان مناسب‌تری برای اقدام نظامی صبر کند. از سوی دیگر، در صورتی که تهدید‌های حزب‌الله از دید اسرائیل جدی قلمداد شود، تل‌آویو ممکن است ترجیح دهد آتش‌بس را برای مدت نامعلومی ادامه دهد و حملات مجدد به ایران را به تعویق بیندازد.

در هر دو طرف، انگیزه‌هایی برای ادامه یا توقف جنگ وجود دارد و این امر بستگی به اطلاعاتی دارد که اسرائیل جمع‌آوری می‌کند و تحلیل نهایی‌ای که براساس آن انجام می‌دهد؛ اطلاعاتی که طبعا در دسترس ما نیست و نمی‌دانیم نهایتا آنها به چه جمع‌بندی‌ای خواهند رسید.

باید در نظر بگیریم که اسرائیل تاکنون حدود هزار بار دست به شکستن آتش‌بس‌ها زده است. از این‌رو همان‌طورکه اشاره کردید این احتمال وجود دارد که در آینده‌ای نه‌چندان دور، اسرائیل بخواهد این آتش‌بس را نقض کند، یا وارد شرایطی شود مشابه آنچه در لبنان در حال وقوع است؛ یعنی حملات محدود و پراکنده‌ای کند که از نظر سیاسی و رسانه‌ای واکنش جهانی قابل‌توجهی نیز برنمی‌انگیزند. چقدر محتمل است که چنین الگویی درباره ایران هم شکل بگیرد؟

قاعده کلی این است که باید جنگ را همچنان ادامه‌دار دانست و در آمادگی کامل برای آن بود. دلایل و انگیزه‌های بسیاری وجود دارد که می‌تواند به ادامه جنگ منجر شود. بنابراین، از نظر بنده، باور به شکننده‌بودن این آتش‌بس کاملا منطقی و موجه است.

ممکن است جمع‌بندی اسرائیل این باشد که با استفاده از جنگ‌های کوتاه و سریع با اهداف مشخص حملات را ادامه دهند و روش نامحسوسی را انتخاب کنند که به طور آشکار نقض آتش‌بس محسوب نشود. من فکر می‌کنم این محتمل‌ترین سناریویی است که می‌توان در نظر گرفت.

از منظر افکار عمومی بین‌المللی نیز برخی حملات ممکن است واکنش زیادی برنیانگیزد؛ زیرا سبک جنگ اسرائیل معمولا مبتنی بر عملیات‌های سریع، محدود و هدفمند است. به همین دلیل، جهان تا حدی به این شیوه‌ها عادت کرده و نسبت به آن حساسیت کمتری نشان می‌دهد. در نتیجه، می‌توان گفت بسیاری از کشور‌ها یا نهاد‌های بین‌المللی، تحمل بیشتری نسبت به چنین سبک جنگی از سوی اسرائیل پیدا کرده‌اند. خصوصا در شرایطی که اشاره شد، یعنی وضعیت جاری در لبنان و آنچه ممکن است ایران در واکنش به آن دنبال کند.

تحلیل‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه اسرائیل در حال خرید تجهیزات جدید برای اجرای یک حمله گسترده‌تر به ایران است. با توجه به حمایت‌ها به‌ویژه از سوی ایالات متحده آمریکا و برخی کشور‌های اروپایی از اسرائیل، این تحلیل‌ها می‌توانند به‌طور جدی مورد توجه قرار می‌گیرند. نظر شما در این زمینه چیست؟

اسرائیل همین امروز هم زرادخانه پیشرفته‌ای دارد و تکنولوژی نظامی قابل توجهی دارد. کمک‌های مالی آمریکا به آنها هم اغلب جنبه نظامی دارد و ممکن است این کمک‌ها در زمانی که جنگ با ایران شدت پیدا می‌کند، افزایش یابد. در برخورد با کنگره آمریکا نیز در این رابطه احتمالا با مشکلی مواجه نخواهد شد؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد این دوره کوتاه، می‌تواند زمانی برای تجدید ساختار نظامی و جبران یا رفع مشکلات امنیتی‌ای باشد که در ساختار نظامی اسرائیل وجود داشته است. درباره ایران هم می‌تواند این موضوع صادق باشد.

با توجه به رویکردی که ترامپ نسبت به این ماجرا دارد، اگر اسرائیل بخواهد بار دیگر آتش‌بس را نقض کرده و مجددا به ایران حمله کند و در نتیجه جنگ از سر گرفته شود، تا چه اندازه از حمایت تمام‌قد ترامپ برخوردار خواهد بود؟

بستگی به روند پیشرفت مذاکرات میان ایران و آمریکا دارد. اگر توافقی بین دو کشور در راه باشد ترامپ ممکن است بتواند جلوی نتانیاهو را برای ادامه جنگ بگیرد. اما اگر در کار نباشد ممکن است همچنان حملات اسرائیل به عنوان اهرم برای تن‌دادن به مذاکرات استفاده شود. در نتیجه، میزان حمایت آمریکا از چنین روندی، کاملا وابسته به روند مذاکرات ایران و آمریکاست.

در حال حاضر، اروپایی‌ها نیز تا حد زیادی تلاش می‌کنند اگر مسیر مذاکره نتیجه ندهد، به‌نوعی ادامه جنگ را حمایت کنند.

من فکر نمی‌کنم چشم‌اندازی برای توافق ایران و آمریکا وجود داشته باشد. به خاطر اینکه حمله آمریکا موضوع را پیچیده کرده و مسائل گوناگونی روی میز وجود دارد و از سوی دیگر، اهرم‌های گذشته ایران نیز تا اندازه‌ای از بین رفته‌اند یا کارکرد سابق را ندارند و افزون بر آن، آقای ترامپ گمان می‌کند که این جنگ را برده است و برنامه هسته‌ای ایران را به‌کلی نابود کرده؛ بنابراین با اعتمادبه‌نفس بیشتری وارد مذاکره خواهد شد و تلاش خواهد کرد آنچه را در جنگ به‌دست آورده، در قالب امتیازات بلندمدت تثبیت کند. این موضوع، طبعا برای ایران غیرقابل‌قبول خواهد بود و در نتیجه به‌نظر می‌رسد زمینه رسیدن به توافق، در مقایسه با احتمال وقوع جنگ، بسیار کمتر باشد. ضمن اینکه ما احتمالا تنها دو ماه فرصت داریم به توافقی دست پیدا کنیم، چراکه در ماه اکتبر، وارد مرحله بند غروب (Sunset Clause) در برجام خواهیم شد. اگر اروپایی‌ها بخواهند از مکانیسم ماشه استفاده کنند، باید در حدود مرداد یا شهریور اقدام کنند تا آن فرایند ۳۵ روزه آغاز شود و در نهایت، این سازوکار فعال شود و تحریم‌ها برگردند. من فکر نمی‌کنم ما بتوانیم تا یک ماه و نیم، دو ماه آینده به توافق با آمریکا نزدیک شویم؛ مگر اینکه اتفاق غیرمنتظره‌ای پیش بیاید که از دایره پیش‌بینی خارج است.