دیدارنیوز _ امیررضا اعتمادی*:
مقدمه
گفت‌وگوی دیشب سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه و مسئول پیشین مذاکرات هسته‌ای، در صداوسیما حامل پیام‌هایی شفاف و در عین حال حساب‌شده برای افکار عمومی داخلی، بازیگران منطقه‌ای و طرف‌های غربی بود. سخنانی که اگرچه صریح به نظر می‌آمد، اما در عمق خود حاوی هشدار، ارزیابی و اعلام یک موضع بازبینی‌شده از سوی دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بود. تحلیل این گفت‌و‌گو می‌تواند به درک بهتر رویکرد فعلی ایران در برابر تحولات پرشتاب منطقه‌ای و جهانی کمک کند.
مذاکره، نه زیر فشار
مهم‌ترین نکته در سخنان عراقچی، رد قاطع خبر منتشرشده از سوی کاخ سفید مبنی بر برگزاری گفت‌و‌گو میان ایران و آمریکا در هفته آینده بود. این اظهارنظر شفاف در حالی مطرح شد که چند روز پیش رئیس‌جمهور ایالات متحده از «برنامه‌ریزی برای مذاکرات جدید با ایران» سخن گفته بود.
از نگاه ایران، هرگونه بازگشت به میز مذاکره، پیش از آنکه تصمیم سیاسی باشد، باید تابع یک محاسبه دقیق از منافع ملی، شرایط میدانی و هزینه‌ـ‌فایده بلندمدت باشد. عراقچی این مسئله را با عباراتی، چون «ارزیابی در حال انجام است» و «هیچ تصمیمی قطعی نشده» بیان کرد که نشان‌دهنده اجماع نسبی در سیاست خارجی ایران بر اصل "نه مذاکره زیر فشار" است.
همکاری مشروط با آژانس؛ قانون، بالاتر از مصالح
نکته دوم بسیار مهم، اشاره عراقچی به احتمال بازنگری در نحوه همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود. او به صراحت گفت که تداوم حضور بازرسان آژانس، مشروط به تطابق با قانون مجلس شورای اسلامی است. این بدان معناست که جمهوری اسلامی ایران آماده است حتی از توافق‌های بین‌المللی خارج شود اگر تضادی با مصوبات داخلی و مصالح امنیتی کشور مشاهده شود.
در فضای پس از خرابکاری‌های ادعایی اخیر علیه تأسیسات هسته‌ای ایران، این موضع‌گیری می‌تواند پیام مهمی برای جامعه بین‌الملل باشد؛ ایران ممکن است وارد فاز بازدارندگی حقوقی و دیپلماتیک شود.
آسیب‌های وارده، تأملات راهبردی
عباس عراقچی در بخشی دیگر از صحبت‌هایش تأیید کرد که حملات اخیر به تأسیسات هسته‌ای ایران «کوچک نبوده‌اند» و هم‌اکنون ارزیابی کارشناسی درباره خسارات و آینده برنامه هسته‌ای کشور در جریان است. این اعتراف مهم است، چرا که برخلاف فضای رسمی رسانه‌ای که بعضاً تلاش در کوچک‌نمایی این خسارات دارد، عراقچی با نگاهی واقع‌گرایانه به عمق آسیب‌ها اذعان کرد.
تلقی چنین موضعی در فضای بین‌المللی، بازنمایی یک دستگاه دیپلماسی حرفه‌ای است که تلاش دارد با شناخت درست واقعیت‌ها، موضع خود را بازسازی کند؛ نه پنهان‌کاری کند، نه بزرگ‌نمایی.
شرط ایران: توقف حملات و پاسخگویی
مهم‌ترین خط قرمز ایران در سخنان دیشب عراقچی نیز روشن شد: تا زمانی که حملات اسرائیل ادامه دارد و آمریکا شریک یا ساکت این اقدامات است، گفت‌و‌گو معنا ندارد. این جمله، محور اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در هفته‌ها و شاید ماه‌های آینده خواهد بود.
عراقچی در واقع با این بیان اعلام کرد که تهران صرفاً به خاطر «پیشنهاد مذاکره» حاضر به بازگشت به دیپلماسی نیست، بلکه رفتار عملی طرف مقابل، شرط اصلی بازگشت به میز گفت‌و‌گو است.
آتش‌بس نانوشته و موضع تهران
در بخش دیگری از این گفت‌وگوی رسانه‌ای، عراقچی به بحث آتش‌بس میان ایران و اسرائیل پرداخت و تأکید کرد که هیچ توافق رسمی آتش‌بسی در کار نیست. از نظر ایران، توقف موقت حملات نمی‌تواند مبنای بازسازی روابط منطقه‌ای یا بین‌المللی باشد؛ بلکه باید ضمانت‌هایی برای پایدار بودن آتش‌بس و توقف حملات ارائه شود.
جمع‌بندی: محتاط، مشروط، منطقی
سخنان دیشب عباس عراقچی اگرچه در ظاهر ردیه‌ای بر یک خبر رسانه‌ای غربی بود، اما در عمل نوعی بازتعریف موضع ایران در عرصه دیپلماسی بین‌المللی نیز بود. ایران با تأکید بر منافع ملی، شفافیت، عقلانیت و عدم انفعال، مسیر آینده خود را به گونه‌ای طراحی کرده که نه تنها وارد بن‌بست نشود، بلکه در شرایط مناسب بتواند دوباره میز مذاکره را با دست پر و پشتوانه داخلی قوی ترک یا آغاز کند.
در شرایطی که منطقه در التهاب است و جهان نگران گسترش درگیری‌ها، این گفت‌و‌گو از سوی عباس عراقچی پیامی است روشن: جمهوری اسلامی ایران، دیپلماسی را ترک نکرده، اما دیگر بازی نمی‌خورد.
*کارشناس اقتصادی و تحلیلگر سیاست خارجی
