دیدارنیوز ـ در این نشست پدیده کودک‌آزاری از دیدگاه‌های اجتماعی، فرهنگی، حقوقی و شهروندی مورد بررسی قرار گرفت و چند تن از کارشناسان ومسئولین مرتبط با این حوزه‌ها، به آگاهی‌سازی جمع، از زوایای مختلف این موضوع و پاسخ به پرسش‌ها برآمدند.
همچنین این نشست توانست، فضایی تعاملی بین نهادهای مختلف ایجاد کند تا با همراهی بیشتر، نسبت به رفع و کاهش نواقص موجود اقدام کنند و در این نشست چند روایت از انواع کودک آزاری قابل مشاهده در کودکان تحت پوشش جمعیت امام علی(ع) مشهد، به همراه آمار کلی این پدیده در شهرهای مختلف کشور، ارائه شد.
هدف از برگزاری نشست کودک آزاری، در وهله اوّل، آگاهی رسانی، پیرامون وجود این معضل بود؛ چرا که عموم مردم تا زمانی که موردی رسانه‌ای و یا در نزدیکی‌شان انجام نشود، گمان می‌کنند این معضل یا وجود ندارد یا اصولا آنقدر تعمیم یافته نیست که بتوان آن را معضل و یا اختلالی در جامعه محسوب کرد.
قرار بر این نبوده است که این نشست به عنوان یک آگاهی‌رسان، از ما افراد جامعه،صرفا یک فرد متاسف بسازد، بلکه هدف آن بود هر فرد را با سهم، نقش و وظیفه اش در «پیشگیری» و «درمان» این معضل روبرو و آشنا شود.
جمعیت امام علی(ع) که سابقه فعالیت‌اش در منطقه‌ای چون قلعه ساختمان مشهد به بیش از شش سال می‌رسد، در این نشست خواهان رسیدن به یک کلام مشترک، فضای تعاملی بین ارگان‌های موثر و مسؤول در رابطه با این معضل با هم و با ان-جی-اوهای فعال در مناطق حاشیه‌ای و در معرض آسیب شهر بود. اعضای جمعیت امام علی (ع) معتقدند که برگزاری این نشست نه پایان، بلکه شروع ماجرای پیدا کردن راهکار عملی برای از بین بردن این معضل است.
پارک یا پاتوق مصرف کنندگان؟
«زهرا سیم‌ریز» که به عنوان مسئول تیم مددکاری خانه ایرانی علم قلعه ساختمان مشهد در زمینه توانمندسازی زنان و کودکان در قالب خانه‌های ایرانی علم و اشتغال فعالیت می‌کند، در این نشست بیان داشت: «تیم‌های مددکاری جمعیت در حد ظرفیت‌های این نهاد مردمی، خدماتی را به خانواده‌های شناسایی شده ارائه می‌دهد. جمعیت امام علی در محله قلعه ساختمان که خانه ایرانی علم در آن مشغول به فعالیت است، به بیش از ۱۰۰ کودک خدمات می‌دهد. در این منطقه معضلات و مشکلات متعددی وجود دارد که به طور مستقیم و غیرمستقیم منجر به کودک‌آزاری در انواع مختلف می‌شود. مصرف موادمخدر توسط والدین در حضور کودکان، نبود محل مناسبی برای تفریح کودکان، تبدیل شدن برخی پارک‌های محله به پاتوق مصرف کنندگان مواد از دیگر معضلات این محله است.»
وی در ادامه بیان کرد:« به علت اعتیاد و از کارافتادگی سرپرست‌های خانواده، پسران در سن بسیار کم از تحصیل باز می‌مانند و مجبور به کارهایی از قبیل زباله گردی و دست فروشی و... می‌شوند و همواره آنهایی که فاقد اوراق هویت هستند بیم رد مرز شدن را با خود دارند.»
مسئول تیم مددکاری جمعیت گفت: «موضوع اخذ کارت آبی با وجود اینکه نقطه‌ی امیدی در تحصیل این کودکان است، در مرحله اجرا با مشکلاتی از قبیل کمبود مدارس و برخورد نادرست، تصویر ذهنی ناصحیح از ملیت‌های مختلف بین بچه‌ها و مساله کبر سن برخی از کودکان و نوجوانان مواجه است. این امر موجب شده است برخی از کودکان مجددا از تحصیل بازمانند. همچنین کودکان فارس، بلوچ یا افغان به علت نداشتن اوراق هویت، بیمه نبوده و نیز اغلب نمی‌توانند برای مهارت‌آموزی در مراکز فنی حرفه‌ای شرکت کنند.»
سیم‌ریز در ادامه بیان کرد:«اغلب دخترها در سن کم بدون هیچ ذهنیتی و بدون بهره‌مندی از شرایط تحصیلی و رفاهی به سمت ازدواج سوق داده می‌شوند. همچنین این کودکان از نظر رشد جسمی به دلیل فقر غذایی در وضعیت نامناسبی قرار دارند.» مددکار جمعیت امام علی در ادامه مواردی از کودک‌آزاری در بین کودکان مورد حمایت جمعیت را به صورت کیفی مورد بررسی قرار داد.»
آسیب در مدارس محدود به اعتیاد نیست
«دکتر مژگان ساعدی»، رییس اداره مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی آموزش و پرورش در پاسخ به این که آیا آسیب های اجتماعی محدود به اعتیاد است، از اجرای طرح نماد (نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان) از سال جاری در تمام استان‌ها خبر داد و افزود که آسیب‌های اجتماعی محدود به اعتیاد نیست و ابتدایی‌ترین آسیب اجتماعی، اعتیاد است.
اولین خشونت؛ نپرداختن به تفاوت میان کودکان
«همت آبادی» در نشست کودک‌آزاری در پاسخ به سوال «آیا محرومیت از تحصیل نوعی از خشونت به علت محروم کردن کودک از حق طبیعی آنهاست؟» گفت: «در آموزش و پروش دست‌اندرکاران نمی‌دانند چگونه می‌توان با این معضلات روبرو شد. اولین خشونتی که کودکان با آن روبرو می شوند نپرداختن به تفاوت کودکان است. معلم فراموش کرده است چه چیزهایی غیر از درس دادن و فشار تحصیلی وجود دارد. کسی نمی‌پرسد که این کودک چه مهارت‌هایی آموخته است؟ چقدر خودبسنده شده است؟»
وی در ادامه بیان کرد:« ماجرای ندا مشخصا به نبود آموزش جنسی برمی‌گردد. در مورد خودمراقبتی در مدارس و نظام آموزشی اصلا صحبت نمی شود.»
ضرورت تقویت اورژانس اجتماعی
«حقدادی»، معاونت اجتماعی بهزیستی در پاسخ به این سوال که «شکل اورژانس اجتماعی با محیط فعالیت همخوانی ندارد» گفت: «در اورژانس اجتماعی، ۸۸ نوع جامعه هدف داریم که کودک‌آزاری یکی از آنهاست. در استان خراسان رضوی ۱۰۷ مرکز رسیدگی به آسیب‌های اجتماعی داریم و مجبوریم با مدلی عمل کنیم که تعریفش کرده‌ایم و به شکل دیگر امکان پذیر نیست. تفاوت کارمند دولتی و جمعیت مردمی در همین چارچوب‌هاست. اورژانس اجتماعی را خوب معرفی نکرده‌ایم و یکی از اشکالات همین است.»
مشهد بزرگترین حاشیه را دارد
«احسان اصولی»، نماینده و مسئول کمیسیون فرهنگی شورای شهر مشهد در نشست کودک‌آزاری گفت:« در حال حاضر به دنبال رساندن فضای توسعه شهری و فعالیت اقتصادی به این نواحی هستیم. به علت خشکسالی پیش‌بینی می‌کنیم که تابستان امسال موج مهاجرت داشته باشیم. نمی‌توان تخمین زد ولی در سال گذشته یک میلیون و دویست هزار در اطراف شهر مشهد مستقر شده است. مشهد بزرگترین حاشیه را در بین شهرهای کشور دارد.»
بین سنت و مدرنیته مانده ایم
«دکتر کرمانی»، استاد جامعه شناسی توسعه، در پاسخ به سوال «چه عناصری نادیده گرفته شده‌اند که حقوق کودکان، اولویت ما نیست؟» گفت:« مشکل از جایی شروع شد که ما خواستیم مانند کشورهای توسعه یافته باشیم؛ اما آنها در موقعیت‌های تثبیت شده‌ای هستند و ما مدام در حال تغییر هستیم. ما بین سنت و مدرنیته مانده‌ایم؛ خصوصا در اصول تربیتی. نباید جای مساله اجتماعی را با آسیب اجتماعی عوض کنیم. »
کرمانی در ادامه بیان کرد:« ارزشمندی کار جمعیت امام علی(ع) کار میدانی، رودرو در مقیاس فردی و داوطلبانه تعریف شده است، این رمز موفقیت جوامع توسعه یافته در حل مسائل اجتماعی است. ما صبر می‌کنیم تا دولت تمام مشکلات را حل کند. اگر این را جایگزین فعالیت‌های افقی کنیم دیگر پروتکل برخورد با مسائل اجتماعی را، بهزیستی به تمام مناطق یکسان ابلاغ نمی‌کند که از اساس باهم متفاوت هستند. با آگاهی‌رسانی مستمر و بینش‌افزایی می‌توانیم جامعه متفاوتی بسازیم.»
به فکر فرزندان اعدامی‌ها هم باشیم
«مرضیه محبی»، حقوقدان در پاسخ به سوال «مجازات قاتل ندا چگونه باشد که هم بازدارنده باشد و هم کودکان او آسیب کمتری ببینند چرا که کودک با کودک فرقی ندارد و دارای حقوق یکسان هستند» گفت:« امیدوارم فعالیت‌های سازمانهای مردم نهاد در مناطق حاشیه، توسط مسئولین، پاس داشته شود. وقتی فردی اعدام می‌شود خانواده او هم در دچار مشکل می‌شود و به نوعی دچار گسست اجتماعی می‌شود. در سیاست نوین فرآیند کیفری به صورت مشارکتی اداره می‌شود. مجازات مجرم اثر اجتماعی ندارد، اگر اثری داشت، خشونت جایی پایان می‌یافت.در حال حاضر تمرکز بر شخص بزه دیده و جبران خسارت است. با کشته شدن یک «ندا»، اثر اجتماعی عمیقی بر کل جامعه گذاشته شده است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت، که این خود به خطر افتادن امنیت روانی جامعه است.»
بیانیه پایانی
در پایان نشست کودک آزاری بیانیه ای قرائت شد که در آن آمده است:
امروز در جامعه ما کودک‌آزاری با توجه به اخبار و گزارش‌های زود به زود از موارد حاد این پدیده که گاه باعث از دست رفتن جان کودکان گردیده است، در حال تبدیل به یکی از دغدغه‌های عمومی است. امروز نه تنها فعالان اجتماعی که سالها در سکونتگاههای فقیرنشین شاهد آب شدن ذره ذره و خاموش کودکان و ناکارآمدی حمایتهای موجود از آنان بوده‌اند، که عموم مردم که برای مرگ سارینا، بنیتا، اهورا و کودکان دیگر تنها در ماههای اخیر گریستند، این پرسش را دارند که جامعه و در راس آن حکمرانان، برای اصلاح وضعیت امنیت کودکان- که بزرگترین ثروت ما به شمار می‌روند- در جامعه چه تمهیدی اندیشیده‌اند.
جمعیت امام علی به عنوان برگزار کننده این سمینار به همراه سایر فعالان جامعه مدنی که سالها شاهد درد و رنج تن‌های نحیف و رنجور کودکان و عدم امکان حمایت از آنها با تکیه بر ساز و کارهای موجود بوده اند، با توجه به روند فزاینده کودک آزاری و پیچیده‌تر شدن اشکال آن ضمن به صدا در آوردن زنگهای خطر و هشدار جدی در این زمینه به عموم جامعه و به ویژه تصمیم‌گیران و تصمیم سازان به طور مشخص و ضمن آگاهی از این که فقر و نابرابری و گسترش روزافزون اعتیاد علت ساختاری بسیاری از این کودک آزاری ها است و تاکید بر لزوم اتخاذ سیاستهایی با محوریت فقرزدایی و کاهش تقاضای سوء مصرف مواد مخدر، خواسته‌های زیر را به طور مشخص دارد:
۱- اصلاح جایگاه گمشده کودکی در جامعه و نگاه مالک مآبانه به کودکان در روح قوانین و تصمیم گیری‌ها و نگاه برابر به همه کودکان ساکن کشور به عنوان افراد صاحب حقوق و مستقل.
۲- لزوم اجرای طرح ملی ” مقابله با کودک آزاری ” و تشکیل نهاد فرا بخشی ” دیده بان کودک ” به عنوان نهادی مقتدر؛ فارغ از ناهماهنگی‌های بین بخشی و با همکاری سازمانهای مردمی، جهت مراجعه به مناطق پر خطر، ایجاد برنامه‌های پیشگیرانه و تشخیص موارد حاد و مداخلات مناسب، ایجاد بانک اطلاعاتی از افراد دارای سابقه کودک آزاری و پایش حضور آنان در جامعه با هدف صیانت از کودکان. باتوجه به این که ساز و کارهایی چون اورژانس اجتماعی به دلیل عدم دسترسی کودکان به سیستم‌های اطلاع دهی و عدم اقتدار کافی و برخورداری از امکانات مناسب، به هیچ عنوان سنخیتی با عمق آسیب‌های موجود ندارد.
۳- تصویب و اصلاح قوانین موجود جهت حمایت هر چه بیشتر از کودکان، از جمله تصویب سریع لایحه حمایت از کودک و نوجوان و نگاه به مجازات به عنوان ابزاری که ضمن همخوانی با میزان جرم، به عنوان حربه پیشگیرانه برای تکرار جرم باشد. و از حضور مجدد کودک آزاران در صحنه‌های منتهی به جرم جلوگیری کند، جرم انگاری مواردی چون اجبار کودکان به ازدواج در سنین پایین و یا سوء مصرف مواد توسط والدین یا اولیای قانونی.
۴- مواجهه با کودک آزاری‌های ساختاری ناشی از فقر مانند استفاده از کودکان در مشاغل پرخطر نظیر زباله‌گردی، عدم برخورداری کودکان از زیرساختهای بهداشتی و درمانی و تغذیه و پوشاک مناسب. در عرصه‌های مختلف اجتماعی چون مدارس به خصوص توهین و تحقیر کودکان به دلیل عدم امکان پرداخت شهریه و موارد اینچنینی در سکونتگاهای فقیر نشین.
۵- تدوین سیاست‌های مناسب پیشگیرانه برای مناطقی که در آنها احتمال وقوع کودک آزاری بالاتر است و ساز و کارهای مناسب برای آموزش والدین در این مناطق با استفاده از پتانسیل تشکل‌های مردمی. به طور مشخص وجود خانه‌های امن در محلات برای پناه دادن به کودکان در معرض خشونت خانگی با اختیارات قانونی لازم، ضروری به نظر می رسد.
۶ – اختصاص شعب، قضات و ضابطین قضایی ویژه کودکان جهت رعایت همه جانبه حقوق کودکان بزه دیده و تدوین برنامه‌هایی برای جبران لطمات روحی و جسمی وارد آمده.
۷- ایجاد ساختارهای مناسب در بیمارستانها و مراکز درمانی و آموزش کلیه افراد اعم از پزشک، پرستار، بهیار و… جهت مواجهه صحیح با موارد مشکوک مرجع ذیصلاح جهت تشخیص امر در بیمارستان ها؛ مراکز درمانی و خانه های بهداشت.
۸- استانداردسازی و بهبود کیفیت خدمات به کودکانی که به دلیل آسیب‌دیدگی یا خطر آسیب، از خانواده جدا شده و در مراکز شبانه روزی زندگی می کنند و وجود برنامه های درمانی در این مراکز، برای کودکان آسیب دیده، عدم برچسب زنی به کودکان مورد آزار و ایجاد ساز و کار برای نظارت بر این مراکز توسط سازمانهای مردم نهاد با ساز وکارهای مدون.
۹- تسهیل در امر واگذاری کودکان بدسرپرست به خانواده‌های مورد اعتماد و داوطلب و عدم نگهداری طولانی این کودکان در مراکز قرنطینه و سیستم های خوابگاهی.
۱۰- تخصیص سهم مناسب از بودجه دولت و مدیران شهری به کودکان و توجه ویژه به کودکان و نوجوانان، به خصوص برنامه‌های آموزشی مدارس و حمایتی درسکونتگاه‌های غیر رسمی و تقویت زیرساختهای رفاهی و برنامه‌های مناسب برای اوقات فراغت آنها به خصوص در سکونتگاههای فقیرنشین جهت دور ساختن کودکان از کانون‌های خطر در محلات جرم خیز.
۱۱- بازنگری در محتوای آموزشی با هدف توانمندسازی و آگاه‌سازی دانش‌آموزان به خصوص در سکونتگاههای فقیرنشین و تدوین برنامه‌های آموزشی در مدارس جهت آموزش‌های لازم به کودکان برای مواجهه با کودک‌آزاری وجود واحد مددکاری تخصصی‌تر در این مناطق.
۱۲- اختصاص بخشی از محتوای برنامه‌های صدا و سیما و رسانه‌های دارای سهم از درآمد ملی، جهت تولید محتواهایی با هدف آگاهی بخشی عمومی و ارائه تحلیل‌های صحیح و کارشناسانه در مورد حوادث مرتبط با کودک آزاری
