طول عمر یا امید به زندگی، مسئله این است!

دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‌راد: این ادعای اکثر قدیمی‌ها است که آنها هم از نظر روحی و هم جسمی بهتر از جوانان امروز بوده‌ و طول عمر بیشتری داشته‌اند. اگر بخواهیم پاسخ منطقی به این ادعا دهیم باید ابتدا با دو مفهوم «طول عمر» و «امید به زندگی» آشنا شویم.

امید به زندگی یک شاخص آماری است که نشان می‌دهد متوسط طول عمر در یک جامعه چقدر است و هر چه شاخص‌های بهداشتی و همچنین درمانی بهبود یابد امید به زندگی افزایش خواهد یافت و از این‌رو این شاخص یکی از شاخص‌های سنجش پیشرفت و عقب ماندگی کشورها خواهد بود. اما طول عمر میزان واقعی حیات دنیوی یک شخص است. در حالی که هر دو عبارت بسیار ساده هستند اما عدم وجود داده‌های تاریخی، اندازه گیری طول عمر انسان در گذشته را برای محققین دشوار کرده است.

تقریبا اکثر بیماری‌های کشنده (مثل بیماری‌های قلبی، آنفلوآنزا، وبا و...) که  در قرن گذشته کشته‌های بسیاری می‌گرفت حالا درمان شده‌اند و یا قدرت کنترل آنها در اختیار انسان قرار گرفته و بشر توانسته جلوی مرگ و میر کودکان و البته کشتار را هم بگیرد. از سوی دیگر شاید قرن‌ها  پیش بهای کشتن یک انسان چندان زیاد نبود اما حالا در جوامع مدرن و کشورهای پیشرفته نمی‌توان بر سر یک نزاع ساده چند نفر را کشت و راحت و آسوده به زندگی ادامه داد.

بنابراین ادعای پدربزرگ و مادربزرگ من و قدیمی‌ها نه درست است و نه غلط. میزان مرگ و میر به شکل چشمگیری کاهش داشته و اثر این اتفاق را در رشد جمعیت زمین نیز می‌توان متوجه شد. اما میزان طول عمر یک شخص، ارتباط مستقیمی با میزان امید به زندگی مردم یک کشور ندارد.

آمار دقیقی از میانگین امید به زندگی و طول عمر در قرن‌های پیش وجود ندارد. اما امروزه هر چند سال سازمان‌های گوناگونی برای شاخص امید به زندگی رده‌بندی اعلام کرده‌اند که سازمان ملل متحد، سازمان بهداشت جهانی و سرویس اطلاعاتی مرکزی (CIA) برخی از آنها هستند. اما با استناد به آمار جهانی، می‌توان انتظار رشد مشابهی را هم داشت.

آمارهای میزان امید به زندگی جهانی
 
یکی از مهمترین شاخص‌های توسعه هر کشور که در گزارش توسعه انسانی سازمان ملل متحد هرساله اعلام می‌شود، شاخص امید به زندگی است که نشان می‌دهد، مردم هر کشور بر اساس میزان توسعه یافتگی آن کشور چند سال امید به زنده ماندن دارد.

طبق آخرین اعلام سازمان جهانی بهداشت در سال 2015 کشورهای توسعه یافته بالاترین میانگین طول عمر را از میان همه کشورها دارند. اوضاع برای آسیایی‌ها هم بد نیست اما کشورهای آفریقایی عمدتا زیر خط میانگین قرار دارند که بهداشت پایین، عدم دسترسی به تجهیزات نوین پزشکی و توقف پیشرفت در این کشورها علل اصلی چنین اتفاقی است.

چهار کشور اول لیست

چهار کشور آخر لیست
  
آمارهایی که سازمان ملل متحد در مورد امید به زندگی اعلام کرده است، تا حدودی با آمارهای اعلام شده در سازمان جهانی بهداشت تفاوت دارد.
 
چهار کشوراول لیست

چهار کشور آخر لیست

اما جالبترین آمار برای آژانس اطلاعاتی مرکزی ایالات متحده مشهور به سی آی ای است که در سال 2016 اعلام شده و بسیار با دو آمار قبلی تفاوت دارد.

چهارکشور اول لیست
           

چهار کشور آخر لیست

نکته جالب دیگر که البته تاثیر خاصی روی افزایش یا کاهش آمار مرگ و میر ندارد، میزان امید به زندگی بالاتر زنان نسبت به مردان است. به طور میانگین و در سراسر جهان، میزان امید به زندگی زنان 4.5 سال بیشتر از مردان است. برای مثال در ژاپن که با 83.7 سال امید به زندگی، در صدر جدول قرار دارد، سن مردان 80.5 و سن زنان 86.8 اعلام شده است.

امید به زندگی در ایران

دقیقا نیم قرن پیش امید به زندگی در ایران 48.89 سال بوده است. عجیب این است که آن زمان برعکس حالا امید به زندگی در مردان ایرانی بالاتر از زنان بوده است. شاخص امید به زندگی در ایران همین طور شیب صعودی خود را حفظ می‌کند و در سال 1978 میلادی که انقلاب اسلامی رخ می‌دهد معادل 55.71 سال بوده است. در سال های جنگ تحمیلی این شاخص در ایران یک روند نزولی را طی می‌کند و در سال 1984 به 54.75 سال می‌رسد. بعد از پایان جنگ دوباره این شاخص در ایران سیر صعودی می‌گیرد؛ به طوری که در سال 1989 میلادی 62.40 بوده ودر سال 2000، همزمان با آغاز هزاره سوم مرز 70 سال را رد می‌کند. بدیهی است که این روند مثبت در سال‌های آینده هم ادامه داشته است و به خوبی در جدول زیر این موضوع نمایان است.
بنابر گزارش دفتر برنامه توسعه سازمان ملل متحد، امید به زندگی ایرانی‌ها طی سه دهه گذشته از مردم کشورهایی همچون روسیه، ترکیه، عربستان سعودی، برزیل، کویت، رومانی، مجارستان، مصر، گرجستان، مالزی، اوکراین، ونزوئلا، بلغارستان، قزاقستان، ازبکستان، تونس، قرقیزستان، سریلانکا، سوریه، عراق، اردن، تایلند، صربستان و ده‌ها کشور دیگر پیشی گرفته است.

طبق آخرین اعلام سازمان جهانی بهداشت در سال 2015، امید به زندگی ایرانی‌ها در جدول کلی، از بین 183 کشور در رتبه 62 کمی بالاتر از میانگین جهانی قرار دارد. در بین کشورهای همسایه ترکیه معمولا در این شاخص وضعیت مشابه با ما دارد.  البته ترکیه‌ای‌ها در رتبه 58 و بالاتر از ایران قرار گرفته‌اند. کشورهایی مثل قطر، عمان و امارات هم وضعیت بهتری از ما دارند. اما امید به زندگی در عربستان کمتر از کشور ماست. این شاخص در عربستان به طور میانگین 74.5 سال گزارش شده که به معنی قرار گرفتن آنها در رتبه 80 این رده‌بندی است.
 در آمار سازمان ملل متحد نیز ایران در رتبه 76 قرار دارد.

اما طبق اعلام آژانس اطلاعاتی مرکزی ایالات متحده مشهور به سی آی ای ایران در رتبه 149 قرار دارد.

قصه امید به زندگی

بنابر تمام آمار اعلام شده بالا، می‌توان به این نتیجه رسید که اگرچه میانگین امید به زندگی به شکل قابل توجهی طی 100 سال گذشته افزایش داشته، اما طول عمر انسان از 2000 سال پیش تا به امروز تقریبا ثابت و دست نخورده باقی مانده است.

امروز به جای اینکه بگوئیم انسان‌ها بیشتر عمر می‌کنند، باید بگوییم حالا انسان‌های بیشتری زنده می‌مانند تا بیشتر عمر کنند. رصد دقیقی صورت نگرفته تا مشخص کند تفاوتی در میزان عمر اشخاصی که حالا زنده هستند با کسانی که صدها سال پیش می‌زیسته‌اند وجود دارد و یا خیر؛ فقط می‌توان اذعان داشت به لطف پیشرفت‌های خارق العاده بشر در علم و تکنولوژی، حالا شانس بقای بیشتری فراهم شده است.

بسیاری از افراد هم ممکن است سال‌ها بدون امید به زندگی راه خود را ادامه دهند، اما به دلیل اعتقادهای خود دست به خودکشی نزنند. از سوی دیگر هرمنطقه و هر کشور به دلیل شرایط زیست محیطی خود شرایط گوناگونی دارد و این شرایط ممکن است در طول عمر تاثیر داشته باشد. قطعاً باید معیارهای دقیق‌تری برای آمار امید به زندگی در کشورها در نظر گرفته شود.