به مناسبت هفته جهانی محیط‌زیست آسیب‌هایی را که به دامنه جنوبی رشته کوه البرز وارد می‌شود، بررسی کردیم که در قالب گزارشی مختصر بیان می‌شود.
دیدارنیوز ـ چه فرقی می‌کند خانه‌ات در همسایگی کدام‌یک از ارتفاعات شمال شهر تهران باشد؛ حوالی سوهانک، ولنجک، وردیج، چین‌کلاغ، کوهسار، هزارسنگ یا تلو. تجربه زندگی در همسایگی با کوهستان ثابت کرده روز‌های آخر هفته که فرامی‌رسد باید میزبان مهمانان ناخوانده، پرسروصدا و پرزحمتی همچون آفرودبازان و موتورسیکلت‌های کراس بود.
در این بین، ساکنان مناطق کوهستانی سوهانک بیشترین مشکل را با این موضوع دارند؛ چراکه هنوز صبح نشده با صدای اگزوز ماشین آفرودبازان از خواب بیدار می‌شوند و تا نیمه‌های شب باید سروصدای خودرو‌هایی که با سرعت بالا، خیابان‌های منتهی به ارتفاعات را در پیش گرفته‌اند، تحمل کنند. بار‌ها و بار‌ها شهرداری و مأموران حریم و شهربانی سعی کرده‌اند با استقرار نیوجرسی در محدوده و مسیر اصلی مانع از ورود آن‌ها به این منطقه کوهستانی شوند، اما کو گوش شنوا! سروصدا، آلودگی هوا، ایجاد ناامنی برای ساکنان، ازدحام، انباشت زباله و هزاران مشکل دیگر از دغدغه‌های چندساله این بخش از پایتخت‌نشینان است که تاکنون هیچ ارگانی برای رفع مجدانه آن دست به اقدامی نزده و این مزاحمت‌ها بعد از ۱۵سال برای اهالی عادی شده و آسیب به طبیعت هم به قوت خودش باقی است. جالب اینجاست که تعداد آفرودسواران در هفته جاری که در دنیا روز «گرامیداشت محیط‌زیست» نامگذاری شده، بسیار بیشتر از سایر روز‌های سال است.
همین که از کوچه آسیاب در خیابان سوهانی به سمت باغ‌های شخصی حرکت می‌کنیم، جاده خاکی دیده شده و صدای عجیبی از دل کوه شنیده می‌شود که اگر خبر از فعالیت آفرودباز‌ها نداشته باشید، صدا خوف عجیبی برایتان خواهد داشت. حالا فکر کنید مالکان املاک آنجا چه سروصدایی را تحمل می‌کنند.
یکی از باغداران این بخش با بی‌تمایلی به معرفی خودش درباره تردد این گروه از جوانان با خودرو‌های دست‌ساخته یا خودرو‌های شرکتی مخصوص آفرود می‌گوید: «روز‌های آخر هفته هیاهوی ماشین و فریاد سرنشینان آن‌ها آرامش منطقه را سلب می‌کند و معمولا برای چند روز از منطقه خارج می‌شویم و به شهر می‌رویم. بعضی‌ها این جور ماشین‌ها را خودشان درست می‌کنند و دست‌ساخته‌هایشان را برای تست از گاراژ به اینجا می‌آورند که صدای موتور و اگزوز آن‌ها سرسام‌آور است. برخی هم از صبح پنجشنبه می‌آیند و تا فردا (جمعه) کمپ می‌زنند. قصه حضور این افراد سر طولانی دارد و اگر چند سال پیش، از این مشکل بزرگ در منطقه اطلاع داشتم جایی غیر از اینجا ملک می‌خریدم و مدتی است که قصد فروش دارم، اما خریداری نیست.»
«استقرار نیوجرسی هم نتوانست مانع از عبور آفرودبازان به تپه‌های سوهانک شود و همینطوری موانع را کنار می‌زنند و عبور می‌کنند تا خودشان را به منطقه «شِنگ‌زار» برسانند؛ جایی که هر ماشینی نمی‌تواند به آنجا برود؛ چه برسد به سمند نیروی انتظامی»؛ این‌ها صحبت‌های علی رفعتی، از ساکنان منطقه سوهانک است. او می‌گوید: «اصلی‌ترین مسیر برای ورود به پاتوق آفرودباز‌ها جاده جهانبخش است و از آنجا به بعد چند مسیر می‌شود؛ مسیر هدایتی، کمپ سگ‌ها، شنگ‌زار، دره افغان و تعاونی جنگلبانی.
اما معمولا شنگ‌زار شلوغ‌ترین پاتوق است، چون حرفه‌ای‌تر‌ها آنجا می‌روند و تنها دلیلشان این است که ماشین من برتر است و آپشن‌های قدرتی خوبی برای صعود دارد و می‌توانم از عهده آن بربیایم. حرفشان به رخ کشیدن ماشین‌هایشان است.» رفعتی می‌گوید: «من خودم به‌شخصه سرم برود این‌طوری با جانم بازی نمی‌کنم و متأسفانه گاهی شاهد حوادث ناگوار هستیم که مسئولان باید هرچه سریع‌تر به حال آن فکری کنند. طبیعت زیبای سوهانک با رد مسیر‌ها خط‌خطی شده و دیگر زیبایی برای طبیعت‌گرد‌ها ندارد و در آن مسیر‌ها دیگر هیچ گیاهی رشد نکرده است.»
هرچه هوا خنک‌تر می‌شود نه‌نت‌ها به تعداد آفرودبازان بلکه به تعداد موتورسواران هم اضافه می‌شود و در این منطقه پاتوق اصلی آن‌ها شهرک تعاونی و جنگلبانی است که از صبح زود تا تاریکی هوا مشغول مانور دادن هستند. مینا صفری، از شهروندانی است که فقط به قصد پاکسازی کوه از زباله آمده است و با حمایت از محیط‌زیست می‌گوید: «این حرکت به ذات مشکل دارد و نباید اجازه چنین فعالیتی به آن‌ها داده شود. ۱۰سال پیش تعداد آن‌ها خیلی کم بود، اما به‌ندرت هرچه گذشت روزبه‌روز بر تعداد آن‌ها اضافه شد؛ به‌گونه‌ای که پاتوق اصلی معرفی می‌شود. امیدوارم با این بلایی که سر کوه‌ها آورده‌اند، شاهد حادثه بدی از لحاظ سیلاب نباشیم، چون واقعا بسترش را آماده کرده‌اند.» البته پاتوق دیگر موتورسواران در ارتفاعات شمال تهران، محله هزارسنگ، سمت درکه است که آنجا به نوعی محل تعمیر موتور به‌حساب می‌آید.
اینجا موتور‌ها را هم از نظر قدرت و هم انجام حرکات نمایشی آزمایش می‌کنند. گاهی هم سایتی برای آموزش به‌حساب می‌آید، ولی هرچه هست، آسیبی است که با حضور و تردد آن‌ها تخریب اندک گونه‌های طبیعی موجود را در پی دارد.
سعید تسلیمیان فسایی ۶۱ سال دارد و از کوهنوردانی است که تاکنون به خیلی از مناطق کوهستانی اطراف تهران برای کوهنوردی مراجعه کرده است. به‌گفته او هیچ مسیر کوهنوردی مانند سوهانک منظره بی‌روحی نداشته است. او می‌گوید: «کوه‌ها تبدیل به دیوار مرگ شده‌اند. روی کوه‌های بدون شیب رد لاستیک موتور‌ها نقش بسته و بدون هیچ ترس و وحشتی از سینه کوه بالا می‌روند و نمی‌دانم این چه لذتی دارد؟ پوشش گیاهی کوهستان تُنک شده و جای لاستیک‌ها تبدیل به آبراه. متأسفانه حیوانات این منطقه هم احساس ناامنی می‌کنند و دیگر به منطقه نمی‌آیند و همه این‌ها آزاردهنده است که خودمان با دست خودمان طبیعت را از بین ببریم و با آلودگی صدا و هوا آرامش منطقه را بر هم بزنیم. فشم، آبنیک، لالون، دشت هویج و برگ جهان، طبیعت‌شان جان می‌دهد برای کوهنوردی و دمی چای نوشیدن، اما اینجا ارزش راه رفتن هم دیگر ندارد.»
صدای ویراژ موتورسواران در دره‌های پایین‌دست معدن سبز درکه می‌پیچد؛ صدایی مانند دیوار مرگ شهربازی است. غروب که می‌شود به تعدادشان اضافه می‌شود و تک‌تک موتورسواران را در تیزی کوه‌ها به‌راحتی می‌توان مشاهده کرد و دوباره با چندبار چرخاندن گاز و سوت‌هایی که تماشاگران، برایشان می‌زنند آماده نمایش می‌شوند و اگر به درخت یا گونه‌های گیاهی برنخورند و با موفقیت خودشان را به پایین برسانند، دوباره با تشویق تماشاگران، جوگیر برای حرکت‌های دیگر می‌شوند. خشایار بابایی، یکی از موتورسوارانی است که گهگاهی به این منطقه می‌آید، می‌گوید: «سال گذشته در تاریکی هوا دیدم را از دست دادم و کنترل موتور از دستم خارج شد و یکباره با برخورد به درختچه کاج دچار حادثه شدم. چون کلاه سرم بود، خدا رحم کرد که ضربه‌ای به سرم وارد نشد، اما پایم شکست و توبه کردم که سراغ چنین هیجانات مسخره‌ای نروم. فقط گهگاهی برای تماشا به اینجا می‌آیم.»
امین فلاحتی‌راد یکی از آفرودباز‌هایی است که با توجه به علاقه‌اش به ماشین‌های آفرود حدود ۱۰ سالی می‌شود که برای پر کردن اوقات فراغت به این تفریح مشغول است. او می‌گوید: «متأسفانه پایتخت امکانات خوبی برای این تفریح درنظر نگرفته است و ما مجبوریم به نزدیک‌ترین مکان به تهران که کوه‌های اطراف است سر بزنیم. به‌طور حتم اگر مسئولان در این‌باره برنامه‌ریزی مدون داشته باشند، علاقه‌مندان به این تفریح به هر کجا نمی‌روند. البته من و دوستانم از حامیان محیط‌زیست هستیم و برخلاف برخی تازه‌وارد‌ها حواسمان به زباله در طبیعت و گونه‌های گیاهی هست، اما متأسفانه بعضی‌ها با بی‌توجهی باعث دردسر‌هایی برای طبیعت شده‌اند.»
مناطق کوهستانی شمال تهران در فصول بارندگی سیلاب‌خیز است و این سیلاب‌های فصلی تهدیدی برای ساکنان آن مناطق به شمار می‌رود. با توجه به آنکه منطقه کوهستانی توچال شیب تندی مشرف به تهران دارد و جنس خاک آن نفوذپذیری کمی دارد، با تردد مداوم خودرو‌ها خاک آن کوبیده می‌شود و به هنگام بارندگی مانع از جذب آب در خاک می‌شود و با کوچک‌ترین بارش در کمتر از نیم‌ساعت سیلاب اتفاق می‌افتد. این سیلاب‌ها منجر به تخریب و آسیب مناطق کوهستانی می‌شود. متأسفانه این منطقه و منطقه سوهانک سالیان سال پیست آفرودباز‌ها و گهگاهی هم پاتوق موتورسواران شده است؛ درحالی‌که منطقه مناسبی برای پاتوق و پیست نیست؛ چون در پایین‌دست منطقه مسکونی است. نکته مهمی که باید این عزیزان درنظر بگیرند سلامتی میلیون‌ها نفر شهروند است و تاکنون سازمان‌های مرتبط اقدامات پیشگیرانه برای کنترل و ممانعت از ورود را انجام داده‌اند، اما همچنان شاهد حضور این افراد به‌صورت گروه هستیم.
در گذشته در حاشیه تهران مانند کن و گلابدره نیز به‌دلیل فرسایش خاک و بارندگی در فصول مختلف شاهد سیلاب بودیم؛ بنابراین با درنظر گرفتن شرایط سیل‌خیزی ارتفاعات باید مانع از ورود این افراد شویم و اجازه کمپ طولانی و مانور داده نشود. می‌توان برخی نقاط در استان را با ویژگی‌های مطلوب شناسایی و بعد از بررسی‌های کارشناسانه برای فعالیت و راه‌اندازی چنین پیست‌هایی درنظر گرفت. مناطق جنوبی تهران به‌دلیل کویری و ماسه‌ای بودن زمین هایش و با رعایت ملاحظات زیست‌محیطی پتانسیل و ظرفیت خوبی برای این فعالیت‌ها دارد که از بافت مسکونی فاصله دارند.
ساخت مسیر پیاده‌روی، کوهنوردی سبک و صخره‌نوردی ازجمله انواع کاربری‌های مناسب برای بهره جستن از مناطق کوهستانی اطراف پایتخت است. چون آفرودبازی و موتورسیکلت‌ها ضوابط فنی خاص خودشان را دارند نباید از آن مغفول بمانیم و مدیریت این موضوع به مدیریت حریم مربوط می‌شود که آن‌ها هم بیشتر به موضوعات و مباحث ساخت‌وساز‌های غیرمجاز پرداخته‌اند؛ درحالی‌که شهرداری هم گمانش بر این است که رسیدگی به این موضوع جزو وظایفش نیست و اداره منابع طبیعی هم وظایفش کنترل چراگاه‌ها، دام و تغییر کاربری است. متأسفانه همین‌ها موجب شده تا موضوع متولی نداشته باشد و برای این موضوع باید جلسه‌ای با چند سازمانی که موضوع به آن‌ها مرتبط است، برگزار شود تا آرامش به منطقه‌های مسکونی برگردد.
متأسفانه مسئله‌ای که ایران را از لحاظ زیست شهری و محیط‌زیستی تهدید می‌کند، حضور قشر خاصی در گروه‌های کوچک و بزرگ با عنوان آفرودباز‌ها و موتورسواران است. این گروه از افراد به‌دلیل آسیبی که به طبیعت اطراف تهران می‌زنند، عامل سوانح طبیعی به شمار می‌آیند؛ به‌گونه‌ای که می‌توان گفت این قشر خاص از جامعه به جان طبیعت افتاده‌اند و فرقی برایشان نمی‌کند قله باشد، کویر باشد یا تپه. این رفتار‌ها به شکل غم‌انگیزی در حال تکرار است و شاید باید با اجرای یکسری قوانین از فعالیت آن‌ها جلوگیری کرد. دوای این درد با هماهنگی و همکاری ۴سازمان حفاظت محیط‌زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع، پلیس راهنمایی و رانندگی و وزارت میراث فرهنگی و گردشگری درمان خواهد شد.
البته برای حل آن پیشنهاد‌هایی داشته‌ام که پلیس راهنمایی و رانندگی می‌تواند با جریمه‌های سنگین مانع خروج خودرو‌ها از هر جای جاده اصلی به طبیعت شوند یا اگر مأموران محیط‌زیست و جنگل‌ها شاهد حضور و فعالیت چنین گروه‌هایی در دل طبیعت بودند برای اعمال قانون شماره وسیله نقلیه را ثبت و به پلیس ارجاع بدهند. در این‌باره معتقدم در هر استانی باید بستر چنین تفریحاتی برای شهروندان فراهم شود؛ مانند فضای لازم برای اسکی‌بازان؛ چون اگر چنین بستری مهیا نباشد این قشر از جامعه بدون عواقب فعالیت آفرود به طبیعت می‌روند و باعث تخریب طبیعت می‌شوند. متأسفانه هنوز در اطراف تهران هیچ زمین و مکان مناسبی برای این موضوع که با نظر کارشناسان باشد پیش‌بینی نشده است؛ درصورتی که با نگاه دو سر سود برای شهر و ایجاد مکانی برای چنین تفریحاتی هرچه زودتر با ارزیابی کارشناسان زیست‌محیطی و همکاری و هماهنگی سازمان‌ها باید مشکل رفع شود.
بدون تردید حرکت خودرو‌ها در طبیعت ارمغانی جز زیان برای آن ندارد. شهروندان باید قدردان طبیعت، کوهستان، محیط‌زیست باشند و از رفتار‌هایی که به محیط‌زیست آسیب می‌رساند پرهیز کنند. چه بسا برای ممانعت از ورود افراد آفرودباز به طبیعت و ایجاد آرامش برای شهروندانی که همسایه کوهستان هستند، اقدامات زیادی صورت گرفته است. نصب نیوجرسی، ایجاد خندق، تابلو‌های هشدار دهنده، استقرار کانکس، گشت‌های مستمر و همچنین هشدار‌های چهره به چهره توسط مأموران حریم‌بانی انجام شده است، اما متأسفانه این بخش از منطقه به عنوان پاتوق اصلی معروف شده و برای ورود به منطقه کوهستانی سوهانک و ... از مسیر‌های فرعی استفاده می‌کنند. انتظار ما از شهروندان، احترام به طبیعت شهرشان و توجه به آرامش ساکنان منطقه است. راهکاری که می‌توان برای صیانت از طبیعت و ایجاد امکانات برای اوقات فراغت افراد پیش‌بینی کرد، برپایی جلسه برای ساخت پیست مخصوص این افراد است که برای چنین فعالیت‌هایی در مکان‌های ایمن و تعریف شده حضور پیدا کنند.
گزارش از زهرا کریمی
