اقلیم کردستان در واقع یک شاهراه ژئوپولیتیک است که می‌تواند کریدور‌ها و خطوط لوله انرژی بسیار راهبردی را از خود عبور دهد. در شرایطی که قدرت‌های جهانی با تحریم و کارشکنی تلاش دارند ایران را از بازی کریدور‌ها کنار بگذارند، تهران نیز تلاش دارد در راستای منافع خود این طرح‌ها را خنثی کند.
دیدارنیوز: مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور ایران در اولین سفر خارجی خود در راس هیاتی بلند‌پایه به عراق رفت تا زمینه را برای تقویت روابط تهران و بغداد در بحبوحه تشدید تحریم‌های غرب تقویت کند. در واقع، یکی از اهداف مهم سفر رییس دولت چهاردهم، پافشاری بر آزادسازی دارایی‌های بلوکه شده ایران در عراق در نتیجه تحریم‌های امریکاست.
بر طبق گزارش‌ها، حدود ۱۱ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در بانک‌های عراق بلوکه شده است. این مبلغ در نتیجه صادرات کالا و تامین برق و گاز عراق از سوی ایران بوده است. ناظران بر آنند در صورت همکاری عراق در آزادسازی این دارایی‌ها و رویکرد دولت پزشکیان به کشور‌های منطقه، روابط تجاری تهران و بغداد روز‌های بهتری را به چشم خواهد دید.
پزشکیان دیدار سه روزه خود را در روز چهارشنبه با محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق در بغداد آغاز کرد و تعدادی توافقنامه همکاری را به امضا رساند. او در سفری تاریخی، در دومین روز وارد اربیل شد و مورد استقبال نیچروان بارزانی، رییس اقلیم کردستان عراق قرار گرفت. سفر پزشکیان به عراق در بحبوحه مجموعه تحولات و رویارویی‌های تازه ایران با غرب رخ می‌دهد. عراق همسایه‌ای راهبردی برای ایران محسوب می‌شود و در همین راستا تمایل تهران برای حفظ رابطه با بغداد بیش از پیش ارزیابی می‌شود. اما حضور نیرو‌های امریکایی در بخش‌هایی از عراق از یک سو و همچنین تحریم‌های غرب مانع از تعمیق روابط راهبردی دو بازیگر در سال‌های اخیر شده است.
پس از بهبود روابط تهران با برخی کشور‌های منطقه در دولت ابراهیم رییسی، به نظر ماموریت پزشکیان اکنون حفظ و گسترش روابط با کشور‌های منطقه است. عراق به دلیل وابستگی‌های متقابل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی با تهران همچنان اولویتی راهبردی برای ایران است. ایران نفوذ قابل توجهی در عراق دارد و نیرو‌های مقاومت متحد ایران در ماه‌های اخیر و در همراهی با مردم غزه، به نوعی با رژیم اسراییل درگیر بوده‌اند. از سوی دیگر، بغداد برای بهبود وضعیت اقتصادی نه چندان مناسب خود، به تامین انرژی از سوی ایران نیاز مبرم دارد؛ هر چند که برای تامین امنیت خود، بیش از ایالات متحده، بر ایران تکیه کرده است. همزمان پزشکیان به اقلیم کردستان عراق نیز سفر داشت؛ سفری که هدفش تقویت روابط سیاسی، تجاری و امنیتی با رهبران کرد در اربیل و سلیمانیه است. ایران نه تنها برای تامین امنیت در درون مرز‌های خود به همکاری اقلیم کردستان نیاز دارد، که برای پیشبرد اهداف راهبردی و بلندمدت نیز بر امنیت در کل عراق و به ویژه اقلیم کردستان حساب ویژه‌ای باز کرده است. پس دست کم در مورد اقلیم کردستان، امنیت و تجارت، هم در بعد محلی و هم منطقه‌ای، برای تهران اهمیت ویژه‌ای دارد. تهران همواره برای حفظ ثبات امنیتی و تجاری خود تلاش داشته تا با بازیگران منطقه وارد تعامل شود. روابط تهران و اقلیم کردستان از این دست است. در واقع، پس از دفع خطر گروه تروریستی داعش به کمک ایران در عراق به‌طور کلی، و در اقلیم به شکل خاص، روابط تهران، بغداد، و اربیل وارد فصل تازه‌ای شد. تهران امنیت اربیل و بغداد را امنیت خود قلمداد می‌کند چرا که در صورت هر گونه هرج و مرج در این منطقه، امنیت مرز‌های ایران نیز ممکن است با تهدید مواجه شود. حضور گروه‌های متخاصم در مرز همواره معضلی امنیتی برای ایران قلمداد می‌شود. اخیرا با توافقنامه امنیتی ایران با بغداد و اربیل، این گروه‌های مسلح به مناطقی دور از مرز‌های ایران رانده شده‌اند.
از سوی دیگر، موقعیت ژئوپولیتیک اقلیم برای ایران نیز حائز اهمیت است. اقلیم کردستان در واقع یک شاهراه ژئوپولیتیک است که می‌تواند کریدور‌ها و خطوط لوله انرژی بسیار راهبردی را از خود عبور دهد. در شرایطی که قدرت‌های جهانی با تحریم و کارشکنی تلاش دارند ایران را از بازی کریدور‌ها کنار بگذارند، تهران نیز تلاش دارد در راستای منافع خود این طرح‌ها را خنثی کند. هم بازیگران منطقه‌ای رقیب ایران، و هم قدرت‌های جهانی در تلاش بوده‌اند موقعیت ژئواکونومیک و ژئوپولیتیک ایران را تضعیف کنند و به نوعی تهران را در محاصره اقتصادی قرار دهند. طرح‌های عمدتا امریکایی برای دور زدن ایران با حمایت از کریدور «آی مک» و حضور نظامی در منطقه سبب شده است دیپلماسی ایران با کشور‌ها و بازیگران منطقه به مرحله‌ای با پویایی بیشتر و موثرتر وارد شود.
خوزه ایگناسیو کاسترو تورس، تحیلگر مسائل خاورمیانه در وبسایت آتالایار نوشت در واقع، پس از طوفان‌الاقصی و شکست طرح کریدور هند-خاورمیانه-اروپا موسوم به «آی مک» در عبور از سرزمین‌های اشغالی، ایالات متحده تلاش دارد این کریدور را، بدون در نظر گرفتن منافع ایران، از عراق عبور دهد. در واقع، یکی از اهداف غرب و برخی کشور‌های منطقه برای این کریدور، همانند کریدور زنگزور، خنثی‌سازی طرح‌های ایران برای توسعه روابط تجاری و امنیتی با بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه است. فارغ از اینکه این پروژه در شرایط کنونی منطقه تا چه حد قابل اجرا باشد، مانع از طرح‌های بلندمدت ایران برای دستیابی کریدور راهبردی خود به مدیترانه خواهد شد.
طرح بلندمدت و راهبردی ایران برای رسیدن به دریای مدیترانه از مسیر عراق و سوریه، با ایجاد ناامنی در این دو کشور پس از بهار عربی و ظهور داعش تا حدی مختل شد. پس از آن نیز با حضور نیرو‌های اشغالگر امریکایی در عراق و سوریه به بهانه مبارزه با داعش، این طرح به سمت کمرنگ شدن پیش می‌رفت. اما به نظر می‌رسد با آرام‌تر شدن اوضاع و ثبات نسبی در عراق و اقلیم کردستان، طرح راهبردی ایران دوباره در دستور کار قرار گرفته است. به باور برخی ناظران امور راهبردی، این کریدور می‌تواند در دو محور جنوب و شمال عراق پیگیری شود و نیازمند همکاری امنیتی و سیاسی دولت عراق و اقلیم کردستان است. به زعم مارتین چولوف، تحلیلگر مسائل خاورمیانه در روزنامه گاردین، این کریدور، تهران را از مسیر‌های بغداد و اقلیم کردستان، و نواحی شمال سوریه به بندر لاذقیه در سوریه می‌رساند. پس اولین کلید این کریدور راهبردی، حفظ امنیت در عراق و اقلیم کردستان و همچنین تعمیق روابط با بغداد و اربیل است. فارغ از نقش بسیار مهم بغداد و اربیل در تجارت دوجانبه با تهران، همکاری‌های دو طرف در مسائل منطقه‌ای و راهبردی نیز در دستور کار سفر اخیر پزشکیان قرار داشت و طرفین بر آن تاکید کردند.
احسان پناه‌بر - روزنامه اعتماد
