هورالعظیم، «گور العظیم» شد؛ حقابه کجاست؟

دیدارنیوزـ نسرین نیکنام: تالاب هور العظیم زمانی حیاتش با تهدید جدی مواجه شد که زندگی اش دست انسان‌ها افتاد، انسان‌هایی که فارغ از هر گونه دغدغه محیط زیستی وقتی فهمیدند که در دل این بازمانده، طلای سیاه خوابیده در مدت کوتاهی به جانش افتادند و بخش عمده‌ای از تالاب را خشک کردند تا دکل‌های نفتی شان را علم کنند.

این تنها تبر محکمی نبود که به جان هور العظیم خورد مسئولان ایرانی روی کرخه و کارون سد زدند و از آن طرف هم مسئولان کشور ترکیه روی دجله و فرات سد زدند تشنگی را بیش از پیش به جان این تالاب انداختند و هر سال هم وقتی فریاد همه از بی آبی و تلف شدن خیلی از موجوداتی که زندگی شان به هورالعظیم بسته بود بلند می‌شد، مسئولان مثل کسانی که می‌خواهند صدقه بدهند مدتی اب پشت سد‌ها را رها می‌کردند و تصور می‌کردند دین خود را ادا کرده اند.

فعالان محیط زیست معنقدند که طبیعت، جغرافیا، آب و موجودات زنده عناصری هستند که مرز نمی‌شناسند و مشکل هور العظیم بواسطه مشترک بودن بین ایران و عراق از جایی آغاز شد که مسئولان تصمیم گرفتند این بخش‌ها را از هم جدا کنند و با زدن داکت‌های مختلف به هر دو بخش تالاب آسیب زدند.

رئیس سازمان محیط زیست استان خوزستان البته شرایط هورالعظیم را عادی می‌داند و می‌گوید: برخی تصاویر منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی که بیانگر خشکی تالاب بوده عمدتاً مربوط به این قسمت از تالاب یعنی مخزن شماره یک است؛ این یک روند طبیعی در تالاب هورالعظیم به‌خصوص در مخزن شماره یک در ضلع شمالی در بازه چذابه است.

به گفته محمد جواد اشرفی بر اساس تصاویر ماهواره‌ای تالاب در تیرماه ۱۴۰۰، سطح آبگیری تالاب حدود ۷۵ درصد بوده است و در مخازن دو، سه و چهار، سطح آبگیری بین ۸۰ تا ۸۶ درصد بود.

او شرایط کنونی تالاب هور العظیم را به گردن گرمای هوا می‌اندازد و می‌افزاید: در مخزن شماره یک که در ضلع شمالی تالاب قرارگرفته است، به دلیل کاهش آورد رودخانه کرخه و همین‌طور شیبِ زمین و تبخیرِ بسیار بالا به خاطر گرمای شدیدی که در تیرماه امسال و ماه گذشته داشتیم، سطح آبگیری حدود ۵۰ درصد است؛ البته این روند یک روند طبیعی است و ما همه‌ساله در فصل تابستان شاهد حداقل آبگیری مخزن شماره یک هستیم.

بیشتر بخوانید:از کلانتری تا جهانپور؛ همه چیزمان به همه چیزمان می‌آید!

همه می‌میرند اگر آب به هور العظیم نرسد

همین چند روز پیش بود که فیلمی از تلف شدن هزاران ماهی در تالاب هور العظیم در فضای مجازی منتشر شد و دوست داران محیط زیست با دیدن این فیلم بیش از گذشته نگران حیات موجوداتی شدند که بین زندگی آن‌ها و زنده بودن هور العظیم یک وابستگی شدید وجود دارد، آمار‌ها نشان می‌دهد که آبزیانی که در هور العظیم زندگی می‌کنند جزء گونه‌های نادر در دنیا هستند که به دلیل بی‌توجهی دولتمردان به ویژه وزارت نفت و نیرو یکی یکی جان خود را از دست می‌دهند و عمق فاجعه زمانی بیشتر می‌شود که گاومیش‌های این منطقه نیز به دلیل خشکسالی ممتد و نبود آب در هورالعظیم دچار زایمان زودرس می‌شوند و جان خود را از دست می‌دهند.

احمدرضا لاهیجان زاده که سال‌ها ریاست اداره محیط زیست خوزستان را به عهده داشت و در دوران کلانتری ارتقا پیدا کرد و به عنوان معاون محیط زیست دریایی منصوب شد، حدود سه ماه پیش در گفت و گویی اذعان کرد که تالاب هور العظیم احیا شده و همه چیز گل و بلبل است!

او در واپسین روز‌های فروردین ماه امسال در تشریح اقدامات انجام‌شده برای احیای تالاب هورالعظیم در سال‌های اخیر گفته بود: در ۵ تا ۶ سال اخیر همکاری همه‌جانبه دولت با همه دستگاه‌ها و مردم برای احیای این تالاب صورت گرفت و همه عوامل خشکی تالاب از جمله مسدود کردن ورودی آب به داخل تالاب و لایروبی نشدن آبراه‌های ورودی به آن مشخص شده است.

لاهیجان زاده در این گفتگو سازمان آب و برق خوزستان را موظف به رهاسازی آب از طریق سد کرخه کرده بود و حالا با شرایطی که تالاب هورالعظیم دارد به نظر می‌رسد که این اتفاق رخ نداده یا حداقل به درستی رخ نداده است. 

بیشتر بخوانید:محیط‌بانان و جان‌هایی که بی‌رحمانه گرفته می‌شود

داستان حقابه هورالعظیم؛ واقعیت چیست؟

زمانی که متولیان با انتشار فیلم و عکس از شرایط مردم و تلف شدن احشام متوجه بحران هور العظیم شدند اعلام کردند که دریچه سد کرخه باز شده است و چیزی حدود یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون متر مکعب اب روانه تالاب هور العظیم شده است، اما اشرفی مدیرکل محیط زیست خوزستان سخنان مسئولان سازمان اب و برق خوزستان را مورد اشاره قرار می‌دهد و می‌گوید: ما هیچ سیستم پایشی برای نظارت بر این موضوع نداریم و اگر فرض کنیم این میزان آب در تالاب رهاسازی شده که نشده مشکل بزرگتر این است که این آب در بالادست تالاب غیرمجاز برداشت می‌شود.

لاهیجان زاده، معاون محیط زیست دریایی سازمان هم پیش از این گفته بود که میزان حقابه مورد نیاز تالاب هورالعظیم را حدود ۱.۶ تا ۱.۹ میلیارد مترمکعب آب برآورد شده و قرار است با هماهنگی‌های صورت گرفته تمامی سیلاب‌های منطقه هم به سمت این تالاب هدایت شود.

حالا باید پیدا کرد پرتقال فروش را، اگر حقابه‌ای که مورد نیاز تالاب است محقق شده پس چرا هنوز هیچ آبی به منطقه‌ای که دامداران و مردم زندگی می‌کنند نرسیده است و پرسش؛ چه کسی واقعیت را می‌گوید؟

چرا ماهی‌ها مردند؟

مسئولان محیط زیست خوزستان علت مرگ ماهی‌ها در بخش عراق تالاب را که در ۲۰ روز گذشته اتفاق افتاده را، آتش‌سوزی شدید نیزار‌ها می‌دانند.  بر اثر این آتش‌سوزی ماهی‌هایی که زیر نیزار‌ها زندگی می‌کردند، برای شرایط بهتر به سمت آبشاری آب در قسمت دایک رفتند و تجمع گسترده ماهی‌ها و کاهش اکسیژن، علت مرگ بوده است. شاید هم یک عامل انسانی در این زمینه دخیل باشد؛ و حالا بلا به جان سایر احشام و آبزیانی که حیاتشان به زنده بودن تالاب است افتاده و از طرف دیگر زندگی انسان‌ها هم دستخوش اتفاقات عجیبی است؛ احتمال مهاجرت و از بین رفتن کسب و کار روستائیانی که در محدوده تالاب زندگی می‌کنند وجود دارد و از منظر اجتماعی با پدیده‌ای مواجهیم که ممکن است تبعات بدتری هم داشته باشد.

بیشتر بخوانید:تراژدی دریاچه ارومیه؛ احتضار طولانی و دردناک!

از رونق تا مهاجرت

رونق گرفتن کسب و کار‌ها به‌واسطه احیای هورالعظیم از سال ۹۶ تا سال ۹۹ خبر خوبی برای خوزستانی‌ها بود، تعداد صیادان در تالاب به حداکثر رسید و بیش از ۳۵۰ پروانه صید برای مردم محلی صادر شد. از سوی دیگر دامداری‌ها رونق گرفته و نیزار‌ها دوباره در منطقه رشد کرده و سبب رونق دوباره حصیربافی و سایر محصولات مرتبط با نی شد، اما این روز‌ها دیگر نه از صیادان خبر هست نه از دامداران و به نظر می‌رسد با تداوم این شرایط ساکنان رفتن را به ماندن ترجیح دهند.

قاسم منصور آل کثیر یکی از فعالان اجتماعی استان خوزستان در گفتگو با دیدار درباره وضعیت تالاب هورالعظیم می‌گوید: تالاب هور العظیم وضعیت خوبی ندارد و حقابه لازم به آن داده نشده و همین مساله سبب شده هر روز یک ماجرای ناراحت کننده دیگری اتفاق بیفتد.

به گفته او، اگر حقابه‌ای هم داده شده باشد بخش عمده‌ای از آن در مسیر به دلیل گرمای هوا تبخیر شده و بخش دیگر آن توسط کشاورزان با ساختن نهر‌ها از مسیر رسیدن به تالاب منحرف می‌شود و در نهایت حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد از حقابه به تالاب می‌رسد.

او درباره آمار‌های مختلف از وضعیت سطح آبگیری تالاب می‌گوید: کارشناسان آن بخش از تالاب را که آبی ندارد و فقط گل است را جزء آمار می‌آورند و مثلا می‌گویند این بخش هورالعظیم این مقدار درصد آب دارد در صورتیکه به گفته کارشناسان محیط زیست تالاب باید حداقل سه متر آب داشته باشد.

این فعال اجتماعی معتقد است: ادامه این روند تبعات زیادی برای مردم خواهد داشت هم تبعات اقتصادی که بیکاری برجسته‌ترین شاخصه آن است و هم تبعات اجتماعی که از مهمترین آن می‌توان به پدیده مهاجرت و بزهکاری اشاره کرد.

آل کثیر رقابت ایران و عراق را برای به دست آوردن پایگاه بیشتر برای استخراج نفت را مهمترین عامل وضعیت کنونی هور العظیم می‌داند و می‌گوید: اگر در آن زمان روی تالاب دکل‌های مناسب می‌ساختند، این روز‌ها شاهد این شرایط دردناک برای هورالعظیم نبودیم.

او سد سازی ترک‌ها و ایرانی‌ها را روی رودخانه‌های دجله و فرات و کرخه و کارون را نیز در بروز شرایط امروزی بی تاثیر نمی‌داند و تاکید می‌کند: اگر متولیان حق هورالعظیم را از این سد‌ها را به تالاب می‌دانند وضعیت آن این چیزی نبود که این روز‌ها شاهد آن هستیم.

این فعال اجتماعی می‌گوید: زندگی و حیات صیادان و دامداران به تالاب بستگی دارد و اگر تالابی نباشد زندگی آن‌ها هم دستخوش تغییر جدی می‌شود و نکته‌ای که شاید کمتر به آن اشاره شده این است که دادن حقابه به صورت قطره چکانی هم دردی از مردم دوا نمی‌کند، باید حقابه تالاب به طور کامل به آن برگردانده شود.