"خشکسالی در استان‌های ایران" این مهمترین خبر حوزه محیط زیست است که در کنار شیوع کرونا، نگرانی‌های مردم را افزایش داده؛ تنش آبی در ایران آنقدر جدی است که حتی ناسا را هم به واکنش واداشته است.
دیدارنیوزـ نسرین نیکنام: ماجرای خشکسالی در ایران مربوط به امروز و دیروز نیست، سال‌هاست که از کارشناس گرفته تا صاحب نظران این حوزه درباره بدتر شدن شرایط آب‌های زیرزمینی و کاهش منابع آبی در ایران هشدار می‌دهند و تلاش می‌کنند تا با ارائه راه حل‌های مختلف مدیریت این تنش و گرفتاری را سهل‌تر کنند؛ اما انگار همه چیز دست به دست هم داده تا این روند به جای بهتر شدن، بدتر شود که به گفته آنان مهمترین دلیل بهبود نیافتن این شرایط افزایش دما و کاهش بارش‌ها در فصل زمستان و بهار است. البته رشد جمعیت، کشاورزی نادرست و نادیده گرفتن مزیت‌ها با توجه به وضعیت گرم و خشک کشور، مدیریت نادرست و عطش توسعه از مهمترین دلایلی است که سبب شده ایران در بحران آب دست و پا بزند.
جهش رشد جمعیت ایران از هشت میلیون به حدود ۸۵ میلیون طی دهه‌های اخیر از یک سو و مصرف سرانه آب تجدیدپذیر سالانه کشور از حدود ۱۳ هزار متر مکعب در سال ۱۳۰۰ به حدود ۱۴۰۰ مترمکعب در سال ۱۳۹۲ (آخرین آمار منتشره) از سوی دیگر سبب به وجود آمدن بحرانی است که امروز با آن روبه‌رو هستیم و در صورت ادامه این روند، وضعیت در آینده به مراتب بدتر خواهدشد.
طبق آمار‌های رسمی میزان منابع آب تجدیدپذیر کل ایران ۱۳۰ میلیارد مترمکعب است و مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال ۱۳۸۶ از کل منابع آب تجدیدشونده کشور حدود ۵.۸۹ میلیارد متر مکعب جهت مصارف بخش‌های کشاورزی، صنعت و معدن و خانگی برداشته شده که حدود ۸۳ میلیارد مترمکعب آن (۹۳ درصد) به بخش کشاورزی، ۵.۵ میلیارد مترمکعب (۶ درصد) به بخش خانگی و مابقی به بخش صنعت و نیاز‌های متفرقه دیگر اختصاص داشته است.
با آغاز سال ۱۴۰۰ و کاهش باران متولیان امر دست به کار شدند تا با صدور اطلاعیه و هشدار‌های مختلف مردم را به کاهش مصرف دعوت کنند، زیرا تنها راه ممکن در زمان فعلی همین است و بس؛ این هشدار دادن تا سطح رئیس جمهور هم پیش رفت او هم چند روز پیش نسبت به وضعیت خشکسالی و تنش آبی در ایران هشدار داد و از مردم خواست تا در مصرف آب و برق صرفه جویی کنند.
در این میان ناسا هم با صدور اطلاعیه و اعلام هشدار نسبت به وضعیت کنونی در ایران نسبت به موضوع خشکسالی در ایران هشدار داد هر چند که این اولین هشدار نیست حداقل در ۵ سال اخیر مدام تکرار شده است و با توجه به شرایطی که امروز در آن قرار گرفتیم معلوم است که دست اندرکاران و مدیران خیلی به این هشدار‌ها و عکس العمل‌ها واکنشی نداشتند، زیرا اگر برخلاف این بود حداقل در شرایطی که دغدغه همه کنترل و از بین رفتن کروناست با معضل تنش آبی دست و پنجه نرم نمی‌کردیم.
روند کاهش آب‌های زیرزمینی که ناسا نسبت به آن تذکر جدی داده بود در دهه اخیر اتفاق افتاد آن هم به دلیل طرح‌های غیرکارشناسانه و اجازه دادن برای استفاده از همه آب‌های سطحی و زیرزمینی برای توسعه کشاورزی! این بدترین و اشتباه‌ترین تصمیم دولت‌های قبلی در زمینه اعطای مجوز برای کشاورزی و برداشت از آب‌های زیرزمینی با زدن چاه‌های عمیق در کنار زمین‌های کشاورزی بود تا جایی‌که بعد از مدتی آمار حفر چاه‌های غیر مجاز از چاه‌های مجاز بیشتر هم شد!
محمدرضا محسنی یکی از کارشناسان محیط زیست موضوع خشکسالی، تغییر اقلیم و بحران آب در ایران و راه‌حل‌هایی که می‌توان برای مبارزه با این موارد در پیش گرفت، اینگونه توضیح می‌دهد: جایگزین کردن صنعت گردشگری به جای صنعت کشاورزی با ایجاد شرایط مناسب، جایگزین کردن کاشت دیم به جای درختان و محصولات کشاورزی با نیاز آبی بالا و اصلاح الگوی کشت و اصلاح شیوه‌های آبیاری و ممنوع کردن هرگونه حفر چاه و مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز و برخورد و نظارت دقیق‌تر با خطاکاران از مهمترین کارهایی است که می توان در این زمینه انجام داد.
او سرمایه‌گذاری در زمینه نیروی پاک و انرژی خورشیدی، باد، آب، ساخت آب‌شیرین کن‌های هسته‌ای یا خورشیدی و ترکیبی با بهره‌گیری از تجربیات کشورهای دیگر و از همه مهمتر حفظ منابع طبیعی و جنگل و کوه و… احیا و ساخت مراکز گردشگری جهت بوم گردی و ایجاد کار از این طریق ایجاد فرهنگ برخورد مناسب با گردشگر و گسترش دانش مربوط به صنعت توریسم به عنوان یک منبع درآمد پاک را از هم از جمله کارهایی دانست که با انجام آن ایران از شرایط بحرانی و تنش آبی کنونی خارج می شود.
او معتقد است: گاه پیش می‌آید که با یک بارش باران و برف چند روزه و چند هفته‌ای باز همه چیز فراموش و این موضوع باعث می‌شود از سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های کلان و درازمدت در زمینه موضوع آب در کشور ایران غافل شویم و این بدترین نگاه به موضوع خشکسالی و تنش آبی نه تنها در ایران بلکه سایر کشورهای درگیر با این پدیده است.
یکی از مهمترین پیامدهای تنش آب، پدیده فرونشست زمین است. در پهنه ایران، فرونشست در اغلب دشت‌های آن در حال رخ دادن است. از حدود پنج دهه قبل این پدیده با شروع خشکسالی‌ها و افزایش برداشت آب‌های زیرسطحی تشدید شده و در چند سال اخیر فراوانی وقوع فرونشست‌ها شتاب بیشتری پیدا کرده است. بر اساس برخی از گزارش‌ها، فرونشست زمین در برخی از مناطق کشور به بیش از ۳۰ سانتی‌متر رسیده است.
در بند سوم تبصره دوم ماده ۱۰۶ فصل سیزدهم قانون برنامه سوم توسعه ایران بر تقویت بازارهای محلی آب تاکید شده است. این بند قانونی، همانند بسیاری از بندها، تبصره‌ها و مواد سایر قوانین برنامه‌های پنج ساله اول تا ششم توسعه کشور، معطل مانده و اجرایی نشده است. لزوم توسعه بازار آب در طی سال‌های اخیر توسط مدیران صنعت آب، کارشناسان اقتصادی، اجتماعی، محیط زیست و منابع آب و بسیاری از اساتید دانشگاه‌ها نیز مورد پیشنهاد و تاکید قرار گرفته است ولی در عمل هیچ اقدام قابل توجهی در این خصوص انجام نشده و مسکوت مانده است.
این در حالی است که مطابق با تجارب کشورهای برخوردار از بازار آب، بخش قابل توجهی از تنش آبی را می‌توان با توسعه و حمایت از بازارهای آب مهار کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در حال حاضر با توجه به میزان آب و سرانه مصرف، ایران در گروه کشورهای مواجه با کمبود آب قرار دارد که ضرورت اهمیت و توجه بیشتر به مقوله اقتصاد آب را نشان می‌دهد.
مجموعه دیدار قصد دارد موضوع خشکسالی و تنش آبی در اکثر استان‌های کشور را در گزارش‌های بعدی به صورت جدی و مثمر ثمر دنبال کند، از این رو از همه صاحب نظران و کسانی که در این حوزه نقطه نظرهایی دارند دعوت می شود تا در گفت‌وگوهای چالشی این دغدغه و راه‌حل‌های احتمالی آن را بررسی نماییم.
