خشک شدن بخش اعظمی از تالاب هامون جازموریان در شهرستان دلگان آسیب های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی زیادی را برای مردم ساکن در حاشیه آن ایجاد کرده و احیای مجدد این تالاب برابر با احیای زندگی ساکنان این منطقه است که اگر اقدامات لازم انجام نشود عواقب جبران ناپذیری برای اهالی خواهد داشت.
دیدارنیوز: تالاب زیبای جازموریان یکی از زیباترین تالاب‌های ایران است که به دلیل وسعت و گستردگی زیاد میان ۲ استان کرمان و سیستان و بلوچستان قرار گرفته است، این تالاب نقاط بکر و منحصر بفردی دارد که همچنان ناشناخته مانده است.
این تالاب یکی از بکرترین عرصه های طبیعی است که در جنوب کرمان و غرب سیستان و بلوچستان در منطقه ای گرم و خشک با میزان بارش سالانه اندک و شدت تبخیر فراوان واقع شده است.
تالاب هامون جازموریان با گستره حوضه آبریزی حدود ۷۰ هزار کیلومترمربع معادل ۲ برابر دریاچه ارومیه در ۵۶ کیلومتری غرب شهرستان دلگان و پنج کیلومتری روستای چاهکیچی واقع شده که ۴۹ درصد آن در حوزه سیستان و بلوچستان و ۵۱ درصد در حوزه استان کرمان قرار دارد.
نیمه باختری این حوضه به وسعت ۳۵ هزار و ۶۰۰ کیلومتر مربع در کرمان و نیمه خاوری آن به وسعت ۳۴ هزار کیلومتر مربع در سیستان و بلوچستان واقع شده است.
این تالاب تنها حوضه آبریز استان پهناور کرمان محسوب می شود که به جهت قرار گرفتن در منطقه ای کم آب به عنوان یکی از مهمترین منابع آبی استان های کویری کرمان و کم آب سیستان و بلوچستان بشمار می رود و عرصه های مجاور آبادی های این تالاب نیز به ذخیره گاه استراتژیک علوفه دامی تبدیل شده است.
وسعت تالاب جازموریان پیوسته در تغییر بوده و اندک آب های بارشی و جاری ورودی به این حوضه به سوی پست ترین مناطق این فرورفتگی در بخش میانی جریان داشته و با تبخیر آنها جازموریان پهنه ای خشک و کویری با پوششی از املاح آهکی-نمکی، ماسه، سیلت و خاک های رسی خاکستری رنگ مناطق کم رطوبت تبدیل شده است.
این تالاب به عنوان یکی از تالاب‌های فصلی مشترک بین سیستان و بلوچستان و کرمان است که با مساحت سه هزار و ۳۰۰ کیلومتر مربع بر اثر فرونشست زمین با ساختی جوان در فاصله ۱۵۰ کیلومتری غرب ایرانشهر ایجاد شده است.
تالاب جازموریان به علت پدیده تغییر اقلیم در سال‌های اخیر و همچنین احداث سدهای متعدد بر حوضه آبریز آن مانند سد جیرفت استان کرمان بر روی هلیل‌رود و سد کارواندر در سیستان و بلوچستان، دچار خشکسالی شده و به عنوان یکی از کانون‌های گرد و غبار جنوب شرق ایران شناسایی شده است.
دشت‌های جیرفت، فاریاب و رودبار جنوب در استان کرمان و دشت‌های ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختی و اسپکه در استان سیستان و بلوچستان در محدوده این حوضه آبریز واقع شده‌اند.
با آبگیری سد جیرفت در سال ۱۳۷۰ که بر روی رودخانه دائمی هلیل رود که مهمترین و پرآب ترین رودخانه حوزه بزرگ جازموریان است و رها نساختن جریان زیست محیطی رودخانه، عملا رودخانه هلیل رود در پایین دست سد تبدیل به یک رودخانه غیر دائمی شد و اثر جدی بر وضعیت دریاچه گذاشت.
جازموریان که سال‌ها به کانون تولید ریزگرد در منطقه تبدیل شده بود، در جریان سیل دی‌ماه ۱۳۹۸ آبگیری شد.
تالاب جازموریان به عنوان یک منبع قابل توجه آب شیرین به سبب خشکسالی های مداوم در سال‌های اخیر به کانون بحرانی ریزگردهای جنوب استان سیستان و بلوچستان و استان کرمان تبدیل شده که کم توجهی به این موضوع باعث مشکلات جبران ناپذیری برای شهرستان دلگان شده است.
ساخت ۳۶ سد و بندخاکی و بتونی در استان کرمان ازجمله سد عروس، سدهلیل رود و سد استقلال باعث به نفس افتادن تالاب هامون جازموریان شده است بگونه ای که این تالاب هم اکنون کاملا خشک شده و اگر درمانی مناسب برای احیای آن تجویز نشود خطرات جبران ناپذیری برای مردم و منطقه دلگان و بخش جلگه چاه هاشم رقم خواهد زد.
فرماندار شهرستان دلگان در جنوب سیستان و بلوچستان اظهار داشت: هامون جازموریان به عنوان مرکز تنظیم اکوسیستم های شرق کرمان و غرب سیستان و بلوچستان که در گذشته آب آن شیرین بود، بر اثر یکجانبه گرایی استان کرمان و عدم حساسیت مسوولان سیستان و بلوچستان در گذشته و احداث سدهای متعدد بر روی رودخانه هایی از جمله هلیل رود خشک شده است.
مجتبی شجاعی گفت: خشک شدن بخش اعظمی از این دریاچه و مراتع اطراف آن آسیب های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی زیادی را برای مردم ساکن در حاشیه این تالاب ایجاد کرده است.
وی افزود: اعتباری به نام طرح ملی حفاظت، پایش و احیای تالاب‌ها و رودخانه‌های در معرض خطر و تهدید کشور اعطا شده و به صرف اینکه ۵۱ درصد از وسعت تالاب جازموریان در استان کرمان است تمام این اعتبار به آن استان اختصاص پیدا کرده که بعد از مکاتبات استاندار و سازمان حفاظت محیط زیست، پیگیری‌ها و حساسیت‌های اجتماعی که انجام شد بناست در سال ۱۴۰۰ سهمی به سیستان و بلوچستان و شهرستان دلگان اختصاص یابد.
فرماندار دلگان با اشاره به اینکه ۵۱ درصد تالاب جازموریان در استان کرمان و ۴۹ درصد در سیستان و بلوچستان است، گفت: تالاب جازموریان نیاز به درمان و پیشگیری دارد تا به سرنوشت تالاب‌های مشابه مانند تالاب هامون دچار نشود که خوشبختانه سال گذشته از محل اعتبارات گرد و غبار به شهرستان دلگان برای اولین بار اعتباری تخصیص پیدا کرد.
وی بیان کرد: آب رودخانه هلیل رود که باید پس از پیوستن رودخانه ها، سیلابها و روان آبهای دیگر علاوه بر آبیاری جیرفت و کهنوج، وارد تالاب جازموریان شده و مناطقی از سیستان و بلوچستان را بهره مند کند، پشت سد جیرفت ذخیره می شود و حیات تالاب را به خطر انداخته است به طوری که بیشترین ضرر را مردم کشاورز و دامدار شهرستان دلگان متحمل می شوند.
شجاعی خاطرنشان کرد: هر ساعت تاخیر در چاره اندیشی، مطالعات کنترلی و تعدیل آسیب ها، می تواند مناطق حاشیه تالاب در سیستان و بلوچستان را به منطقه ای پرمخاطره در حوزه های زیست محیطی، کشاورزی، دامداری و غیره تبدیل کند و سرنوشت غمبار خشکیدن تالاب هامون در منطقه سیستان را برای جازمویان رقم زند.
وی افزود: گرد و خاک و آسیب های زیست محیطی و تنفسی ناشی از خشکی تالاب جازموریان نصیب مردم دلگان اما آب و اعتبارات آن نصیب استان کرمان می شود این درحالیست که مردم روستاهای این شهرستان عمدتا در معرض تهدید شن های روان قرار دارند.
فرماندار دلگان گفت: حق آبه تالاب هامون جازموریان دلگان باید حداقل در بخش زیست محیطی تعیین شود تا خطراتی که متوجه اکوسیستم منطقه و ناشی از تاثیر خشکی این تالاب است به کمترین میزان برسد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: تالاب جازموریان یکی از تالاب های بزرگ کشور و در محدوده مشترک بین استان های کرمان و سیستان و بلوچستان قرار دارد که بی توجهی به این تالاب مهم و ساخت سدهای متعدد در مسیر حوزه آبریز موجب خشکسالی آن شده است.
وحید پورمردان گفت: در پایین دست به دلیل اینکه تاکنون حق آبه زیست محیطی در حوضه آبریز و بالادست برای تالاب وارد نشده، سبب نابودی کشاورزی در بخشی از این استان شده و مردم مجبور شدند چاه‌های متعددی در منطقه حفر کنند.
وی افزود: تعداد چاه های متعدد و برداشت آب از سفره های زیرزمینی در مناطق مختلف نزدیک به تالاب جازموریان، آخرین امیدها برای احیای تالاب را کمرنگ کرده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان با اعلام وضعیت قرمز برای تالاب هامون جازموریان بیان کرد: برنامه سنگین احیای تالاب ها در استان از طریق کارگروه های متعدد و مبادی مختلف با توجه به وضعیت بحرانی و احتمال فرونشست بستر این تالاب، در حال پیگیری است.
وی گفت: تفاوت تالاب جازموریان با تالاب هامون و سایر تالاب‌ها در این است که جازموریان محدوده وسیع به صورت صاف بوده یعنی اگر نیم متر آب در آن رهاسازی شود وسعت بیشتری می‌گیرد اما تالاب بین‌المللی هامون فرورفتگی‌ها و برجستگی‌هایی دارد و به همین دلیل اگر برای تالاب جازموریان حق‌آبه زیست محیطی تعریف شود خیلی موثرتر و پوشش گیاهی و کنترل کانون‌های گرد و غبار در آن بهتر خواهد بود.
پورمردان خاطرنشان کرد: احیای مجدد تالاب جازموریان برابر با احیای زندگی ساکنان این منطقه بوده که اگر اقدامات لازم انجام نشود عواقب جبران ناپذیری برای اهالی خواهد داشت که این امر نیازمند همکاری همه مردم و مسئولان است.
