انتقال ایران، دلبر و کوشکی سه یوز پردیسان به سایت توران بدون اطلاع رسانه‌ها انجام شد، زنده‌گیری فیروز، یوز نر توران هم همین روال را داشت. بسیاری از کارشناسان و خبرنگاران انتقاداتی مبنی بر مخفی‌کاری و در نظر نگرفتن نظرات کارشناسی به اداره کل محیط‌زیست سمنان داشتند.
دیدارنیوز ـ از نظر آنها تمرکز بر تکثیر در اسارت در گام اول اشتباه بود و در قدم دوم انجام هر اقدامی در این زمینه بدون آنکه اطلاع‌رسانی در این زمینه انجام شده باشد. در گفتگو با دکتر امیر عبدوس، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان از او پرسیدیم چه پاسخی به این انتقادات دارد و وضعیت کنونی یوز‌های توران چگونه است؟
*یکی از انتقاداتی که به پروژه تکثیر در اسارت در توران برمی‌گردد، اجرای آن بدون اطلاع رسانه‌هاست، در این زمینه به ویژه در موضوع زنده‌گیری فیروز به سایت توران ممکن است توضیح دهید؟
مرسوم نیست و وظیفه‌ای هم وجود ندارد که پیش از انجام یک عملیات بیهوشی و انتقال، رسانه‌ها را در جریان قرار بدهند. این‌گونه وقایع که موفقیت در آنها مستلزم وجود فضای تصمیم‌گیری صرفا تخصصی به دور از هیاهو و اجرای تصمیمات متخذه در فضایی آرام و بدون استرس است در تمام نقاط دنیا معمولا پس از اجرا اطلاع‌رسانی می‌شوند. در ارتباط با فیروز نیز به دلیل اینکه در انتظار تغذیه طبیعی‌اش در محیط جدید بودیم به محض وقوع این اتفاق خوب که پس از سه روز رقم خورد و بنا به اظهارات متخصصان بین‌المللی یک موفقیت بزرگ محسوب می‌شود، اطلاع‌رسانی به همراه فیلمی از تغذیه او در محیط جدید انجام شد. از آنجا که حسب نظر متخصصان ملی و بین‌المللی این احتمال وجود داشت که فیروز در محیط جدید اقدام به تغذیه نکند و در این صورت تصمیم بر رهاسازی مجدد او بود؛ بدیهی است در چنین شرایطی نحوه اطلاع‌رسانی باید متفاوت می‌بود. بنابراین باید صبر می‌کردیم ببینیم نتیجه چه می‌شود و سپس اطلاع‌رسانی مناسب انجام می‌شد.
*شما اجرای این تصمیم را بر اساس نظرات گرفته‌شده از کارشناسان می‌دانید ولی تاکنون درباره مشاوران شما و کارشناسانی که در این پروژه حضور دارند اطلاع‌رسانی انجام نشده، ممکن است بفرمایید چه کارشناسان و مشاورانی در کنار شما بودند؟
موضوع انتقال یوز‌ها از پردیسان به یکی از زیستگاه‌های طبیعی این گونه از سال‌های پیش در سازمان مورد بحث جلسات متعدد کارشناسی با حضور متخصصانی از داخل و خارج از سازمان بود. پروپوزال کلی طرح ایجاد مرکز تحقیقات بین‌المللی یوزپلنگ آسیایی توران نیز که متکی بر انتقال یوز‌های پردیسان به توران و زنده‌گیری یوز نر از طبیعت توران برای تولید مثل ایران بود توسط این اداره کل طی نامه‌ای به تاریخ ۲۶ آبان‌ماه ۱۳۹۸ به معاونت محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی ارسال شد. این پروپوزال در چند مرحله بررسی‌های کارشناسی در سازمان مورد بحث و بررسی قرار گرفت و نهایتا در فروردین ماه ۹۹ با انتقال یوز‌ها از پردیسان به توران اجرای آن رسما آغاز شد. تصمیمات تخصصی در این زمینه بر اساس روال اداری از سطوح ملی به استانی و محلی ابلاغ و اجرا می‌شود. در این زمینه دامپزشکان و کارشناسان دفتر تخصصی مدیریت و حیات‌وحش سازمان و نیز دامپزشکان و کارشناسان اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان و دامپزشک مقیم و کارشناسان اداره پارک ملی توران هریک حسب جایگاه سازمانی خود نقش‌آفرینی دارند. لکن همان‌گونه که بار‌ها در رسانه‌ها اعلام شد، این اداره کل از هر یک از متخصصانی که علاقه‌مند به مشارکت علمی و ارایه مشاوره تخصصی در این مرکز باشند استقبال کرده و تاکنون نیز متخصصان علاقه‌مند در این زمینه با ما همکاری داشته‌اند که از آن جمله می‌توان به همکاری‌های صمیمانه و داوطلبانه آقای دکتر بهرنگ اکرامی، دامپزشک متخصص تولیدمثل و عضو هیات علمی‌دانشگاه و نیز آقایان علی شمس و پویان بهنود اشاره کرد. ضمن اینکه آقای علی شمس در حال گذراندن پایان‌نامه دکترای خود در مناطق حفاظت‌شده آفریقای جنوبی و نامیبیا هستند و ایشان ارتباط علمی میان متخصصان پروژه فراجمعیت‌های یوزپلنگ آفریقایی را با ما برقرار کرده و نتایج تجربیات این کشور و سایر کشور‌های مرتبط با پروژه موصوف از این طریق نیز در اختیار ما قرار می‌گیرد. همچنین از تجربیات و حمایت‌های مادی و علمی انجمن یوزپلنگ ایرانی به عنوان تنها انجمن مردم نهاد علمی، تخصصی با تمرکز بر گونه یوزپلنگ آسیایی در اجرای طرح ایجاد مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی توران بهره گرفته شده که جا دارد از همه این عزیزان صمیمانه سپاسگزاری کنم.
*یکی از دلایلی که یوز‌ها به پردیسان منتقل شدند، حضور دایمی یک تیم دامپزشکی در کنار آنها بود، در توران آیا چنین امکانی وجود دارد؟ و با توجه به اینکه یک تیم دامپزشکی برای سال‌ها در کنار دلبر و کوشکی بودند، فکر نمی‌کنید مشاوره آنها می‌تواند کمک‌کننده باشد؟
بحمدالله از نظر تیم دامپزشکی چه در اداره کل و چه در پارک ملی توران کمبود نداریم. چهار دامپزشک در استخدام اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان هستند که یکی از آنها مقیم توران است. ضمن اینکه از خدمات آقای دکتر بهرنگ اکرامی دامپزشک معتمد سازمان با تخصص تولیدمثل جانوران نیز بهره‌مند هستیم. در کنار همه این‌ها دامپزشکان دفتر حیات‌وحش سازمان نیز بر تمام امور این مرکز نظارت عالیه دارند. ضمن اینکه مجددا تاکید می‌شود از هرگونه همکاری علمی توسط دامپزشکانی که پیش از این در پردیسان در کنار یوز‌ها بودند نیز استقبال خواهیم کرد.
*شما در خصوص زنده‌گیری فیروز، رسانه‌ها را در جریان قرار ندادید، در حالی که درباره زنده‌گیری این یوز بسیاری از کارشناسان حیات‌وحش مخالفت‌هایی داشتند، فکر نمی‌کنید پیش از اجرای این تصمیم لازم بود لااقل جامعه محیط‌زیستی را قانع می‌کردید تا آنها همواره در معرض عمل انجام‌شده قرار نگیرند؟
هرجا که اختلاف نظری وجود داشته باشد، فصل‌الخطاب قانون است. همه باید به قانون احترام بگذاریم. کسی نباید این حق را برای خود قائل شود که فراتر از قانون، نظر خود را بر جامعه تحمیل کند. در اینجا هم قانون بسیار شفاف است. ماده ۱ قانون شکار و صید، هدف از تشکیل سازمان حفاظت محیط‌زیست را حفظ و حمایت و تکثیر جانوران وحشی دانسته است و در ماده ۶ این قانون، فراهم آوردن موجبات و محیط مساعد جهت تکثیر و پرورش جانوران وحشی، کوشش در اصلاح نژاد جانوران وحشی و نیز بررسی و تحقیقات علمی‌درباره آنها را از جمله وظایف این سازمان دانسته است. همچنین ماده ۱ قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست کلیه امور مربوط به جانوران وحشی را از وظایف سازمان حفاظت محیط‌زیست دانسته است.
*شما چندی پیش ویدیویی از آمادگی ایران برای جفت‌گیری را منتشر کردید، آیا از آن زمان تاکنون اتفاق جدیدی افتاده است؟
خیر، برای اینکه ایران، فیروز را به عنوان جفت خود بپذیرد نیاز به زمان بیشتری دارد. شاید نیاز باشد تا پاییز و زمستان پیش‌رو که فصل معمول جفت‌گیری یوز‌ها در طبیعت آغاز می‌شود، صبر کنیم. ضمن اینکه بنا به نظر متخصصان دامپزشکی، برای تشخیص دقیق زمان بالاترین سطح استروس (فحلی) که معرفی جنس نر و ماده فقط در این زمان باید اتفاق بیفتد نیاز به انجام آزمایش تعیین سطح هورمون استروژن روی سرگین یوز‌های ماده است؛ لذا زمان باقیمانده تا فصل پاییز این فرصت را نیز به ما خواهد بخشید.
*اگر به هر دلیلی فرآیند معرفی ایران و فیروز به انجام نرسد چه برنامه‌ای دارید؟
ما به موفقیت این طرح امید زیادی داریم و تلاش‌های علمی و تحقیقاتی خود را ادامه خواهیم داد. در صورت عدم موفقیت در این مرحله، برنامه بعدی، قلاده‌گذاری فیروز و ایران و هدایت‌شان به سایت هفتصد هکتاری خواهد بود. تا تولیدمثل در شرایط نیمه اسارت را تجربه کنند. تا آن زمان نیز امکانات مانیتورینگ سایت مذکور تکمیل خواهد شد. نهایتا چنانچه با تمام این تلاش‌ها باز هم نتیجه‌ای حاصل نشود، بدیهی است که سایت هفتصد هکتاری در قلب زیستگاه قبلی فیروز است و او در زیستگاه خود رها خواهد شد.
*برنامه شما برای کوشکی و دلبر چیست؟ شما می‌گویید دلبر توان باروری خود را از دست داده، بنابراین چه ضرورتی به انتقال دلبر یا کوشکی به توران وجود داشت؟
تحقیقات علمی روی دلبر و کوشکی هم کماکان ادامه دارد و رفتار‌های فحلی دلبر نیز مورد پایش قرار می‌گیرند. چنانچه بین دلبر با هریک از نر‌ها آمادگی و تمایل به جفت‌گیری مشاهده شود این امکان در مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی توران فراهم است. در طول یک‌سال گذشته نیز چندین مرحله در اوج رفتار‌های فحلی هر یک از یوز‌های ماده، کوشکی به آنها معرفی شده ولی متاسفانه کوشکی جز تیمار کردن اقدام بیشتری که رفتار تولید مثلی محسوب شود نشان نداده است.
*تاکنون چقدر برای سایت هزینه شده و از چه منبعی؟
منبع اصلی هزینه‌های این مرکز، اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای سازمان حفاظت محیط‌زیست است. لکن بخش زیادی از امکات و تجهیزاتی که در این مرکز مورد استفاده قرار گرفته از پیش وجود داشت. از جمله بومای قدیمی محل نگهداری دلبر، ساختمان نگهبانی آن که مجهز به تمام امکانات آب و انرژی خورشیدی بود، سایت هفتصد هکتاری که محل نگهداری و تکثیر گورخر‌ها در گذشته بود، مخزن ۱۵ هزار لیتری آب و لوله‌کشی زیرزمینی تا بوما و سایت هفتصد هکتاری همگی از پیش وجود داشتند و در این طرح مورد استفاده به احسن قرار گرفتند؛ لذا صرفا برای توسعه و تکمیل فضا‌های نگهداری یوز‌ها و اتصال این بوما به سایت هفتصد هکتاری تاکنون سر جمع هزینه‌ها از پنج میلیارد ریال تجاوز نمی‌کند. شایان ذکر است بخشی از امکانات سایت از جمله پوشش تصویری دوربین‌های مداربسته نیز راسا توسط انجمن یوزپلنگ ایرانی و سایر علاقه‌مندان به این گونه خریداری و نصب شده‌اند. همچنین در سال جدید نیز اعتباراتی برای توسعه تحقیقات علمی این مرکز توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست به تازگی ابلاغ شده که هنوز به هزینه گرفته نشده‌اند.
*برخی کارشناسان نگران هستند که تکثیر در اسارت حفاظت از زیستگاه را به حاشیه ببرد، شما برای حفاظت از توران چه برنامه‌هایی دارید؟
اینکه توران تنها زیستگاه باقیمانده زادآوری یوزپلنگ آسیایی جهان است خود نشان از این دارد که اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان برای حفاظت از این زیستگاه سنگ تمام گذاشته و اتفاقا به‌رغم وجود تمامی تهدیدات زیستی این‌گونه در منطقه توران و تنگنا‌های موجود موفق بوده است. ایمن‌سازی کریدور مهاجرتی یوز در معبر جاده تهران مشهد در فاصله میاندشت تا عباس‌آباد با کاهش سی کیلومتری سرعت مجاز، نصب تابلو‌های پی در پی هشداردهنده و فنس‌کشی دو طرف جاده به طول ده کیلومتر، خرید حقوق عرفی دامداران محدوده پارک ملی تا سال ۱۳۹۸ و توسعه این فرآیند به محدوده‌های امن خارج از پارک ملی و ادامه آن تاکنون، پایش گسترده تصویری منطقه با بهره‌مندی از ده‌ها دوربین تله‌ای و بررسی مرتب محتویات دوربین‌ها و استخراج تصاویر یوز‌ها و تهیه شناسنامه برای آنها به منظور آگاهی از جمعیت گونه، پویایی آن و شناخت مشکلات احتمالی پیش روی آنها، آموزش گسترده جوامع محلی و جلب مشارکت آنها در حفظ زیستگاه و حفظ گونه تا حدی که به دست خودشان یک پاسگاه محیط‌بانی در حاشیه روستای احمدآباد خارتوران به منظور حفظ زیستگاه یوز احداث کرده‌اند و تجهیز آن را این اداره کل عهده‌دار شد که به زودی شاهد افتتاح آن خواهیم بود؛ جملگی از اقدامات دو سال اخیر این اداره کل بوده‌اند. بدیهی است مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی توران برخلاف عقیده آن برخی که می‌فرمایید نه تنها موجب به حاشیه رفتن حفاظت از زیستگاه نخواهند شد، بلکه از زمان انتقال یوز‌ها به توران، این منطقه در جذب اعتبارات ملی و استانی همواره کانون توجهات مسوولان قرار گرفته و بسیاری از تنگنا‌های مالی که سد راه حفاظت از زیستگاه بود برطرف شده و این روند توجهات و جلب اعتبارات به نفع حفاظت از زیستگاه‌های توران مسیری فزاینده دارد.
*قرار بود بر اساس برنامه‌های پروژه پایش‌هایی در خوش‌ییلاق به لحاظ حضور یوز انجام شود آیا در این زمینه پایشی انجام شده و دلیل این عدم پایش را تمرکز بر تکثیر در اسارت در توران نمی‌دانید؟
پناهگاه حیات‌وحش خوش‌ییلاق به دلایل زیادی از جمله جزیره‌ای شدن زیستگاه، محصور بودن در سکونتگاه‌های متعدد انسانی، وجود جاده‌های اصلی پرتردد و متعدد در اطراف آن و حضور گسترده دام امکان تشکیل یک قلمرو مناسب برای یوزپلنگ آسیایی را ندارد. هرچند ممکن است هر ازگاهی گزارشی از حضور این گونه در آن ثبت شود لکن پایش‌های بعدی حضور یا زادآوری آن را تایید نکرده است. دلیل عدم تمرکز مطالعات یوز در این منطقه نیز همین است و هیچ ارتباطی با مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی توران ندارد.
*فنس‌کشی جاده عباس‌آباد همچنان ناتمام است، چه زمانی این کار انجام می‌شود؟ دلیل این تاخیر را تمرکز بر تکثیر در اسارت نمی‌دانید؟
فنس‌کشی انجام شده ناتمام نیست. در طول ۱۰ کیلومتر مجموع مسیر رفت و برگشت فنس‌ها به‌طور کامل اجرا شده و به زیرگذر‌ها هدایت شده‌اند. تابلو‌های هشداردهنده نیز در طول تمامی سی کیلومتر مسیر پرخطر نصب شده‌اند. از آنجا که به موازات این اقدامات، این اداره کل با پیگیری‌های خود موفق به اخد موافقت پلیس راه کشور مبنی بر کاهش سی کیلومتری سرعت مجاز با نصب دوربین‌های ترافیکی هوشمند در این محور در شورای راهبری تصادفات جاده‌ای شد، لذا سوانح جاده‌ای یوز از آن زمان تاکنون بحمدالله به صفر رسیده است. بدیهی است با ابلاغ اعتبارات در سال جاری تابلو‌های هشداردهنده این محور باز هم افزایش و در صورت تامین اعتبار فنس‌کشی نیز باز هم ادامه و توسعه خواهد یافت.
گفتگو از فاطمه باباخانی
