توصیف وقایع روی داده در جنگ اوکراین به عنوان «نسل‌کشی» نه تنها می‌تواند فشار‌ها را برای واکنش به این رویداد‌ها افزایش دهد بلکه حتی می‌تواند کشور‌ها را ملزم به تعقیب و محاکمه عاملان و آمران کند.
دیدارنیوز: استفاده جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا از واژه «نسل‌کشی» علیه ارتش روسیه به دلیل آنچه در جنگ اوکراین روی داده، طی روز‌های گذشته بحث‌های زیادی را برانگیخت.
نسل‌کشی به عملیات هدفمند برای قتل‌عام گروهی خاص گفته می‌شود. استفاده از این واژه برای توصیف کشتار در یکی از کشور‌های جهان می‌تواند تبعاتی به دنبال داشته باشد. توصیف وقایع روی داده در جنگ اوکراین به عنوان «نسل‌کشی» نه تنها می‌تواند فشار‌ها را برای واکنش به این رویداد‌ها افزایش دهد بلکه حتی می‌تواند کشور‌ها را ملزم به تعقیب و محاکمه عاملان و آمران کند.
نسل کشی یکی از معدود جرائمی است که تعقیب و مجازات عاملان آن الزام بین المللی دارد، به این معنی که اگر چنین جنایتی در هر جای دنیا اتفاق بیفتد، تمام کشور‌ها موظفند که عاملان آن را تحت تعقیب قضایی قرار دهند.
پیشگیری و مجازات جنایت نسل کشی یک قاعده آمره بین المللی است و جنبه عرفی دارد. با این وجود مجمع عمومی سازمان ملل متحد پس از جنگ جهانی دوم معاهده‌ای درباره «نسل‌کشی» به تصویب رساند که در نهایت به امضای آمریکا و بیش از ۱۵۰ کشور جهان رسید.
هدف از تصویب این معاهده جلوگیری از تکرار «نسل‌کشی» در سطح جهان بود. طراحان این معاهده تلاش کردند که کشور‌های جهان دیگر تنها به محکومیت رویداد‌هایی که «نسل‌کشی» محسوب می‌شوند اکتفا نکنند و در عمل تعقیب قضایی عاملان «نسل‌کشی» امکان‌پذیر شود.
موضع دیگر رهبران غربی چیست؟
رئیس‌جمهوری ایالات متحده در سخنان روز سه‌شنبه خود همتای روسی خود را متهم کرد که تلاش می‌کند «حتی تصور اوکراینی بودن را نیز نابود کند.»
دیگر رهبران جهان به استثنای جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا تاکنون حاضر نشده‌اند مانند جو بایدن از عبارت «نسل‌کشی» استفاده کنند. بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا گفته است که عملکرد روسیه در اوکراین «به نظر نمی‌رسد با نسل‌کشی فاصله داشته باشد». با این حال لندن به طور رسمی از عبارت «نسل‌کشی» برای توصیف رویداد‌های اوکراین استفاده نکرده است.
دولت بریتانیا مانند امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه تاکید کرده است که تنها دادگاه می‌تواند تعیین کند آنچه روی داده است «نسل‌کشی» محسوب می‌شود یا خیر. این در حالی است که جو بایدن گفته است که شخصا به این نتیجه رسیده است که آنچه در اوکراین روی می‌دهد «نسل‌کشی» است، اما این روایت رسمی واشنگتن از حوادث نیست.
رئیس‌جمهوری ایالات متحده اظهار داشت: «اجازه خواهیم داد که وکلای بین‌المللی تعیین کنند که چنین چیزی [نسل‌کشی]محسوب می‌شود یا نه، اما من به نظرم کاملا اینگونه می‌رسد.
مصداق‌های نسل‌کشی چیست؟
در «کنوانسیون پیشگیری و مجازات جنایت نسل‌کشی» چنین جنایتی به تلاش برای نابودی بخشی یا کل یک گروه ملی، قومی، نژادی یا مذهبی اطلاق شده است. کشتار دسته‌جمعی، عقیم‌سازی اجباری، اذیت و آزار‌هایی که منجر به آسیب جدی و رنج روانی می‌شود و جدا کردن کودکان از والدین از جمله مصداق‌های «نسل‌کشی» است.
ارتش روسیه به طور گسترده به نقض حقوق غیرنظامیان اوکراینی از جمله کشتار دسته‌جمعی متهم شده است. بوهدان ویتویتسکی، دادستان فدرال سابق آمریکا و مشاور ویژه پیشین دادستانی کل اوکراین بر این باور است که موضوع اصلی در «نسل‌کشی» نیت است. وی در همین راستا بر لزوم تمرکز بر روی سخنان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه تاکید می‌کند.
رئیس‌جمهوری روسیه بار‌ها وجود کشوری مستقل به نام اوکراین یا ملتی مستقل به نام ملت اوکراین را زیر سوال برده است. ولادیمیر پوتین در همین راستا به دوره‌ای اشاره می‌کند که اوکراین بخشی از امپراتوری روسیه یا اتحاد جماهیر شوروی سابق بود.
او سال گذشته در مقاله‌ای تحت عنوان «در باب اتحاد تاریخی روس‌ها و اوکراینی‌ها» نوشته بود که مرز کنونی بین روسیه و اوکراین «مصیبت و تراژدی مشترک» است. رئیس‌جمهوری روسیه مانند رسانه‌های کشورش رهبران اوکراین را «نازی» و «معتاد» می‌خواند.
ولادیمیر پوتین عملیات نظامی کشورش در اوکراین را نیز «پاک‌سازی نازی‌ها» می‌داند.
آیا نسل‌کشی منحصر به کشتار دسته‌جمعی است؟
گیسو نیا، وکیل مدافع حقوق بشر که سابقه کار بر روی پرونده‌های جنایت جنگی در دیوان کیفری بین المللی را دارد درباره ادعای وقوع «نسل‌کشی» در اوکراین به دو گزارش اشاره می‌کند. یکی از این گزارش‌ها درباره انتقال هزاران کودک اوکراینی به روسیه است. گزارش دیگر نیز مربوط به ادعای دولت اوکراین می‌شود که گفته است سربازان روسیه در بوچا ۲۵ زن و دختر اسیر را تهدید به «چنان تجاوزی کرده بودند که دیگر نتوانند هرگز کودکی اوکراینی به دنیا بیاورند.»
به گفته این وکیل مدافع حقوق بشر تصور عمومی درباره «نسل‌کشی» این است که باید کشتار دسته‌جمعی روی داده باشد، اما «نسل‌کشی» لزوما با چنین کشتاری همراه نیست.
