مقابله با تنش آبی با هوش مصنوعی و بازار سرمایه

دیدارنیوز ـ استفاده از تجربه‌های سایر کشور‌ها در بهره‌مندی از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی می‌تواند مصرف آب بخش کشاورزی راه کاهش دهد و از هدررفت آن جلوگیری کند. تأمین مالی به‌کارگیری این فناوری‌ها با مشارکت مردم و بخش خصوصی و استفاده از ظرفیت‌های بازار اواراق بهادار، امکان‌پذیر است.

«امسال شهر‌های بیشتری در کشور به علت کاهش بارش‌ها به تنش آبی گرفتار خواهند شد.» این موضوعی است که بنفشه زهرایی مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفای وزارت نیرو مطرح کرده است.

به گفته زهرایی، تنش آبی در سال‌هایی که با بارش کمتری همراه است، بیشتر نمایان می‌شود؛ گرچه فقط ناشی از کاهش بارش نیست؛ بلکه تنش آبی همچنین ناشی از کافی نبودن تجهیزات و تأسیسات آب‌رسانی و دسترسی به آب سالم و پایدار است. حال پرسش اینجاست که تنش آبی به چه معناست و چگونه می‌تواند زندگی ما را تحت تأثیر خود قرار دهد؟

تنش آبی چیست؟

تنش آبی به شرایطی گفته می‌شود که در تقاضای آب از منابع آب در دسترسی، بیشتر شود. مهم‌ترین عوامل بروز تنش آبی را می‌توان تغییرات اقلیمی، بلایای طبیعی مانند خشکسالی و سیل، افزایش تقاضا و مصرف آب و نیز افزایش هدررفت آب دانست.

در ایران، سه درجه تنش آبی برای مناطق مختلف تعیین شده است. مناطق قرمز، شهر‌هایی هستند که بیش از ۲۰ درصد نسبت به آب مورد نیاز خود با کمبود مواجه هستند. در مناطق نارنجی بین ۱۰ تا ۲۰ درصد نسبت به آب مورد نیاز کمبود منابع آبی وجود دارد و مناطق زرد نیز به شهر‌هایی گفته می‌شود که کمتر از ۱۰ درصد نسبت به نیاز خود با کمبود منابع آبی مواجه‌اند.

با شدید شدن تنش آبی، بهداشت و سلامت، امنیت غذایی، تولید و در نهایت امنیت اجتماعی به‌خطر می‌افتد. راهکار‌های متنوعی برای مقابله و متوقف کردن تنش آبی قابل توصیه هستند که از زمینه‌های فرهنگی مانند آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی آغاز می‌شوند تا زمینه‌های اقتصادی مانند قیمت‌گذاری ادامه پیدا می‌کنند و در زمینه‌های فناوری مانند استفاده از هوش مصنوعی به اوج می‌رسند.

میزان آبی که در ایران هدر می‌رود

تنش آبی تنها مساله ایران نیست؛ بلکه یک مشکل جهانی است که متخصصان نسبت به آن هشدار داده‌اند تا جایی که یک پژوهش علمی پیش‌بینی کرده در صورتی که فکری برای گرم‌شدن دمای زمین نشود تا سال ۲۰۵۰ / ۱۴۲۹ تعداد افرادی که در معرض تنش آبی قرار دارند، در مقایسه با سال ۲۰۱۰ / ۱۳۸۹، دو برابر خواهد شد؛ یعنی در این فاصله، ۳۸۰ میلیون نفر در سراسر جهان در معرض تنش آبی قرار خواهند گرفت.

این موضوع می‌تواند ایران را نیز تحت تأثیر قرار دهد. حدود ۱۱۷ هزار کیلومتر مربع از مساحت کشور را آب فرا گرفته است. بر اساس آمار‌های سال ۲۰۱۷ / ۱۳۹۶ رتبه جهانی ایران از نظر سرانه منابع آبی تجدیدپذیر برابر با ۹۶ است؛ یعنی به ازای هر ایرانی به‌طور متوسط حدود ۳ هزار و ۵۶۷ مترمکعب منابع آبی تجدیدپذیر وجود دارد. منابع آبی تجدیدپذیر با بارش‌های سالانه دوباره به منابع آب سطحی و زیرزمینی باز می‌گردد. این در حالی است که منابع آبی تجدیدناپذیر مانند سفره‌های عمیق آب زیرزمینی به زمان بسیار بیشتری برای بازیابی منابع خود نیاز دارند.

با این حال ایران در همین سال در فهرست ۱۰ کشور با بیشترین میزان هدررفت آب قرار داشت. میزان کل هدر رفت آب در سال ۲۰۱۷ / ۱۳۹۶ برابر با ۹۳ میلیارد مترمکعب بوده و از این نظر پس از هند، چین، آمریکا، اندونزی و پاکستان در رتبه ششم جهان قرار دارد.

سهم ۹۲ درصدی بخش کشاورزی در هدررفت آب

در صورتی که بتوان بخش‌هایی که بیشترین هدر رفت آب را دارند شناسایی کرد، می‌توان پیشنهاد‌هایی برای بهبود وضعیت موجود و خروج از تنش آبی مطرح کرد. بیشترین میزان هدررفت آب در ایران مربوط به بخش کشاورزی است که ۹۲ درصد از کل هدر رفت آب کشور در این بخش رخ می‌دهد. بخش خانگی مسئول هفت درصد و بخش صنعتی مسئول یک درصد از هدر رفت آب کشور هستند؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد می‌توان برای کاهش هدر رفت منایع آبی و مقابله با تنش آبی، بخش کشاورزی را هدف قرار داد.

سامانه‌های نوین آبیاری یکی از راهکار‌های کاهش هدررفت آب در بخش کشاورزی هستند. به گفته علیمراد اکبری معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، تجهیز کردن زمین‌های کشاورزی به سامانه‌های نوین آبیاری به عنوان راهکاری مؤثر و کارآمدی برای صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی و افزایش بهره وری یکی از اقدامات کلیدی دولت است که در سال ۱۴۰۰ نیز در سراسر کشور اجرا می‌شود.

علاوه بر روش‌های آبیاری نوین مانند آبیاری قطره‌ای و شیاری و همچنین روش‌های کشت جدیدی که مصرف آب کمتری دارند، بخش کشاورزی در دنیا در حال سازگاری با شیوه‌های مبتنی بر فناوری است. استفاده از هوش مصنوعی یکی از روش‌هایی است که به کمک بهبود بهره‌وری آب در بخش کشاورزی آمده و کاهش هدر رفت آب را به‌دنبال دارد.

هوش مصنوعی و بازار سرمایه در خدمت آب

هوش مصنوعی می‌تواند با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین و تصاویر ماهواراه‌ای ثبت شده بر فراز زمین، وضعیت آب‌وهوایی را با دقت بالایی پیش‌بینی، پایداری محصولات کشاورزی را تحلیل و مقادیر بهینه آب، دما و سایر نهاده‌های تولید محصول را تعیین کند؛ بنابراین استفاده از انواع فناوری علاوه بر ارتقای بهره‌وری در بخش کشاورزی و تأمین امنیت غذایی می‌تواند بحران‌های آبی را حداقل به تأخیر بیندازد و احتمال وقوع چنین بحران‌هایی را کاهش دهد.

بر این اساس به‌نظر می‌رسد جلب مشارکت بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری در بخش آب، پیش‌نیاز مقابله با تنش‌ها و بحران‌های آبی باشد. موضوع آب در اقتصاد‌های توسعه یافته مانند آمریکا تا جایی اهمیت دارد که شرکت‌های فعال در حوزه آب، شاخص بورسی منحصر به فرد خود را دارند. شاخص آب داو جونز (DJUSWU) از ۲۹ نماد تشکیل شده که ارزش بازار آن‌ها حداقل ۱۵۰ میلیون دلار برآورد می‌شود.