رقصِ عربی «پکن»

دیدارنیوز: روز یک‌شنبه (۱۳ خرداد) خبر آمد که زونگ پی وو، سفیر جدید جمهوری خلق چین در ایران توسط محمدعلی بک، دستیار وزیر و مدیرکل خلیج‌فارس وزارت امور خارجه کشورمان احضار و مراتب اعتراض دولت جمهوری اسلامی ایران درخصوص تکرار حمایت دولت چین از ادعا‌های بی‌اساس مندرج در بند ۲۶ بیانیه پایانی نشست مشترک جمهوری خلق چین و امارات متحده عربی به وی ابلاغ و یادداشت اعتراض تسلیم او شد.

در این دیدار مدیرکل خلیج‌فارس وزارت امور خارجه با یادآوری روابط ویژه و ممتاز ایران و چین، احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی کشور‌ها را به عنوان یکی از اصول شناخته شده و بنیادین در مناسبات بین‌المللی دانست و بر تعلق ابدی جزایر سه‌گانه ایرانی در خلیج‌فارس به جمهوری اسلامی ایران تاکید کرد و افزود که «دولت جمهوری اسلامی ایران هر ادعایی از هر طرفی در این خصوص را مردود و غیرقابل پذیرش می‌داند». دستیار وزیر امور خارجه کشورمان تصریح کرد «انتظار این است که با توجه به همکاری‌های راهبردی دو کشور ایران و چین، دولت چین مواضع خود را نسبت به این موضوع اصلاح نماید». در مقابل سفیر چین نیز اظهار کرد که مراتب اعتراض دولت جمهوری اسلامی ایران را در اسرع وقت به مقامات کشورش منعکس خواهد کرد.

این اقدام دستگاه دیپلماسی کشورمان همانند سایر کشور‌ها یک اقدام قانونی و تشریفاتی به حساب می‌آید که نشان از اهمیت موضوع جزایر سه‌گانه به عنوان یک «مساله ملی» همچنین مرتبط با «حاکمیت ارضی» دارد، اما موضوع آزاردهنده این است که اساساً چینی‌ها باز هم بر این موضوع تاکید دارند و حتی امارات را در این خصوص مُحِق می‌دانند. در این میان نکته مهم این است که یک روز بعد از احضار سفیر چین به وزارت خارجه کشورمان، رویترز به نقل از مقامات پکن اعلام کرد که چینی‌ها همچنان بر موضع خود درخصوص جزایر سه‌گانه تاکید دارند.

دفتر این خبرگزاری در پکن روز دوشنبه، (۳ ژوئن برابر با ۱۴ خرداد) اعلام کرد که مائو نینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین روز دوشنبه بار دیگر از ایران و امارات خواست تا «اختلافات» خود را از طریق گفتگو و رایزنی حل کنند و مواضع چین در این مورد را «موضعی ثابت» توصیف کرد. سخنگوی وزارت خارجه چین در نشست خبری در پاسخ به سوالی درباره اعتراض ایران به موضع اخیر چین درباره جزایر سه‌گانه متعلق به ایران اعلام کرد که «محتوای مربوطه در بیانیه مشترک چین و امارات متحده عربی با موضع چین مطابقت دارد». او همچنین اعلام کرد که چین و ایران، روابط قوی دارند و پکن برای توسعه مشارکت استراتژیک خود اهمیت زیادی قائل است. نکته دیگری که در این راستا باید مورد نظر قرار بگیرد این است که چین در دسامبر ۲۰۲۲ نیز با صدور بیانیه‌ای مشترک به همراه کشور‌های شورای همکاری خلیج‌فارس با نادیده گرفتن تمامیت ارضی ایران و حق حاکمیت ایران بر جزایر ایرانی خواستار تلاش برای حل‌وفصل موضوع جزایر سه‌گانه شده بود و به نوعی باید گفت که پکن برای دومین بار چنین موضعی را درخصوص پرونده مذکور اتخاذ کرده که بدون شک باید آن را موضع رسمی دولت و حزب کمونیست خلق چین دانست.

سرچشمه مواضع پکن کجاست؟

آنچه در این مورد باید مورد نظر قرار بگیرد این است که پنج‌شنبه (۱۰ خرداد برابر ۳۰ می ۲۰۲۴) دهمین کنفرانس وزیران مجمع همکاری چین و کشور‌های عربی در پکن با سخنرانی شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین کار خود را آغاز کرد و وانگ یی، وزیر امور خارجه چین و محمد سالم ولد مرزوق، وزیر امور خارجه موریتانی، ریاست این کنفرانس را بر عهده داشتند. در این مجمع که ابتکاری بین چین و اتحادیه عرب به حساب می‌آید و در سال ۲۰۰۴ تاسیس شد، وزرای خارجه یا نمایندگان کشور‌های عربی همچنین احمد ابوالغیط، دبیرکل اتحادیه عرب حضور داشت. علاوه بر این حمد بن عیسی آل‌خلیفه پادشاه بحرین، عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهوری مصر، قیس سعید رئیس‌جمهوری تونس همچنین محمد بن‌زاید، رئیس امارات و حاکم ابوظبی در این نشست حضور داشتند.

مطلب مرتبط:

اعتراض به اقدام ضدایرانی «چین»/ پکن مواضع خود را اصلاح کند

اینکه چرا این نشست را باید در کنار موضع اخیر چین در قبال جزایر سه‌گانه ایران (تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی) قرار دهیم، موضوعی است که درون‌مایه آن را باید نگاه چین به کشور‌های عربی و سرمایه‌گذاری پکن در این کشور‌ها دانست که در این راستا بد نیست نگاهی گذرا به سخنان رئیس‌جمهوری چین در نشست مذکور بیندازیم. شی در بخشی از سخنان خود در این نشست مشترک اعلام کرد که «ما (چین) آماده ایجاد روابط چینی – عربی به عنوان معیاری برای حفاظت از صلح و ثبات جهانی هستیم همچنین به دنبال روابط اقتصادی و تجاری هستیم که به نفع هر دو طرف باشد. چین در چندین جبهه ازجمله در میادین نفت و گاز و سرمایه‌گذاری در مقیاس بزرگ‌تر با کشور‌های عربی همکاری خواهد کرد». رئیس‌جمهوری چین همچنین اذعان کرد که «پکن به حمایت از شرکت‌های انرژی چین و موسسات مالی برای مشارکت در پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر با ظرفیت کل نصب شده بیش از ۳ میلیون کیلووات در کشور‌های عربی متعهد است و آماده همکاری با طرف عربی در زمینه تحقیق و توسعه فناوری مدرن انرژی و تولید تجهیزات هستیم». این سخنان به خوبی بیانگر آن است که چین اساساً نگاه استراتژیک خود را به حاشیه خلیج‌فارس عمیق‌تر کرده و در این راستا حتی شمال آفریقا هم برای پکن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ چراکه حضور رؤسای‌جمهور تونس و مصر در دهمین کنفرانس وزیران مجمع همکاری چین و کشور‌های عربی گویای آن است که پکن همچنان درحال هدف‌گذاری جدید خود درخصوص پروژه کمربند و جاده است. در این خصوص زمزمی بشیر عبدالمحمود، استاد علوم سیاسی در دانشگاه بین‌المللی آفریقا در خارطوم به خبرگزاری شینهوا گفته است که این مجمع فرصتی ایده‌آل برای تقویت همکاری طولانی‌مدت بین چین و کشور‌های عربی است چراکه کشور‌های عربی می‌توانند از طرح کمربند و جاده (BRI) برای خلق مشارکت‌های عظیم با چین با توجه به سرمایه‌گذاری‌ها و پروژه‌های عظیمی که پکن در این طرح ارائه می‌کند، بهره‌مند شوند.

چه باید کرد؟

واقعیت غیرقابل انکار این است که چین، روسیه و ایالات‌متحده امروزه سه قدرت اصلی پیش‌رونده در نظام بین‌الملل به حساب می‌آیند که هر کدام برای کسب منافع خود و دفع قطب‌های دیگر دست به هر کاری می‌زنند. باید درک کرد که پکن در این راستا عملاً به دنبال آن است تا هر اقدامی را برای توسعه اقتصادی خود عملیاتی کند و اصلاً برای حزب حاکم به رهبری «شی» مهم نیست که در این روند چه اتفاقی برای شرکای آن حتی ایران رخ می‌دهد. اینکه شی در کنفرانس وزیران مجمع همکاری چین و کشور‌های عربی اعلام می‌کند که کشورش میزبان دومین نشست چین و کشور‌های عربی در سال ۲۰۲۶ خواهد بود، این پیام را مخابره می‌کند که دو سال دیگر هم چینی‌ها با «رقص عربی» برای امارات متحده عربی مجدداً موضع خود در مورد جزایر سه‌گانه را تکرار می‌کنند. آن‌ها به خوبی می‌دانند که حساسیت‌های کشور‌های عربی در مورد ایران و حتی در قبال آمریکا چیست و در این راستا ممکن است که با منافع روس‌ها هم بازی کنند؛ چراکه از منظر حزب کمونیست خلق چین، اولویت تامین منافع حداکثری ملی است و بس. در این خصوص باید متوجه بود که چین با بحران دائمی جمعیت دست‌وپنجه نرم می‌کند و باید برای جمعیت بیش از یک‌ونیم میلیاردی خود فکری کند و به همین دلیل است که ما ردپای پکن را از پاکستان تا منطقه و حتی آفریقا نظاره‌گر هستیم که البته بی‌ثباتی، تحریم و درگیری‌های داخلی همچنین عدم توسعه این فرصت را برای پکن در جغرافیای مذکور مهیا کرده است.

مطلب مرتبط:

وحیدی: مگر ما در مورد حاکمیت چین بر تایوان اظهارنظر می‌کنیم؟

نکته نهایی هم این است که باید بدانیم درخصوص جزایر سه‌گانه، ما فقط با موضع گاه‌وبیگاه چین روبه‌رو نیستیم بلکه مسکو هم به موازات پکن همین سیاست را در دستور کار قرار داده است. به‌عنوان مثال در واخر آذر ماه سال گذشته (۱۴۰۲) ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان در واکنش به بخشی از بیانیه ششمین نشست مجمع همکاری عرب و روسیه در مراکش، مطالب مندرج در این بیانیه درخصوص جزایر سه‌گانه ایرانی را بی‌اساس و مردود دانست و آن را محکوم کرد. حال باید دید که آیا وقت اعمال تغییر در «نگاه به شرق» و ایجاد یک توازن غربی – شرقی فرا رسیده یا باز هم باید شاهد تکرار اینگونه مواضع از سوی پکن باشیم!

فرشاد گلزاری - روزنامه سازندگی