وقتی رسانه‌ها بر طبل جنگ می‌کوبند

دیدارنیوز: در روز‌های اخیر به لطف سخنان مقام‌های ایالات متحده، از‌جمله جو بایدن، رئیس‌جمهوری، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه و لیندا گرینفیلد، سفیر ایالات متحده در سازمان ملل متحد، تیتر رسانه‌ها باز هم بر «حمله قریب‌الوقوع» روسیه به اوکراین متمرکز بود. در نتیجه در رسانه‌های اجتماعی هم با این گمانه‌زنی که ممکن است هر لحظه جنگ شروع شود، جوی ملهتب داشتند.

پوشش رسانه‌ای بحران اوکراین در چند ماه گذشته به طور فزاینده‌ای هیجان‌انگیز و نفس‌گیر بوده است. در این مدت بسیاری از بدبینانه‌ترین گزارش رسانه‌های غربی در حوزه سیاست خارجی، از پذیرش چشم‌و‌گوش‌بسته ادعا‌های دولت بایدن درباره جدی‌بودن احتمال حمله روسیه به اوکراین تا هشدار رقم‌خوردن بدترین سناریوی ممکن را نظاره‌گر بودیم. برخی از تحلیل‌های مربوط به بحران اوکراین جنبه مثبتی نداشته‌اند؛ زیرا کارشناسان و اندیشکده‌ها تئوری‌های دور از ذهنی را مطرح کرده‌اند تا بر این نکته تأکید کنند که قدرت‌نمایی حال حاضر روسیه به دلیل خروج ایالات متحده از افغانستان است.

گزارش‌های خبری هم این خط استدلال‌های جعلی و بی‌اعتبار را بدون ارائه مستندات و شواهد تکرار کرده‌اند. در‌این‌میان و با وجود تفاوت‌های مهم بین اوکراین و تایوان، تأکید رسانه‌ها بر این موضوع که موفقیت احتمالی روسیه در کنترل بر اوکراین می‌تواند زمینه‌ساز اقدام چین علیه تایوان شود، باعث شدهتا افکار عمومی نیز درمورد اینکه چگونه بحران در شرق اروپا می‌تواند منجر به درگیری در شرق آسیا شود، با گمانه‌زنی‌هایی مواجه شده است.

هیچ‌کدام از این‌گونه تحلیل‌ها کمکی برای درک دقیق بحران جاری نخواهد کرد و از آنجا که منجر به تشدید تنش‌ها می‌شود، تنش‌زدایی میان غرب و روسیه را دشوارتر می‌کند. بسیاری از گزارش‌های خبری غربی بدترین سناریو‌های پیش‌رو را به‌درستی نقل می‌کنند؛ از‌جمله ادعا‌هایی مبنی بر اینکه پیشروی روسیه به سمت کی‌یف می‌تواند دولت اوکراین را در چند روز ساقط کند. برخی از نشریات هم هر روز به تاریخ‌ها و زمان‌های جدیدی که قرار است این تهاجم آغاز شود، می‌پردازند. انتشار این مطالب هشداردهنده بیش از هر چیز به اقتصاد اوکراین آسیب رسانده و بازار سهام این کشور را به وحشت انداخته و این امر باعث بروز چالش بزرگ دیگری برای دولت اوکراین شده است. «داوید آراخامیا»، رهبر حزب حاکم مردم در پارلمان اوکراین، به‌تازگی از آنچه ضرر اقتصادی ناشی از آنچه تشنج و هیجان رسانه‌های غربی نامیده، انتقاد کرده و تخمین زده است که ادامه این وضعیت هر ماه دو تا سه میلیارد دلار به اقتصاد اوکراین ضربه می‌زند.

همدستی سیاست‌مداران و رسانه‌ها
گاهی اوقات رسانه‌ها در نحوه گزارش اطلاعاتی که از مقام‌های دولتی دریافت می‌کنند، اشتباهات مهلک‌تری هم مرتکب شده‌اند. در روز‌های گذشته پایگاه خبری آمریکایی PBS با انتشار گزارشی به نقل از دولت بایدن اعلام کرد که روسیه تصمیم خود برای حمله به اوکراین را گرفته و از جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن خواسته است نسبت به اظهارات خود درباره آماده‌شدن روس‌ها برای حمله در روز ۱۱ فوریه توضیح بیشتری ارائه دهد. این اقدام PBS بسیار دیر و پس از آن انجام شد که خبرگزاری‌های مهم اظهارات سالیوان را به طور گسترده منتشر کرده بودند: «جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، گفته است که روسیه به اندازه کافی نیرو جمع‌آوری کرده است تا یک تهاجم بزرگ به اوکراین را آغاز کند؛ بنابراین از هر آمریکایی در اوکراین می‌خواهیم تا طی ۴۸ ساعت این کشور را ترک کند».

قبل از شفاف‌سازی سالیوان درمورد اظهارات خود، برخی رسانه‌ها حتی سناریو‌های مد‌نظر پوتین برای اوکراین را منتشر کرده بودند: «پوتین برنامه‌های بزرگی برای آخر هفته دارد: اول، او قرار است جریان برق و سوخت در اوکراین را قطع کند، نیروی دریایی و نیروی هوایی اوکراین را از پای درآورد، کارمندان را بکشد و با حمله سایبری ضربه نهایی خود را وارد کند. سپس رئیس‌جمهوری مورد حمایت خود را در کی‌یف بر سر کار بیاورد و در صورت تسلیم‌نشدن اوکراین، تهاجم نظامی تمام‌عیار روسیه انجام می‌شود».

در نمونه‌ای دیگر چندین رسانه اظهارات ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، درمورد تاریخ احتمالی ۱۶ فوریه برای تهاجم روسیه را به اشتباه گزارش کردند. به نظر می‌رسید زلنسکی قصد دارد تعیین تاریخ‌های متعدد برای حمله روسیه به کشورش را به سخره بگیرد؛ اما اظهارات او به‌عنوان هشداری جدی منتشر شد. یکی از استثنا‌ها درمورد اعتبار رسانه‌ها درباره ادعا‌های مقام‌های رسمی درباره حمله روسیه به اوکراین، در یک جلسه توجیهی وزارت خارجه آمریکا و زمانی رخ داد که «مت لی» خبرنگار آسوشیتدپرس، اظهارات «ند پرایس»، سخنگوی این وزارتخانه را به چالش کشید و از او خواست درباره ادعاهایش مبنی بر اینکه دولت روسیه در حال تولید یک ویدئوی دقیق صحنه‌سازی‌شده است تا بهانه‌ای برای حمله داشته باشد، مستندات بیشتری ارائه دهد. در نهایت هم پرایس حاضر نشد فراتر از این جمله که «دولت بایدن اعتبار این گزارش‌ها را تأیید کرده است» توضیح بیشتری ارائه دهد.

تفسیر‌های نادرست از علل بحران اوکراین هم بار‌ها منتشر شده است. بسیاری از نشریات اصرار دارند که بحران اوکراین پیامد مستقیم خروج آمریکا از افغانستان است. اگر فقط به زمان‌بندی این دو تحول نگاه کنیم، بی‌اعتباری آن روشن می‌شود: بحران اوکراین از اوایل سال ۲۰۲۱ و قبل از تصمیم بایدن برای عقب‌نشینی از افغانستان شروع شده است. «برت استفنز»، ستون‌نویس روزنامه نیویورک‌تایمز، ماه گذشته این ادعا را مطرح کرد که «بحران کنونی اوکراین به همان اندازه ماحصل شکست بایدن در افغانستان است که آخرین بحران اوکراین نتیجه شکست اوباما در سوریه بود».

البته فاجعه سوریه که استفنز به آن اشاره می‌کند، زمانی بود که اوباما تصمیم گرفت حمله غیرقانونی به کشور دیگری را انجام ندهد. تلاش برای پیوند‌دادن چشم‌پوشی اوباما از «خط قرمز» خود در سوریه به رویداد‌های اوکراین در سال ۲۰۱۴ به همان اندازه پوچ است که تلاش برای گره‌زدن تحولات افغانستان به بحران کنونی اوکراین. فقط ذهن‌های ایدئولوگ هستند که این تحولات را به هم ربط می‌دهند.

دیدار بایدن و پوتین در دقیقه ۹۰

بحران اوکراین تمامی ندارد و آن‌طورکه به نظر می‌رسد حتی دیدار مجدد جو بایدن و ولادیمیر پوتین، رؤسای جمهوری آمریکا و روسیه نیز تغییر چندانی در شرایط موجود ایجاد نمی‌کند؛ با این حال، کاخ سفید با انتشار بیانیه‌ای پس از گفت‌وگوی بایدن با امانوئل مکرون، همتای فرانسوی‌اش اعلام کرد که بایدن موافقت کرده در‌صورتی‌که روسیه به اوکراین حمله نکند، با همتای روس خود دیدار کند. کاخ سفید همچنین اعلام کرده این گفتگو درباره «دیپلماسی فعلی و اقدام‌های بازدارنده در واکنش به تمرکز قوای نظامی روسیه در مرز‌های اوکراین» است. مکرون پیش‌تر هم با پوتین و هم با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، صحبت کرده بود.

بایدن پیش‌تر برنامه داشت باقی تعطیلات آخر هفته رئیس‌جمهوری را در خانه‌اش در ویلمینگتون دلاور بگذراند؛ اما با ادامه روند افزایش تنش‌ها، این برنامه را لغو کرد. اکنون سخنگوی کاخ سفید می‌گوید «در اصل، رئیس‌جمهوری بایدن پذیرفت پس از آن برنامه، با رئیس‌جمهوری پوتین دیدار کند؛ باز در‌صورتی‌که تا آن موقع حمله آغاز نشده باشد».

این در حالی است که یک شرکت خصوصی آمریکایی با استناد به تصاویر ماهواره‌ای، از استقرار میدانی جدید چندین تجهیزات زرهی و نیرو‌های روسیه در نزدیکی مرز با اوکراین خبر داد و آن را بیانگر «آمادگی نظامی افزایش‌یافته» توصیف کرد. همچنین روسیه مانور‌های نظامی با بلاروس را که قرار بود یکشنبه به پایان برسند، تمدید کرده و نگرانی‌ها در میان قدرت‌های غربی بر سر آنچه حمله قریب‌الوقوع روس‌ها به اوکراین می‌دانند، شدت یافته است.