رونمایی کتاب چالش زاغه‌ها

دیدارنیوز ـ مهدی مظاهری، عضو هیات علمی دانشگاه در مراسم رونمایی از کتاب چالش زاغه‌ها که با همکاری کمیته ملی اسکان بشر و شهرداری تهران به چاپ رسیده است در خصوص مساله زاغه نشینی و ضرورت پرداختن به آن اشاره نمود: همزمان با فرایند صنعتی شدن، با سیر مهاجرت انسان از روستا‌ها و شهر‌های کمتر توسعه یافته به شهر‌های بزرگ، کلان شهر‌ها دچار افزایش جمعیت و تورم انسانی شدند. با این حال، هزینه‌های روزافزون و مشکلات اقتصادی، مهاجران را مجبور به عقب نشینی به سمت مناطق اطراف و حاشیه‌ای شهر‌ها کرد و زاغه نشین‌ها و حلبی آباد‌ها را به وجود آورد. از ویژگی‌های بارز این مناطق حاشیه‌ای کمبود امکانات و خدمات شهری مناسب همچون مدرسه، آب، برق، گاز، کتابخانه، دانشگاه، نیروی انتظامی، مراکز درمانی و بقیه الزاماتی است که برای زندگی عزت‌مندانه هر فرد انسانی لازم است. از سوی دیگر پایین بودن سطح سواد و آگاهی در بین حاشیه نشینان، مشکل پایین بودن سطح فرهنگی را به دنبال دارد که خود منتج به بروز و ظهور آسیب‌های اجتماعی و انواع بزه کاری می‌گردد.

عضو هیات امنای بنیاد ایرانشناسی گفت: حاشیه نشینی هر چند به خودی خود آسیب اجتماعی نیست، اما به سبب شرایطی که ایجاد می‌کند، سبب گسترش جرم، فساد، فحشا، اعتیاد و خشونت می‌شود و انواع نابسامانی‌های اجتماعی را به دنبال دارد. این پدیده آسیب زا که تبعات آن به تدریج تمام قشر‌ها و طبقات جامعه شهری را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در نتیجه موجب افول و اضمحلال آن می‌گردد، حاصل رشد و توسعه شتابان و ناهمگون شهرنشینی بوده است. تا جایی که به گفته بسیاری از اندیشمندان این حوزه، اساسی‌ترین مسئله شهرنشینی، چالش زاغه نشینی است. در واقع زاغه نشینی مولود ساختار‌های شهری مملو از تبعیض، تفاوت و بی‌عدالتی است، که به دلیل تقسیم ناعادلانه ثروت و نبود عدالت اجتماعی، به صورت قارچ گونه در حواشی شهر‌ها شکل گرفته است.

البته این معضل تنها گریبانگیر ایران نبوده و بسیاری از کلان شهر‌ها در کشور‌های مختلف جهان از آن رنج می‌برند؛ تا جایی که در «بیانیه هزاره ملل متحد» رهبران جهان هم پیمان شدند که بر این چالش مشترک غلبه کنند و هدف عملیاتی آن‌ها ارتقای زندگی حداقل ۱۰۰ میلیون زاغه نشین تا سال ۲۰۲۰ بود. هدفی که البته تغییر ساختار شهر‌ها و ایجاد اصلاحات اساسی در زمینه مسکن، اشتغال، مسائل اجتماعی و توسعه آموزش را ضروری می‌ساخت.

رییس هیات امنای مرکز همکاری‌های ملل راه ابریشم در مورد برنامه‌های اسکان بشر در زمینه زاغه نشینی اشاره نمود: در این راستا برنامه اسکان بشر ملل متحد نیز از نخستین سال‌های قرن بیست و یکم تلاش‌های جدی برای آگاهی بخشی در این زمینه و حساس نمودن تصمیم گیران، مدیران و برنامه ریزان شهری نسبت به این مشکل فراگیر انجام داده و انتشار گزارش «چالش زاغه ها؛ گزارش جهانی پیرامون سکونتگاه‌های انسانی در سال ۲۰۰۳» از نمود‌های بارز این امر است. در این گزارش ضمن اشاره به ویژگی‌ها و تعداد زاغه نشین‌های شهری، عوامل ملی و بین المللی اثر گذار بر آن‌ها بررسی شده و به ویژه اثرات سیاست‌های اتخاذ شده از سوی حکومتها، سازمان‌های مردم نهاد و سازمان‌های بین المللی مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است. بدین ترتیب به نظر می‌رسد یک حرکت جهانی برای ایجاد حساسیت و مسئولیت پذیری در برابر مناطق حاشیه شهری و ساکنان آنها، ایجاد شده و گزارش «چالش زاغه ها» نیز گامی اساسی در این راه است.

نکته مهم این است که شهر‌های ایران نیز در ابعاد مختلف با این معضل مواجه هستند و طبق آمار‌های موجود یک پنجم جمعیت شهری کشور در مناطق حاشیه‌نشین زندگی می‌کنند. در صورت ادامه روند موجود، در ۱۰ سال آینده این سکونتگاه‌ها یک چهارم جمعیت شهری کشور را در بر خواهند گرفت؛ بنابراین در مقطع کنونی بیش از هر زمانی لازم است تا جمهوری اسلامی ایران نیز با اقدامات جهانی برای مقابله با حاشیه نشینی در شهر‌ها همراه شود و بکوشد برنامه‌های لازم برای ساماندهی زاغه نشین‌ها و مقابله با آثار سوء آن‌ها را طراحی و تدوین کند.

در این راستا به نظر می‌رسد ترجمه گزارش «چالش زاغه ها» گامی مهم و اساسی برای پیوند ایران با حرکت جهانی است و می‌تواند با آگاه و حساس ساختن تصمیم گیران، مسئولان و مدیران شهری نسبت به این موضوع، نتایج و پیامد‌های مثبتی برای بازآفرینی شهر‌های ایران و تبدیل آن‌ها به محیط‌هایی امن، عادلانه و برابر برای همه شهروندان داشته باشد.

لازم به ذکر است که نشست رونمایی از کتاب چالش زاغه‌ها در دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا برگزار گردید. ضمنا در این نشست از سوی محمد مهدی مظاهری، اعلان شد که با موافقت برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد، دبیرخانه کرسی علمی چشم اندازآینده شهری، برای اولین بار در منطقه به دانشگاه تهران واگذار میگردد. این کرسی علمی با تمرکز بر آینده شهر‌ها در کشور‌های منطقه طراحی شده است.