گزارش انجمن تجارت الکترونیک ایران دلیل کیفیت پایین اینترنت را محدودیت‌ها، اختلالات و سرعت پایین آن می‌داند و به این نتیجه رسیده که در بین ۱۰۰ کشور جهان با بیشترین تولید ناخالص ملی، ایران پس از میانمار دومین اینترنت پراختلال، پس از چین دومین اینترنت محدود جهان و جزو ۵ اینترنت کند جهان است!
دیدارنیوز: گزارش جدیدی که انجمن تجارت الکترونیک ایران منتشر کرده، نشانگر این است که کیفیت اینترنت در ایران در وضعیت بحرانی قرار دارد.
این انجمن در گزارشی تحلیلی اختلالات، محدودیت‌ها و سرعت اینترنت در ایران را بررسی کرده که نتایج آن اگرچه قابل انتظار، اما تکان‌دهنده است. این گزارش دلیل کیفیت پایین اینترنت را محدودیت‌ها، اختلالات و سرعت پایین آن می‌داند و به این نتیجه رسیده که در بین ۱۰۰ کشور جهان با بیشترین تولید ناخالص ملی، ایران پس از میانمار دومین اینترنت پراختلال، پس از چین دومین اینترنت محدود جهان و جزو ۵ اینترنت کند جهان است.
شرایط فعلی کیفیت و اختلالات دائمی در ایران به مرور در طول دو سال گذشته و بر اثر سیاست‌های جدید فیلترینگ در ایران رخ داده است. اختلال به معنی از دست رفتن بخشی از اطلاعات در یک ارتباط اینترنتی است و مهم‌ترین علتی است که باعث می‌شود کاربران عادی بدون آنکه متوجه چرایی آن شوند، تجربه بدی در استفاده از اینترنت و به‌طور کلی خدمات آنلاین داشته باشند. محدودیت فیلتر بودن دامنه‌ها و آی‌پی‌های اینترنتی و یکی از دلایل اصلی ناکارآمدی اینترنت در یک محدوده جغرافیایی است و سرعت به‌معنای پهنای باند بالا و تاخیر پایین در بارگذاری یک وب‌سایت یا محتوای اینترنتی است.
صدر جدول پراختلال‌ترین اینترنت
بررسی‌های این گزارش نشان می‌دهد که اختلالات گسترده و دائمی روی تقریبا تمامی آی‌پی‌ها و وب‌سایت‌های سراسر جهان مشکل اصلی‌اش اینترنت در ایران است. وب‌سایت‌ها و آدرس‌ها به سه دسته تقسیم شده‌اند و غیر از آن‌ها که مجاز تشخیص داده شده‌اند، بقیه دامنه‌ها و آی‌پی‌ها یا فیلتر شده‌اند و در بلک‌لیست قرار دارند یا در لیست خاکستری که با اختلال عمدی مواجه هستند. این دسته از دامنه‌ها و آی‌پی‌ها تقریبا تمام اینترنت را دربرمی‌گیرند.
بررسی‌های این گزارش در ۱۰۰ کشور مختلف نشان می‌دهد که تجهیزات حاکمیتی با ایجاد اختلال عمدی باعث می‌شوند تا ۵۰ درصد داده‌های ارسالی به این مقاصد یعنی دامنه‌ها و آی‌پی‌های لیست خاکستری با مشکل مواجه شوند. این موضوع دلیل اصلی محسوس و مورد اعتراض شدید این روز‌های کاربران در استفاده از اینترنت است. همچنین با بررسی ۳۰۰ وب‌سایت در ۵۰ کشور برتر جهان از نظر GDP مشخص شد ایران با ۳/۳۳ درصد فیلترینگ و ۱۸ درصد اختلال در صدر جدول پراختلال‌ترین‌های جهان است.
دومین اینترنت محدود جهان پس از چین
در بررسی انجام‌شده بین ۱۰۰ وب‌سایت برتر جهان بیش از ۳۳ درصد آن‌ها در ایران فیلتر هستند. همچنین براساس دو نمونه‌گیری با ۱۰۰ و ۳۰۰ وب‌سایت مختلف در ۱۰۰ کشور جهان ایران پس از چین با ۵۰ درصد وب‌سایت فیلترشده، با فیلترینگ ۴۵ درصد از وب‌سایت‌ها، محدودترین اینترنت جهان را دارد. مصر، روسیه و عمان سومین تا پنجمین اینترنت محدود جهان را دارند. همچنین به گفته این گزارش، فیلترینگ در ایران افسارگسیخته، بی‌دلیل و در بسیاری موارد بدون پشتوانه قانونی است. ایران، چین و ترکمنستان تنها کشور‌هایی در بین ۱۰۰ کشور برتر جهان هستند که هر ۶ شبکه اجتماعی پراستفاده جهان را مسدود کرده‌اند.
ایران، قهرمان اینترنت بی‌کیفیت جهان
میانگین سرعت اینترنت در ایران ۴ mbps با تاخیر میانگین ۱۴۵ ms است که از این نظر در دنیا رتبه ۹۷ از ۱۰۰ را در سرعت و رتبه ۹۶ از ۱۰۰ را در تاخیر دارد و فقط سودان، کامرون و کوبا از نظر سرعت از ایران وضعیت بدتری دارند. این در حالی است که کشور‌های آسیایی که رشد اقتصادی و رشد شاخص‌های فناوری بالایی دارند، از نظر سرعت بسیار از ایران بهترند. در ترکیه میانگین سرعت ۱۲، در مالزی میانگین سرعت ۲۲، در امارات میانگین سرعت ۲۶ و در کره‌جنوبی میانگین ۶۰ است.
این گزارش دلایل اصلی سرعت پایین اینترنت در ایران را عملکرد ضعیف و ناکارآمدی شرکت مخابرات، کاهش سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌های تلکام، روند کند توسعه ۵ G و فیبر نوری و در نهایت عملکرد ضعیف و ناکارآمد شرکت ارتباطات زیرساخت می‌داند. نکته مهم این است که بدون هیچ تغییری در لایه access و ارتباطات و فقط با انجام اصلاح در لایه core سرعت اینترنت همراه را تا ۸ برابر و اینترنت ثابت را تا ۳برابر می‌توان افزایش داد. این گزارش می‌گوید، ایران قهرمان اینترنت بی‌کیفیت جهان است و حتی در میانمار با بیشترین اختلال اینترنتی فقط یک درصد وب‌سایت‌ها فیلتر هستند و میانگین سرعت دوبرابر ایران و میانگین تاخیر بسیار کمتر از ایران است.
اختلالات، هزینه اینترنت را برای کاربر دوبرابر کرده است
در بین وب‌سایت‌هایی که در ایران اختلال نشان داده‌اند می‌توان به «بینگ»، «گوگل»، «رویترز»، «ینکدین»، «نیویورک‌تایمز» و… اشاره کرد. اختلالات گسترده را بررسی‌های موردی در دیتاسنتر‌های مختلف هم تایید می‌کنند. این گزارش می‌گوید که در شبکه کشور به بهانه مقابله با vpn اختلال عمدی روی تمام ipها و ارتباطات کشور وجود دارد. غیر از سایت‌هایی که یا به دلیل حساسیت افکار عمومی یا به دلایل کسب‌و‌کار در لیست سفید هستند، در بقیه سایت‌ها اختلال عمدی اعمال می‌شود.
مشکل مهم دیگری که این اختلال ایجاد می‌کند این است که باعث می‌شود ترافیک ردوبدل‌شده با سرور‌های خارج از کشور به طور میانگین دوبرابر شود و مصرف اینترنت کاربر را هم دوبرابر می‌کند: «اگر اطلاعات شفافی از درگاه‌های بین‌المللی منتشر می‌شد می‌توانستیم به‌صورت دقیق بگوییم که مردم ایران ماهانه در حال پرداخت چند هزار میلیارد تومان پول جریمه گناه نکرده و اختلالی هستند که غیرقانونی به آن‌ها تحمیل شده است.» این اختلالات روی اینترنت ایرانسل و همراه اول بررسی شد و به گفته این گزارش همراه اول و ایرانسل با نصب تجهیزات فیلترینگ و نصب آن در داخل شبکه خود ضمن اینکه از تخفیف ۱۰ تا ۱۵ درصدی سازمان تنظیم مقررات بهره‌مند شدند، باعث شدت گرفتن اختلالات و آسیب رساندن به شبکه داخل کشور و ترافیک بین اپراتوری هم شدند. همراه اول از تجهیزات فیلترینگ شرکت یافتار و ایرانسل از شرکت دوران استفاده می‌کند و همین باعث می‌شود رفتار و سیاست‌های‌شان با هم متفاوت باشد. این گزارش می‌نویسد: «در نهایت به نظر می‌رسد با وجود تمام سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در زمینه فیلترینگ هوشمند هیچ‌کدام از پیمانکاران تکنولوژی تشخیص پروکسی‌ها مبتنی بر https را نداشته‌اند و شرکت ارتباطات زیرساخت برای جبران این موضوع در اقدامی غیرقانونی اختلالات گسترده‌ای را در لایه ۴ شبکه ایجاد کرده است.»
مسوولیت با کیست؟
در مورد کیفیت اینترنت وزارت ارتباطات بار‌ها گفته که مسوولیتی ندارد و وزیر ارتباطات بسیاری از شکایت‌ها به ویژه در مورد فیلترینگ و اختلال را نشنیده گرفته است. در این گزارش آمده که مسوولیت بزرگ‌ترین بحران اینترنت ایران یعنی اختلالات گسترده به طور کامل با وزارت ارتباطات، شرکت ارتباطات زیرساخت و در نهایت کمیته صیانت و امنیت شبکه به عنوان مسوول اجرای فیلترینگ است.
برخی محدودیت‌ها از جمله فیلترینگ به دستور دادستانی، برخی کارگروه مصادیق مجرمانه و برخی به دستور شورای امنیت کشور بوده است، اما تعداد زیادی از اختلال‌ها و فیلتر‌ها هم بدون هیچ دستور یا قانون و تنها با فشار نهاد‌های امنیتی بوده است. همچنان که اختلال در کلاب‌هاوس در اواخر وزارت ارتباطات دوره قبل به شکل غیرقانونی توسط ایرانسل، همراه اول و مخابرات اجرا شد که باعث شکایت و جریمه ۵۰ میلیاردی آن‌ها از سوی دولت شد، هرچند با دخالت نهاد‌های امنیتی بی‌نتیجه ماند. تردز هم بدون تصویب هیچ نهاد قانونی‌ای در ایران از ابتدا فیلتر شد.
مسوولیت سرعت پایین اینترنت با شرکت مخابرات، موضوع توسعه فیبر نوری و ۵ G و شرکت زیرساخت است. انحصار مخابرات با سرویس بی‌کیفیت، فناوری منسوخ ADSL و رفتار ضد‌رقابتی و کیفیت پایین باعث شده سرعت اینترنت در ایران ارتقا پیدا نکند. عقب‌افتادگی در توسعه فیبر نوری هم به موضوع اختلالات و محدودیت‌های گسترده برمی‌گردد که باعث رکود شدید اقتصاد دیجیتال و در نتیجه کند شدن سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تلکام شده است. انحصار شرکت ارتباطات زیرساخت در تامین و توزیع اینترنت علاوه بر ناکارآمدی و پایین بودن بهره‌وری باعث بالا رفتن قیمت اینترنت در کشور شده است. این شرکت اینترنت را ۶۰ برابر قیمت در اروپا به شرکت‌های توزیع‌کننده اینترنت در ایران می‌فروشد، گزارش شفافی از مسیر‌ها و ظرفیت‌های اینترنت در کشور نمی‌دهد و مسوولیت اختلال و سرعت پایین را نمی‌پذیرد. به طور کلی دولت خود را در زمینه کیفیت اینترنت پاسخگو نمی‌داند. از ابتدای دور جدید وزارت ارتباطات هیچ گزارش دقیقی از ظرفیت پهنای باند کشور، میزان مصرف و افزایش یا کاهش آن منتشر نشده است. در مورد عملکرد فیلترینگ هم ساز و کار شفافی وجود ندارد و سامانه internet.ir پس از حمله هکری در آبان سال ۱۴۰۱ دیگر در دسترس قرار نگرفت و در نتیجه ساز و کاری برای اعتراض، پیگیری و بررسی فیلترینگ وجود ندارد، هرچند همان زمان هم اکثریت درخواست‌ها و اعتراض‌ها به این سامانه بی‌نتیجه می‌ماند.
بسیاری از سایت‌ها به صورت فله‌ای فیلتر شده‌اند
سعید امینیان کارشناس فناوری اطلاعات و ارتباطات درخصوص سرعت کند اینترنت در ایران گفت: اینترنت، پهنای باند و کیفیت اینترنت در ایران از آن موضوعاتی است که همه از آن استفاده می‌کنند و از وضعیت نامناسب آن آگاه هستند. در مدت اخیر کیفیت و سرعت اینترنت به شدت ضعیف شده است. اگر بخواهیم به دلایل این وضعیت بپردازیم، بسیار مهم است این موضوع را به عنوان یک شهروندی که برای اینترنت هزینه می‌کند و می‌خواهد یک بستر مناسبی ر اختیار داشته باشد، نگاه کنیم. کاربران انتظار دارند در مقابل هزینه نسبتا بالایی که پرداخت می‌کنند، اینترنت باکیفیت و مناسبی در اختیار داشته باشند، اما متاسفانه اینترنت دچار اختلالات زیادی است.
این کارشناس افزود: مشکل دیگر برای کاربران این است که دسترسی آزاد به اطلاعات و اینترنت جهانی را ندارند و بسیاری از سایت‌ها فیلتر شده‌اند. این عمده مشکلاتی است که کاربران با آن روبه‌رو هستند. در حوزه فیلترینگ، هر کشوری من‌جمله ایران بعضی مسائل را فیلتر می‌کنند و مردم هم از فیلترینگ بعضی محتوا‌ها راضی هستند، اما سایت‌های عمومی و اطلاعاتی که باید برای عموم مردم در دسترس باشند، فیلتر هستند و قابل دسترس نیستند.
او در ادامه عنوان کرد: مساله دیگری که وجود دارد این است که آیا اصلا چنین اختلالاتی وجود دارد یا خیر. این بحث کاملا بیهوده و عبث است، به این دلیل که همه کاربران این اختلالات را در واقعیت و عمل می‌بینند، بنابراین اتفاقی که باید رخ دهد این است که باید ببینیم کارشناسان این حوزه چه راه‌حل‌هایی پیشنهاد می‌دهند تا این مشکلات برطرف شود. طبیعتا دولت هم باید در این حوزه تلاش کند.
امینیان در ادامه خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد مهم‌ترین کاری که در حال حاضر می‌توان انجام داد این است که در ارائه گزارش‌ها، شفافیت داشته باشیم. قانون «شفافیت اطلاعات» هم تصویب شده و مراکز باید آمار‌های خود را به صورت شفاف در اختیار مردم قرار دهند، بنابراین در حوزه وزارت ارتباطات، شرکت زیرساخت و اپراتور‌ها وضعیت پهنای باند اینترنت را به صورت شفاف اعلام کنند و به قانون احترام بگذارند.
او افزود: از طرفی در این مدت مراجع ذی‌ربط می‌گویند که مشکلی در اینترنت نداریم و همه چیز خوب است، در صورتی که در عمل اینگونه نیست و اخیرا رییس‌جمهوری هم دستور دادند کارگروهی برای رسیدگی به وضعیت اینترنت تشکیل شود. این نشان می‌دهد که هیچ هماهنگی‌ای بین مراجع مختلف وجود ندارد و اطلاعات درستی از وضعیت ندارند. مساله بعدی این است که فیلترینگی که اتفاق افتاده و بسیاری از سایت‌ها به صورت فله‌ای فیلتر شده‌اند، اصلاح شود تا مردم بتوانند از اینترنت آزاد استفاده کنند. این فرآیندی که برای فیلترینگ اتفاق افتاد و فیلترینگ هوشمند هم نام‌گذاری شده عملا فیلترینگ بی‌هوشی است که به اشتباه بسیاری از سایت‌های مختلف که کسب‌وکار‌های مردم داخل آن بوده فیلتر شده است و مشکلات و خسارات فراوانی را برای مردم به وجود آورده است. راه‌حل بعدی این است که پهنای باند بین‌المللی ما افزایش پیدا کند که اگر مشکلات طبیعی هم اتفاق افتاد، کمبود پهنای باند جبران شود.
این کارشناس در پایان گفت: راهی که در بلندمدت می‌توانیم پیش‌بینی کنیم این است که انحصار را از بین ببریم، تنها دو، سه شرکت وجود دارند که اینترنت ارائه می‌کنند و باید راه برای باقی شرکت‌ها باز شود تا بخش خصوصی هم اینترنت خوبی ارائه کند. تمام این نکات راه‌حل‌هایی است که می‌توانیم این مشکلات را حل کنیم تا در نهایت مردم به حق شهروندی خود که حق دسترسی آزاد به اطلاعات و اینترنت است، برسند.
