در سال‌های اخیر، روابط بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ناظر انرژی اتمی سازمان ملل، پرتنش بوده، زیرا آژانس همواره مدعی است که ایران از دسترسی بازرسان آژانس به تاسیسات هسته‌ای‌اش جلوگیری می‌کند.
دیدارنیوز: روزنامه اعتماد در گزارشی به فصل پرتنش ایران و آژانس در آستانه برگزاری نشست شورای حکام پرداخته است.
به گزارش خبرگزاری فرانسه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی مدعی است که مذاکرات با ایران بر سر برنامه هسته‌ای این کشور به حالت تعلیق درآمده است. در سال‌های اخیر، روابط بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ناظر انرژی اتمی سازمان ملل، پرتنش بوده، زیرا آژانس همواره مدعی است که ایران از دسترسی بازرسان آژانس به تاسیسات هسته‌ای‌اش جلوگیری می‌کند و دستگاه‌های نظارتی را نیز در آنجا غیرفعال کرده است. خبرگزاری فرانسه در ادامه به نقل از آژانس ادعاکرد که ذخایر اورانیوم غنی شده ایران در حال حاضر بیش از ۳۰ برابر حد تعیین شده در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران است. در همین رابطه، رسانه‌های امریکایی مدعی شدند که ایالات‌متحده به بریتانیا نسبت به انتقاد از ایران و صدور قطعنامه علیه تهران به خاطر برنامه هسته‌ای‌اش در بحبوحه تنش‌های شدید در خاورمیانه و برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در نوامبر هشدار داده است.
در همین حال، دو گزارش محرمانه آژانس بین‌المللی اتمی در روز دوشنبه مدعی است که ایران با سرعت ثابتی در حال غنی‌سازی اورانیوم تا نزدیک به گذر از آستانه گریز هسته‌ای است. این گزارش محرمانه آژانس درحالی این ادعا را مطرح می‌کند که گزارش رسانه حاکی از آن است که مذاکرات پیرامون بهبود همکاری تهران با این دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل متوقف شده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی است که با مشکلات مختلفی در ایران مواجه است، از جمله اجرای تنها بخش کوچکی از اقداماتی که رافائل گروسی، رییس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در «بیانیه مشترک» ۴ مارس ۲۰۲۳ در مورد همکاری در سال گذشته به آن متعهد شده بود. در گزارش محرمانه آژانس آمده است که «در سال گذشته هیچ پیشرفتی در راستای اجرای بیانیه مشترک صورت نگرفته است.» گروسی در این ماه به ایران سفر کرد تا با مقامات درباره این موضوع صحبت کند. اکنون رسانه‌ها مدعی‌اند که همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از درگذشت رییس‌جمهور و وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در حادثه بالگرد متوقف شده است.
براساس گزارش محرمانه روز دوشنبه ناظر هسته‌ای سازمان ملل که آخرین تلاش تهران برای اعمال فشار مداوم بر جامعه بین‌المللی است، ایران ذخایر اورانیوم غنی شده خود را تا حدی نزدیک به سطح آستانه گریز هسته‌ای افزایش داده است. ایران همواره به دنبال این مساله بوده است که تحریم‌های اقتصادی اعمال شده بر سر برنامه هسته‌ای‌اش در ازای کاهش در سرعت برنامه هسته‌ای لغو شود. گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنین درحالی منتشر شده که دامنه تنش‌ها در خاورمیانه بر سر جنگ اسراییل علیه غزه گسترده‌تر شده است.
گزارش محرمانه آژانس که آسوشیتدپرس نیز بخشی از آن را مشاهده کرده است، ادعا می‌کند که ایران تا ۱۱ مه ۱/۱۴۲ کیلوگرم اورانیوم غنی شده تا ۶۰ درصد دارد که نسبت به آخرین گزارش ادعایی سازمان ملل در فوریه، ۶/۲۰ کیلوگرم افزایش داشته است. از نظر فنی و به ادعای گروهی از ناظران اورانیوم غنی شده با خلوص ۶۰ درصد تنها یک قدم کوتاه و فنی با سطح اورانیوم با غنای ۹۰ درصدی و گذر از آستانه گریز هسته‌ای فاصله دارد.
طبق تعریف آژانس، حدود ۴۲ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد مقداری است که در صورت غنی‌سازی ۹۰ درصد، گذر از آستانه گریز هسته‌ای از لحاظ نظری امکان‌پذیر است. این گزارش همچنین مدعی است تا ۱۱ مه ذخایر کلی اورانیوم غنی شده ایران به ۳/۶۲۰۱ کیلوگرم رسیده است. این رقم، به ادعای آژانس، نشان‌دهنده افزایش ۸/۶۷۵ کیلوگرمی نسبت به گزارش قبلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. ایران همواره تاکید کرده که برنامه هسته‌ای خود را فقط برای مقاصد صلح‌آمیز حفظ کرده است. اما رافائل گروسی، رییس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پیش از این نیز با طرح اتهاماتی علیه برنامه هسته‌ای ایران هشدار داده بود که تهران به اندازه کافی اورانیوم غنی‌شده تا سطوحی نزدیک به آستانه گریز هسته‌ای دارد. او مدعی شده است که برای آژانس سازمان ملل تضمین اینکه هیچ کدام از سانتریفیوژ‌های ایران برای غنی‌سازی تا آستانه گریز هسته‌ای استفاده نمی‌شود، سخت شده است.
حاشیه‌های شکاف میان امریکا و اروپا
به نظر می‌رسد قدرت‌های اروپایی از جمله بریتانیا و فرانسه در حال آماده‌سازی قطعنامه شدیداللحنی علیه ایران در نشست هفته آینده هیات مدیره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) هستند. این اقدام ادعایی نشان‌دهنده آن است که تروییکای اروپایی قصد دارند رویکردی متفاوت از ایالات‌متحده در قبال برنامه هسته‌ای ایران بگیرند، چراکه آنها مدعی هستند ایران از همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی امتناع می‌ورزد. لارنس نورمن، خبرنگار ارشد روزنامه وال استریت ژورنال که خبر‌های مربوط به مذاکرات هسته‌ای ایران را پوشش می‌دهد، به نقل از دیپلمات‌های آشنا به این موضوع مدعی شد که دولت بایدن از سایر کشور‌ها خواسته است از تصویب این قطعنامه خودداری کنند. گزارش وال استریت ژورنال مدعی است بایدن به طرف اروپایی گفته است که خود ایالات‌متحده نیز چنین خواهد کرد. این تصمیم نشان‌دهنده تمایل کاخ سفید برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها با ایران در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا در ماه نوامبر و همچنین ترس از بی‌ثباتی منطقه و تحریک ایران در پی رویارویی‌های اخیر با رژیم اسراییل است. همچنین به نظر می‌رسد ایالات‌متحده در پی درگذشت سید ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور ایران و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در حادثه سقوط بالگرد، وقفه‌ای را در روند مذاکرات تخمین زده و تا روی کار آمدن رییس جمهور جدید در ایران و مستقر شدن دولت جدید به دنبال تشدید تنش بیشتر با ایران بر سر برنامه هسته‌ای نیست.
در همین رابطه، مقامات ایالات‌متحده لابی‌گری علیه این قطعنامه را رد کردند. این درحالی است که مقامات بریتانیایی تصور می‌کنند که برنامه هسته‌ای ایران به مرز آستانه گریز هسته‌ای نزدیک شده است و عمیقا نگران تشدید تنش در منطقه هستند. اعضای شورای حکام ۳۵ نفره آژانس برای یک جلسه سه ماهه از ۳ تا ۷ ژوئن (۱۴ تا ۱۸ خرداد) گردهم می‌آیند. مناقشه در مورد برنامه اتمی ایران از سال ۲۰۱۸ و پیش خروج یکجانبه دونالد ترامپ و بازگشت تحریم‌های علیه ایران افزایش یافته است. اکنون آژانس مدعی است که ایران با کاهش تدریجی تعهدات برجامی خود، در سه سال گذشته اورانیوم خود را با خلوص ۶۰ درصد غنی‌سازی کرده است. طبق معیار‌های آژانس، برای گذر از آستانه گریز هسته‌ای، تقریبا ۹۰ درصد خلوص نیاز است. آژانس مدعی است ایران تا آن میزان راه چندانی پیش رو ندارد. براساس معیار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران اورانیوم کافی برای گذر از آستانه گریز هسته‌ای در صورت پالایش بیشتر را دارد. ایران همواره تاکید کرده که برنامه هسته‌ای‌اش صلح آمیز است، اما آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید که تا کنون هیچ کشوری با برنامه غیرنظامی هسته‌ای تا این حد اورانیوم غنی‌سازی نکرده است.
دیپلمات ارشد اروپایی هفته گذشته به رویترز گفت که سطح غنی‌سازی اورانیوم در ایران «بی‌سابقه» است. این دیپلمات مدعی شد «هیچ کاهشی در برنامه این کشور وجود ندارد و ایران حسن‌نیت واقعی در همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ندارد.» شکاف بین ایالات‌متحده و تروییکای اروپایی شامل بریتانیا، فرانسه و آلمان در مورد نحوه واکنش ماه‌هاست که در حال افزایش است. در نوامبر ۲۰۲۲، همه آنها از قطعنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حمایت کردند، اما ایالات‌متحده در آخرین نشست سه ماهه مارس، تروییکای اروپایی را نسبت به تکرار این موضوع هشدار داد. این دیپلمات‌ها گفتند که ایالات‌متحده علیه تلاش بریتانیا و فرانسه برای محکوم کردن ایران در هیات دولت عضو آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اوایل ماه ژوئن بحث و گفتگو می‌کند. به گفته آنها، ایالات‌متحده چندین کشور دیگر را تحت فشار قرار داده است تا مانع از آن شود که رای مخالفی دهند. با تشدید گمانه‌زنی‌های مقامات غربی درباره برنامه هسته‌ای ایران، این اختلافات در حال افزایش است. براساس داده‌های ادعایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران به اندازه کافی مواد شکافت‌پذیر بسیار غنی برای گذر از آستانه گریز هسته‌ای را دارد. برخی مقامات امریکایی در باب تغییر دکترین هسته‌ای ایران نگرانی جدی دارند. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به گزارش محرمانه آژانس گفت که درگذشت سید ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور فقید ایران رویکرد ایران در لغو تحریم‌های امریکا را تغییر نداده است. دولت بایدن مدت‌هاست گفته است که به دنبال راه‌حلی دیپلماتیک برای برنامه هسته‌ای ایران است.
دیپلمات‌های اروپایی نیز مدعی شده‌اند که بی‌عملی آنها اقتدار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تضعیف می‌کند. آنها مدعی‌اند که این امر همچنین اعتبار فشار غرب بر ایران را تضعیف می‌کند. آنها می‌گویند در باب رویکرد واشنگتن، ناامید هستند. یک مقام امریکایی گفت: واشنگتن با شرکای اروپایی خود پیش از نشست ماه آینده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی «به شدت هماهنگ» است. او ادعا کرد هرگونه گمانه‌زنی درباره تصمیم‌گیری زودهنگام است. این مقام با اشاره به اقدامات گروه هفت پس از پاسخ موشکی و پهپادی ایران به اسراییل در ماه گذشته افزود: ما از طریق تحریم‌ها و انزوای بین‌المللی در حال افزایش فشار بر ایران هستیم. در همین رابطه، یکی دیگر از مقامات امریکایی گفت: «این مقوله که واشنگتن قصد دارد از ایجاد اختلال در روابط با ایران قبل از انتخابات امریکا جلوگیری کند، نادرست است.»
آخرین‌بار شورای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه‌ای در مورد ایران در نوامبر ۲۰۲۲ تصویب کرد. مقامات امریکایی و اروپایی در وین از آن زمان تاکنون بار‌ها با طرح اتهام‌های ادعایی علیه برنامه هسته‌ای ایران، مدعی شده‌اند که اگر تهران پیشرفت‌های هسته‌ای خود را مهار نکند و همکاری با آژانس را افزایش ندهد، خود اقدام خواهند کرد. در مرکز این مناقشه، بازیگران اروپایی بالاخص فرانسه و بریتانیا، از انفعال امریکا در ارتباط با ایران هراس دارند. دیپلمات‌های اروپایی گفته‌اند که به نظر می‌رسد دولت بایدن تمایلی به پیگیری تلاش‌های دیپلماتیک شدید با ایران یا انجام اقدامات تنبیهی علیه تخلفات (ادعایی) اتمی تهران ندارد.
اما آنچه از روند تحولات مشاهده می‌شود، تغییری در تمایل ایران و ایالات‌متحده برای ازسر‌گیری مذاکرات به گوش می‌رسد. به ادعای پایگاه اکسیوس، در هفته‌های اخیر نیز دو طرف به شکل غیرمستقیم در مسقط، پایتخت عمان مذاکره کرده‌اند و بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر خارجه عمان نیز روز دوشنبه با علی باقری‌کنی، سرپرست وزارت امور خارجه ایران دیدار و گفتگو کرده است. ناظران می‌گویند یکی از علل سفر وزیر خارجه عمان به ایران ممکن است پیگیری موضوع مذاکرات اخیر ایران و امریکا باشد.
هنوز هیچ نهادی نسبت به این تغییر احتمالی در مسوولیت پرونده هسته‌ای واکنش نشان نداده است. وزارت امور خارجه نیز این خبر را تایید نکرده است.
