فعالان میراث فرهنگی خواستار انتصاب مدیرکلی متخصص و متعهد برای اداره‌کل میراث فرهنگی استان سمنان و پرهیز از به کارگیری چهره‌هایی هستند که سیاست‌های انقباضی را در قبال حرائم آثار و بافت‌های تاریخی دنبال می‌کنند.
دیدارنیوز: بافت‌ها و آثار تاریخی شهر‌های ایران در سالیان گذشته با مخاطرات متعددی مواجه بوده‌اند. یکی از استان‌هایی که آثار تاریخی شهر‌های آن با فراز‌و‌نشیب‌هایی جدی رو‌به‌رو بوده، استان سمنان است.
مرتفع‌سازی در حریم منظر مسجد تاریخانه دامغان، گزارش‌ها از وضعیت نامناسب خانه تاریخی وکیل الرعایای سمنان، وضعیت پرمخاطره محوطه باستانی تپه حصار، مخاطرات مربوط به حرائم بافت‌های تاریخی استان سمنان و همه و همه نگرانی از وضعیت میراث فرهنگی سمنان را به نقطه اوج رسانده است.
افزون بر این، فعالان میراث فرهنگی خواستار انتصاب مدیرکلی متخصص و متعهد برای اداره‌کل میراث فرهنگی استان سمنان و پرهیز از به کارگیری چهره‌هایی هستند که سیاست‌های انقباضی را در قبال حرائم آثار و بافت‌های تاریخی دنبال می‌کنند. آنطور که دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران به «جهان‌صنعت» گفته زمزمه‌هایی در مورد احتمال به کارگیری چهره‌ای غیرمتخصص در اداره‌کل میراث فرهنگی سمنان به گوش رسیده که نگرانی‌هایی را به دنبال داشته است. اخیرا کارزاری هم شکل گرفته و نویسندگان و امضا‌کنندگان آن درخواست‌هایی را درخصوص وضعیت میراث فرهنگی از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی داشته‌اند و بر به کارگیری مدیرکل متخصص برای میراث فرهنگی استان سمنان تاکید کرده‌اند.
انتشار کارزاری برای نجات تاریخ سمنان
کارزاری به نام «درخواست تعیین مدیرکل متخصص و مقید به حفظ بنا‌ها و بافت‌های تاریخی برای اداره‌کل میراث فرهنگی استان سمنان» خطاب به وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی منتشر شده است. نویسندگان و امضا‌کنندگان این کارزار که خود را دغدغه‌مندان، کنشگران، دلسوزان و دوستداران میراث فرهنگی کشور معرفی کرده‌اند در متن منتشر شده برای کارزار آورده‌اند: بنا‌ها و بافت‌های تاریخی ایران، سندی زنده و ملموس از تاریخ، فرهنگ، تمدن و هویت ایران اسلامی است که متاسفانه در ۱۰۰ سال اخیر با تاخت‌و‌تاز‌های بی‌شماری به بهانه‌های مختلف رو به تخریب و نابودی رفته‌اند.
متن منتشر شده از سوی نویسندگان کارزار مربوطه می‌افزاید: «متاسفانه از ابتدای دولت سیزدهم، «سیاست انقباضی کاهش حرائم و محدوده تاریخی شهرها» در دستور کار وزارت میراث فرهنگی قرار گرفته و نهادی که باید سنگر حفاظت از بنا‌ها و بافت‌های تاریخی باشد را دچار استحاله و دگرگونی کرده است.»
در بخشی دیگر از متن این کارزار آمده است: «نهضت تفویض اختیار استانی» که با تبلیغات بسیار زیاد به عنوان دستاورد بزرگ این وزارتخانه تلقی شده، حاصلی جز اعطای اختیارتام به مدیران‌کل استان‌ها و قرار دادن آن‌ها در معرض مستقیم فشار‌های نهاد‌های استانی و محلی نداشته و در نتیجه، عدم نظارت ستادی و ایجاد خسارت‌های غیرقابل جبران و تخریب‌های بیشتر در حوزه بنا‌ها و بافت‌های تاریخی را به همراه داشته است.»
در ادامه متن منتشر شده در این کارزار آمده است: «سمنان به عنوان هفتمین استان پهناور کشور، یکی از استان‌هایی است که در سال‌های اخیر در حوزه میراث فرهنگی با سوءمدیریت‌های فراوانی مواجه شده و بافت تاریخی نیمه‌ویران شهر سمنان و شهرستان‌های تابعه و عدم ثبت و حفاظت و مرمت و احیای این آثار، گویای وخامت اوضاع بنا‌ها و بافت‌های تاریخی این استان است.»
در انتهای متن منتشر شده از سوی نویسندگان و امضا‌کنندگان کارزار مذکور خطاب به وزیر میراث فرهنگی آمده است: «از آنجایی که شما و ما و همه مردم سرزمین ایران نسبت به حفظ هویت تاریخی این سرزمین، موظف به انجام تکلیف هستیم و هرگونه کوتاهی و ترک فعل در این امر، موجب عقوبت الهی و در معرض قضاوت نسل‌های آینده خواهد بود، خواهشمند است نسبت به تعیین مدیران‌کل متخصص، شریف و مقید به حفاظت از بنا‌ها و بافت‌های تاریخی در استان‌های کشور از جمله استان سمنان اقدام فرمایید.»
لزوم تعیین مدیرکل متخصص و متعهد
محمدمهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران و از امضا‌کنندگان کارزار «درخواست تعیین مدیرکل متخصص و مقید به حفظ بنا‌ها و بافت‌های تاریخی برای اداره‌کل میراث فرهنگی استان سمنان» درخصوص مخاطرات بافت تاریخی سمنان گفت: سال‌هاست که به بافت تاریخی سمنان اهمیتی داده نشده و رها شده است. پس از آنکه مدیر قبلی میراث فرهنگی سمنان به استان اصفهان جا‌به‌جا شد، میراث فرهنگی سمنان با یک سرپرست اداره می‌شود. باتوجه به گذشت یک سال یا باید برای این سرپرست حکم بخورد و یا مدیرکلی برای میراث فرهنگی سمنان معرفی شود. برخی شنیده‌ها حاکی از این است که مدیرکلی برای این استان در نظر گرفته شده که فاقد دانش میراثی است و همچنین خطر دنبال کردن سیاست انقباضی درخصوص حرائم بافت تاریخی سمنان از سوی او وجود دارد.
وی افزود: مشکل میراث فرهنگی سمنان یک مشکل بسیار قدیمی است و بافت تاریخی و آثار تاریخی این استان گواه این موضوع است. شکسته شدن حریم منظر مسجد تاریخانه دامغان نشانی از ضعف‌های پیشین میراث فرهنگی استان سمنان است و بنا بر همین دلایل تصمیم گرفتیم با هدف پیگیری جهت جلوگیری از انتصاب مدیران ناکارآمد، این کارزار را ایجاد کنم.
چالش‌های متعدد میراث دامغان
دامغان یکی از شهرستان‌های استان سمنان است که به سبب چالش‌های مسجد تاریخی تاریخانه، این روز‌ها نام آن بسیار نشیده می‌شود.
درخصوص وضعیت مسجد تاریخانه، دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران ضمن اشاره به ساخت‌و‌ساز انجام گرفته در حریم مسجد و اهمیت بنای آن گفت: مسجد تاریخانه دامغان در کنار فهرج یزد جزو نخستین نمونه‌های مساجد ایران هستند و احتمال اینکه حتی این مسجد آتشکده‌ای مربوط به دوران ساسانی بوده که بعد‌ها به مسجد تبدیل شده بسیار زیاد است. هنر‌های به کار رفته در مسجد تاریخانه نیز با هنر‌های دوران ساسانی مطابقت دارد و به تعبیری این بنا رنگ‌وبوی دوران ساسانی را دارد.
وی افزود: توجه داشته باشید که پرونده‌ای در حال تدوین است و قرار است که مهم‌ترین مساجد تاریخی ایران در قالب یک پرونده ثبت جهانی شوند. اگر قرار باشد پرونده ثبت مساجد به جریان بیفتد، مسجد تاریخانه دامغان جزو مهم‌ترین گزینه‌ها برای ثبت است. زمانی هم که حریم این اثر اینچنین مورد تجاوز قرار بگیرد و بنایی در فاصله نزدیک از مسجد باشد که ارتفاع گرفته و خط آسمان را شکسته و حریم منظری را مخدوش کند، عملا شانس ثبت جهانی مسجد تاریخانه برای همیشه از دست می‌رود. نظیر این اتفاق در مورد نقش جهان اصفهان افتاده است و در مقطعی ساخت برج جهان‌نما، ثبت جهانی میدان نقش جهان را به مخاطره انداخت. این در حالی بود که فاصله بنای ارتفاع گرفته با نقش جهان زیاد بود و فقط از روی پله‌های نقش جهان، اندکی دید داشت، اما بازرسان یونسکو صراحتا اعلام کردند که اگر تخریب طبقه اضافی انجام نشود، میدان نقش‌جهان از فهرست خاج می‌شود. دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران خاطر نشان کرد: به نظرم چنانچه مساله ثبت جهانی مساجد به جریان بیفتد، یقینا اگر هم چنان بنای مرتفعی در منظر مسجد تاریخانه وجود داشته باشد، این مسجد به ثبت نخواهد رسید. با این تفاسیر تخریب بنای مرتفع ایجاد شده جدا ضروری است. جدای از این‌ها به نظرم بررسی اینکه چه نهادی مجوز داده و چرا باید این سازه تا اینجا ساخته شود و آیا مجوز ساخت تا این مرحله وجود داشته است یا خیر، محل سوال است.
وی افزود: وضعیت کنونی نشان از مشکل مدیریتی مشهود در شهرستان دامغان است. این شرایط مدیریتی منجر به آن شده که بیخ‌گوش مسجد تاریخانه که از اولین بنا‌های ثبت ملی شده ایران است و ۱۰۰ سال از ثبت ملی آن می‌گذرد، این اتفاق بیفتد و حریم منظر اثر مخدوش شود. نهاد‌های مدیریتی نظیر میراث فرهنگی باید پاسخگو باشد و اعلام کند که چرا این بنا تا این مرحله ساخته شده و جلوی آن گرفته نشده است. قطعا در این مرحله تخریب بنای مرتفع ایجاد شده با چالش‌هایی همراه خواهد بود و ابعاد مالی برای سازنده دارد و آنچه که ساخته شده، تخریبش به‌سادگی قابل انجام نیست. به نظرم ورود دادستانی و دستور قضایی برای حل این مشکل می‌تواند کمک‌کننده باشد و صرفا با یک دستور مقام میراث فرهنگی یا شهرداری این تخریب انجام نمی‌شود و نیاز به حکم قضایی دارد. در آخر در نظر داشته باشید که اگر تخریب این بنای مرتفع انجام نشود، قطعا شانس ثبت جهانی مسجد تاریخانه دامغان را از دست خواهیم داد.
