سی‌وسه پل در محاصره زمین سوخته

دیدارنیوز _ استان اصفهان: شاید کمتر پلی در جهان وجود داشته باشد که به لحاظ ویژگی‌های تاریخی و معماری، همتراز و در حد و اندازه‌های سی‌و‌سه‌پل بوده و به چنین شهرتی هم رسیده باشد.

سالیان درازی است که سی‌و‌سه‌پل در ذهن گردشگران داخلی و خارجی به عنوان نماد و برند گردشگری اصفهان و ایران مطرح است. این پل تاریخی برای برخی یادآور شکوه سلطنت شاه‌عباس صفوی است و برخی دیگر را به یاد هنر دست استادکاران برجسته‌ای نظیر «الله‌وردی‌خان» می‌اندازد.

سی‌و‌سه‌پل، به سبب زیبایی و جاذبه‌های منحصر‌به‌فردش، زمانی وردزبان جهانگردان و سیاحان اروپایی بوده و حتی «پرسی سایکس» جغرافی‌دان و نویسنده انگلیسی آن را یکی از پل‌های درجه اول جهان دانسته است. در سال‌های گذشته، اما این پل هر روز شرایط نامناسب‌تری را تجربه کرده است. حالا دیگر چندسالی است که در بیشتر ایام سال جریان آب زاینده‌رود قطع می‌شود تا این نگین انگشتری نصف‌جهان و پایتخت صفوی شرایط باورنکردنی و دور از ذهنی را تجربه کند.

فارغ از مشکل غیرقابل چشم‌پوشی خشک بودن زاینده‌رود، تصاویری که اخیرا از اطراف سی‌و‌سه‌پل و بستر رودخانه منتشر شده به معنای واقعی کلمه تکان‌دهنده است. با سوختن خار و خاشاکی که بر بستر خالی رودخانه وجود داشته، جای خالی آب روان را زمین سوخته و سیاهی پر کرده است.

وضعیت کنونی سی‌و‌سه‌پل یادآور فیلم‌های آخرالزمانی است و نشان می‌دهد این نماد گردشگری ایران‌زمین در احاطه زمین سوخته قرار گرفته است و منظری مخدوش‌تر از همیشه دارد. باید اذعان داشت، در شرایطی که در سراسر جهان کشور‌ها از هیچ اقدامی برای جلوه دادن بیشتر به برند‌های گردشگری خود فروگذار نمی‌کنند، ایران با دست خودش دارد تیشه به ریشه سی‌و‌سه پل و زاینده‌رود به عنوان برند گردشگری کشور می‌زند.

درواقع از سویی بی‌آب ماندن زاینده‌رود جلوه خاطره‌انگیز انعکاس پایه‌های پل در آب را زایل کرده است و از سوی دیگر قرار گرفتن پل در محاصره زمینه سوخته، حریم منظر این اثر تاریخی و جاذبه گردشگری را مخدوش کرده است و به نظر می‌رسد کسی هم فریادرس اصفهان تاریخی نیست.

مخاطرات قطع آب برای پل

آنطور که از گفته‌های مرمتگران و کارشناسان آثار تاریخی بر می‌آید سی‌و‌سه‌پل به‌گونه‌ای طراحی شده که استحکام سازه آن در گرو وجود رطوبت و آب است. خشکی ادامه‌دار مسیر رودخانه، اما سال‌هاست که سازه این اثر تاریخی را با مخاطرات جدی مواجه کرده است. جدای از اثرات مخرب زیست‌محیطی قطع‌ووصل‌های مکرر آب زاینده‌رود، این روند بر میراث فرهنگی این شهر تاریخی اثرات منفی قابل‌توجهی دارد.

محمدمهدی کلانتری، پژوهشگر و مدرس دانشگاه درخصوص اثرات خشکی زاینده‌رود بر سی‌و‌سه‌پل و سایر پل‌های تاریخی اصفهان به «جهان‌صنعت» گفت: خشک بودن زاینده‌رود از چندجنبه به زیان میراث فرهنگی و گردشگری اصفهان است. در مرحله نخست سازه پل‌های تاریخی اصفهان از آنجایی که با ملات ساروج ساخته شده‌اند و ساروج یک ملات آب‌دوست است، باید به صورت غرقاب باشد تا مقاومت خود را حفظ کند. زمانی که ساروج در مجاورت آب نباشد به مرور خشک شده و ترک بر‌می‌دارد؛ بنابراین در مرحله نخست خشک بودن زاینده‌رود به سازه پل‌های تاریخی آسیب می‌زند و این موضوع مهمی است. توجه داشته باشید که این خشک شدن دائم یا صرفا جاری شدن یک‌ماهه آب برای مصارف کشاورزی، نمی‌تواند نیاز موجود پل‌های تاریخی اصفهان را برطرف کند. در واقع خشک شدن و پرآب شدن مداوم و چندباره زاینده‌رود در طول سال هیچ تاثیر مثبتی نداشته و روند تخریب ادامه پیدا خواهد کرد.

وی همچنین ضمن اشاره به تاثیر خشکی زاینده‌رود بر بروز فرونشست در شهر اصفهان ابراز داشت: وجود آب در زاینده‌رود باعث می‌شود آبخوان اصفهان در لایه‌های زیرین پرآب باشد؛ زمانی که زاینده‌رود خشک باشد، سطح آب‌های زیرزمینی و آبخوان پایین می‌آید و لایه‌های خاک روی همدیگر نشست کرده و تحکیم می‌یابند. نتیجه این فرآیند آن است که در بسیاری از مناطق با فرونشست یک‌باره خاک و زمین مواجه می‌شویم. نمونه این شیار‌های مربوط به نشست خاک در خارج از شهر اصفهان دیده شده و در شهر نیز آثار محدودی از فرونشست را می‌بینیم؛ هرچند هنوز این روند باعث تخریب کامل یک اثر تاریخی نشده است. با توجه به روند فعلی هیچ بعید نیست که یک‌چنین اتفاق ناگواری در اصفهان بیفتد و یک گودال عظیمی باز شده و هر آنچه روی زمین یک محدوده است، تخریب و نابود شود.

تاثیر منفی بی‌آب بودن زاینده‌رود بر گردشگری

بسیاری از گردشگران خارجی ایران را با اصفهان عصر صفوی می‌شناسند و می‌توان ردپای علاقه غربی‌ها به اصفهان و سازه‌های تاریخی آن را در کتاب‌ها و رمان‌های متاخر منتشرشده در غرب هم دید. رمان فلسفی و مشهور «قطار شبانه به لیسبون» نوشته «پاسکال مرسیه» نویسنده سوییسی که در آن شخصیت اصلی شوق دیدن بنا‌های تاریخی اصفهان را دارد، نمودی از اهمیت اصفهان به عنوان نمادی از گردشگری کشورمان است. تداوم خشک ماندن زاینده‌رود و مخدوش شدن تصویر زیبای سی‌و‌سه‌پل، اما می‌تواند موجب وارد آمدن ضربه‌ای جدی به گردشگری اصفهان شود. گردشگران خارجی و داخلی که در سفر به نصف‌جهان با زمین خشک و سوخته مواجه می‌شوند، مطمئنا از این شرایط خشنود نخواهند شد. دانه ریختن برای پرندگانی که کنار زاینده‌رود می‌نشستند حال تبدیل به خاطره‌ای دور شده است و رهگذران در مسیر کنار سی‌و‌سه‌پل امکان لذت بردن از تماشای گذر آب از زیرپل تاریخی کشورمان را ندارند.

کلانتری ضمن تاکید بر اهمیت زاینده‌رود برای گردشگری اصفهان ابراز کرد: وجود زاینده‌رود و جاری بودن آب در آن موجب رونق گردشگری در اصفهان می‌شود. گردشگری که به اصفهان رفته و با آثار تاریخی این شهر که در گذشته در جوار آب بوده و امروز در جوار خاک خشک است مواجه می‌شود، خواه‌ناخواه دلسرد می‌شود. به هر روی یکی از جاذبه‌های اصفهان تاریخی همین وجود زاینده‌رود و جاری بودن آب در آن است، بنابراین نبود آب در این رود تاریخی گردشگری را نیز با مخاطره مواجه می‌کند.

وی افزود: «توجه داشته باشید در همان زمان‌های محدودی که اعلام شده آب در زاینده‌رود جاری می‌شود با انبوه گردشگرانی مواجه می‌شویم که از سراسر ایران می‌آیند تا آثار تاریخی اصفهان را در جوار زاینده‌رود ببینند. طبیعتا اگر این جریان دائمی باشد در طول سال با چنین استقبال گردشگر بالایی مواجه خواهیم بود.» آنچه که مسلم امروز اصفهان-چه به لحاظ وضعیت منظر پل‌های تاریخی‌اش و چه از نگاه تاثیر این وضعیت بر گردشگری شهر- شرایط خوبی را پشت‌سر نمی‌گذارد و انتظار می‌رود که با حل ریشه‌ای مشکل آب، بار دیگر زاینده‌رود سیراب شده و زمینه برای احیای گردشگری در نصف‌جهان فراهم شود.