تالاب بین‌المللی "کانی برازان" مهاباد در آذربایجان غربی که به بهشت پرندگان ایران مشهور شده این روز‌ها از حال و روز خوبی برخوردار است و هیاهو و آوای خوش پرندگان در کنار مناظر بسیار دلنشین و چشم نواز آن هر بیننده‌ای را به سوی خود جلب می‌کند.
دیدارنیوز ـ این تالاب، به عنوان یکی از تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه و نخستین پناهگاه حیات وحش آذربایجان غربی از تالاب‌های زیبا و مهم این استان به شمار می‌رود که با مساحت هزار و ۵۰ هکتار در جنوب دریاچه ارومیه و ۳۰ کیلومتری مهاباد واقع شده و به عنوان بیست و چهارمین تالاب کشور در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است.
تالاب کانی برازان همچون یک نگین فیروزه‌ای در آذربایجان غربی در فصول مختلف سال از جمله بهار میزبان هزاران بال پرنده مهاجری است که این تالاب را به یکی از زیباترین مناطق گردشگری کشور تبدیل کرده اند.
این تالاب که از سوی کمیته ملی طبیعت گردی کشور به عنوان نخستین سایت پرنده نگری در ایران نیز معرفی شده است به عنوان با ارزش‌ترین زیستگاه انواع پرندگان آبزی و کنار آبزی مهاجر و بومی در شمال غرب کشور محسوب می‌شود.
جریان زندگی این روز‌ها در تالاب بین المللی کانی برازان با وجود کاهش بارندگی و خشکسالی، ولی شیرین‌تر از گذشته شده است و ساز کوک طبیعت در این پهنه آبی که آغوشش را به روی هزاران پرنده مهاجر و بومی باز کرده است نشان از سرزندگی این تالاب زیبا و منحصربفرد دارد.
آوای خوش انواع پرندگان مهاجر و بومی که از میان نیزار‌ها به گوش می‌رسد، جنب و جوش خاصی در کانی برازان به وجود آورده و پرندگان رنگارنگی که در آب آن در حال شنا کردن هستند، فضای دلنشین و زیبایی را بر این تالاب حکمفرما کرده و زیبایی این پهنه آبی را دوچندان کرده است.
هیاهوی پرندگان مهاجر که گاهی به صورت کلنی‌های چند صد قطعه‌ای از انواع اردک ها، خوتکا‌ها و چنگر‌ها در میان نیزار‌های این تالاب دیده می‌شوند برای علاقه‌مندان به حیات وحش و به ویژه مشتاقان دیدن پرندگان بسیار تماشایی و جذاب است.
این تالاب، تقریبا در تمام فصول سال امکان مشاهده پرندگان وحشی و کم یاب را به علاقه‌مندان به طبیعت می‌دهد که این امر از منحصر بفردترین ویژگی‌های این زیستگاه آبی در کشور است که آن را از دیگر تالاب‌ها کشور متمایز می‌سازد
این تالاب، تقریبا در تمام فصول سال امکان مشاهده پرندگان وحشی و کم یاب را به علاقه‌مندان به طبیعت می‌دهد که این امر از منحصر بفردترین ویژگی‌های این زیستگاه آبی در کشور است که آن را از دیگر تالاب‌های کشور متمایز می‌سازد.
این تالاب زیبا و شگفت انگیز همچنین با پیوستن به مناطق چهارگانه زیست محیطی در فهرست پناهگاه‌های حیات وحش کشور به ثبت رسیده است که این امر درجه حفاظتی این تالاب را افزایش داده و باعث شده تا مقرارت و قوانین زیست محیطی در خصوص آن با قدرت بالاتری اعمال شود.
همچنین این تالاب در جذب و حذف مواد غذایی محلول در آب و جلوگیری از نفوذ آب شور دریاچه ارومیه به مناطق بالادست و تعدیل اقلیم منطقه نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند.
پرندگانی که در این تالاب جمع شده اند اغلب یا بومی هستند یا در طی مسیر مهاجرت‌های فصلی در این اکوسیستم به تغذیه و استراحت پرداخته و سپس به سفر خود ادامه می‌دهند.
وجود شمار زیادی از این پرندگان که اغلب از گونه‌های فلامینگو، چنگر، اردک بلوطی، اردک سرسفید، حواصیل خاکستری، پرستوی دریایی، اردک مرمری، باکلان کوچک، پلیکان سفید، چوب پا، کشیم بزرگ و عروس غاز هستند نشان از مطلوبیت زیست بوم ایجاد شده در این تالاب داشته و بیانگر این نکته است که تطابق اکولوژیک بین شرایط زیستی پرندگان و حیات تالاب از جمله غذای کافی، سلامت محیطی، بکر بودن منطقه و امنیت حاکم بر آن موجب جذب بیشترین تعداد پرندگان به این تالاب می‌شود.
رییس اداره حفاظت محیط زیست مهاباد گفت: حجم آب تالاب بین‌المللی "کانی‌برازان" با وجود کاهش بارندگی ها، ولی هم اینک از شرایط مطلوب و قابل قبولی برخوردار بوده و به هفت میلیون متر مکعب رسیده است.
فاروق سخنور اظهار داشت: هم اکنون حجم آب ورودی به این تالاب از سرشاخه رودخانه مهاباد همچنان جریان داشته و در وضعیت فعلی به نیم مترمکعب بر ثانیه رسیده است.
وی ادامه داد: عمق آب این تالاب در مکان‌های مختلف متناوب بوده و ارتفاع آب بین صفر تا حداکثر ۷۵ سانتی‌متر در نوسان است.
رییس اداره حفاظت محیط زیست مهاباد اظهار داشت: آب این تالاب از رودخانه مهاباد، چشمه روستای "قره‌داغ" و زهکش‌های اطراف این تالاب تامین می‌شود که با توجه به لایروبی زهکش‌ها سرعت ورود آب از وضعیت مناسبی برخوردار است.
سخنور گفت: با راه‌اندازی یک ایستگاه در این تالاب، پایش آنلاین مولفه‌های عمق آب، میزان اکسیژن، دما، فشار و رطوبت تالاب رصد شده و به صورت آنلاین به دفتر تالاب‌های ایران ارسال می‌شود.
وی با اشاره به اینکه مطالعه کارشناسان برروی آب این تالاب مشخص کرد که اصلی‌ترین مشکل کیفیت آب ورودی به آن است افزود: برای این منظور با مشارکت جوامع محلی یک "لاگن" کاهنده مواد آلی با استفاده از پوشش گیاهی "جگن" و "نی" در ورودی آب به تالاب ایجاد شده است که به طور طبیعی کیفیت آب برای آبزیان و گیاهان را بهبود می‌دهد.
سخنور، با بیان اینکه اکنون آب از این لاگن به سمت تالاب سرازیر می‌شود گفت: گیاهان جگن و نی، فسفات و نیترات موجود در آب را کاهش داده و اکسیژن آب ورودی به تالاب را افزایش می‌دهد.
مدیرعامل شرکت تعاونی خدمات گردشگری تالاب کانی برازان مهاباد گفت: ساکنان روستا‌های "قره داغ" و " خورخوره" که در حاشیه این تالاب واقع شده اند نقش مهمی در حفاظت از این تالاب و به ویژه پرندگان آن داشته و خود را در صیانت از آن سهیم می‌دانند.
محسن معارف پناه افزود: با تلاش و مشارکت ساکنان این ۲ روستا و در یک اقدام زیست محیطی کانال انتقال آب از رودخانه مهاباد به این تالاب مورد لایروبی قرار گرفته که باعث شده است تا با افزایش دبی آب، میزان ورودی جریان رودخانه مهاباد به آن افزایش پیدا کند.
وی که در سال ۱۳۹۲ به عنوان قهرمان تالاب‌های ایران نیز انتخاب شده است اضافه کرد: همه ساله به مناسبت‌های مختلف کلاس‌های آموزشی برای روستاییان حاشیه این تالاب برگزار می‌شود که نقش مهمی در ارتقای سطح آگاهی آن‌ها برای حفاظت از این تالاب دارد.
وی افزود: با ارتقای سطح اطلاعات روستاییان و ایجاد حس مسوولیت در آن‌ها میزان شکار غیرقانونی در این تالاب به میزان ۸۰ درصد کاهش پیدا کرده است.
مدیرعامل شرکت تعاونی خدمات گردشگری تالاب کانی برازان مهاباد با بیان اینکه این تالاب محل مناسبی برای استراحت، تغذیه و تولید مثل انواع پرندگان است اظهار داشت: این امر ظرفیت بالقوه‌ای را برای طبیعت گردی و گردشگری، تفرج، آموزش و تحقیق در این تالاب بوجود آورده است.
معارف پناه افزود: بر همین اساس و با کمک دفتر طرح حفاظت از تالاب‌های ایران چهار نقطه در حاشیه این تالاب برای ایجاد اماکن بوم گردی جانمایی شد که اقدامات لازم برای تامین اعتبار از سوی استانداری آذربایجان غربی نیز انجام شده است که با اختصاص به موقع آن مراحل احداث آن آغاز خواهد شد.
رییس اداره حفاظت محیط زیست مهاباد گفت: در راستای برنامه‌های توسعه‌ای سازمان ملل متحد برای نخستین بار قرارداد توسعه طبیعت‌گردی و بوم‌گردی در تالاب بین‌المللی "کانی‌برازان" این شهرستان و روستا‌های همجوار این تالاب منعقد شد.
در چهار چوب این برنامه تدوین شده قرارداد توسعه طبیعت‌گردی و بوم‌گردی این تالاب و روستا‌های حاشیه آن بین پروژه همکاری احیای دریاچه ارومیه از طریق مشارکت جوامع محلی در استقرار کشاورزی پایدار و شرکت مهندسی "لانه نما" مهاباد به امضا رسید
سخنور اظهار داشت: در چهار چوب برنامه تدوین شده مدیریت جامع تالاب "کانی‌برازان" قرارداد توسعه طبیعت‌گردی و بوم‌گردی این تالاب و روستا‌های حاشیه آن بین پروژه همکاری احیای دریاچه ارومیه از طریق مشارکت جوامع محلی در استقرار کشاورزی پایدار و شرکت مهندسی "لانه نما" مهاباد به امضا رسید.
وی افزود: مدت این قرارداد یک‌ساله بوده و تمام هزینه‌های آن توسط برنامه توسعه ملل متحد پرداخت و با همکاری تشکل‌های زیست‌محیطی و اهالی روستا‌های همجوار این تالاب بین‌المللی اجرا می‌شود.
رییس اداره حفاظت محیط زیست مهاباد گفت: لازمه بهره برداری پایدار از جاذبه‌های اکوتوریسمی در این تالاب بین‌المللی همکاری بین بخشی، همیاری جوامع محلی و مشارکت فعال سازمان‌های مردم نهاد محیط زیستی است.
وی اضافه کرد: جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و تنوع زیستی غنی در مناطق تحت مدیریت حفاظت محیط زیست این شهرستان، فرصت‌های اکوتوریسمی بی مانندی است که باید با جدیت بیشتر برای بهره برداری از این فرصت‌ها تلاش کرد.
"سخنور" گفت: در صورتی که این طرح با موفقیت در تالاب بین‌المللی کانی‌برازان اجرا شود و نتایج مطلوبی برای حفظ و احیای این تالاب دربرداشته باشد در دیگر تالاب‌های این شهرستان نیز اجرا می‌شود.
وی افزود: معیشت مردم حاشیه تالاب و جوامع پیرامون آن به وضعیت این تالاب وابسته است و مردم باید از راهکار‌های حفاظت و شیوه ممانعت از تخریب تالاب آگاه باشند تا در حفظ و حراست از آن کوشش کنند.
رییس اداره حفاظت محیط زیست مهاباد گفت: تالاب کانی برازان به طور تقریبی در تمامی فصول سال امکان مشاهده انواع پرندگان به ویژه پرندگان نادر را به علاقه‌مندان می‌دهد که این امر از منحصر بفردترین ویژگی‌های این زیستگاه آبی در کشور است که آن را از سایر تالاب‌ها متمایز می‌کند.
وی اظهار داشت: در این تالاب، ساختمان نخستین برج پرنده نگری کشور در فضایی به وسعت ۲۰۰ متر مربع احداث شده است که علاقه‌مندان به پرنده نگری و محققان می‌توانند از این مکان که مشرف بر تالاب بوده و از موقعیت بسیار خوبی برای مشاهده پرندگان برخوردار است استفاده کنند.
وی افزود: این برج که در ۲ طبقه ایجاد شده است مجهز به ۲ تلسکوپ و ۶ دوربین چشمی است که این فرصت را به گردشگران و پرنده نگران خواهد داد تا به تماشای پرندگان موجود در این تالاب بپردازند.
سخنور با بیان اینکه براساس آخرین بررسی‌های انجام شده، ۷۵ گونه پرنده آبزی و کنارآبزی متعلق به ۱۱ خانواده در این تالاب شناسایی شده است که در صورت اضافه شدن گونه‌های خشک زی این تعداد به بیش از ۱۸۰ گونه خواهد رسید اظهار داشت: وسعت بیش از هزار هکتاری این تالاب در کنار داشتن گونه‌های مختلف و حتی نادر پرندگان اهمیت این تالاب بین المللی را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
در این تالاب تاکنون گونه‌های بسیار نادری شامل "اردک مرمری"، "طاووسک"، " کرکس مصری"، " اردک سرسفید" و " اردک بلوطی" و "خروس کولی" که در سطح جهانی در زمره پرندگان حمایت شده و تحت حفاظت کامل قرار دارند نیز مشاهده شده است
وی اضافه کرد: در این تالاب تاکنون گونه‌های بسیار نادری شامل "اردک مرمری"، "طاووسک"، " کرکس مصری"، " اردک سرسفید" و " اردک بلوطی" و "خروس کولی" که در سطح جهانی در زمره پرندگان حمایت شده و تحت حفاظت کامل قرار دارند نیز مشاهده شده است که نشاندهده موقعیت و شرایط بسیار خوب این مکان برای حضور انواع پرندگان است.
سخنور با بیان اینکه این برج پرنده نگری به دلیل شیوع کرونا تا اطلاع ثانوی تعطیل است افزود: سالانه بیش از پنج هزار نفر از علاقه‌مندان به طبیعت و پرندگان از این مکان استفاده می‌کنند.
یک کارشناس صنعت گردشگری می‌گوید: پرنده نگری از شاخصه‌های پرطرفدار صنعت گردشگری طبیعت (اکوتوریسم) بوده و تالاب کانی برازان به عنوان یک سایت پرنده نگری، یکی از غنی‌ترین مکان‌های کشور به لحاظ زیست انواع پرندگان به شمار می‌رود.
جمال قادرزاده با بیان اینکه اقلیم کشورمان به خودی خود دارای تالاب‌های بسیاری است که پرندگان مهاجر را به سمت خود می‌کشاند، ولی برای جذب گردشگر مورد بی مهری قرار گرفته است افزود: این صنعت در آذربایجان غربی و حتی کشورمان هنوز در میان مردم و گردشگران چندان شناخته شده نیست و تنها توانسته است گروه خاصی از گردشگران با سلایق تقریبا خاص را به سوی خود جذب کند.
وی افزود: فصل بهار و پاییز بهترین زمان برای مشاهده پرندگان به شمار می‌رود، به ویژه فصل بهار که به دلیل آغاز زمان زادآوری و جوجه آوری پرندگان در تالاب‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است بهترین زمان برای پرنده نگری محسوب می‌شود.
این کارشناس گردشگری اضافه کرد: پتانسیل بسیار مناسبی که در تالاب کانی برازان به لحاظ وجود بیش از ۷۰ گونه انواع پرندگان مهاجر و بومی در آن وجود دارد از یکسو و از سویی دیگر وجود امکانات و تجهیزات پرنده نگری از جمله برج پرنده نگری اداره حفاظت محیط زیست بهترین فرصت را برای علاقه‌مندان بوجود آورده است.
وی با بیان اینکه در بسیاری از کشور‌ها زیرساخت‌های لازم برای این شاخه از اکوتوریسم ایجاد شده است، افزود: در صورتی که بتوان زیرساخت‌های مورد نیاز را در این تالاب توسعه داد، می‌توان سالانه جمع کثیری از علاقه‌مندان به پرنده نگری در ایران و خارج از کشور را جذب این مکان کرد.
قادرزاده اضافه کرد: برخی از پرندگان موجود در تالاب کانی برازان جزو پرندگان کمیاب دنیا به شمار می‌رود و این امر می‌تواند فرصت بسیار مناسبی باشد تا گردشگران این بخش از اقصی نقاط جهان را به این تالاب جذب کرد.
توسعه بخش پرنده نگری در این شهرستان و آذربایجان غربی علاوه بر مزیت‌های فراوانی که می‌تواند عاید صنعت گردشگری کند، نقش مهمی نیز در آشنا کردن اقشار مختلف مردم با دنیای زیبا و لطیف پرندگان دارد
وی تاکید کرد: توسعه بخش پرنده نگری در این شهرستان و آذربایجان غربی علاوه بر مزیت‌های فراوانی که می‌تواند عاید صنعت گردشگری کند، نقش مهمی نیز در آشنا کردن اقشار مختلف مردم با دنیای زیبا و لطیف پرندگان دارد.
وی افزود: آشنایی هرچه بیشتر مردم با پرندگان و زندگی این موجودات زیبا می‌تواند در کاهش صید و شکار پرندگان بسیار موثر باشد و فرهنگ حمایت از پرندگان در جامعه به عنوان بخش از زندگی ما را افزایش دهد و از همه مهمتر توسعه پرنده نگری در جامعه می‌تواند احترام به طبیعت را در میان مردم افزایش دهد و به آنان بیاموزد تا از هرگونه آلوده کردن و تخریب طبیعت بپرهیزند.
رییس اداره حفاظت محیط زیست مهاباد گفت: این تالاب هم اینک میزبان ۳۵ هزار بال انواع پرندگان مهاجر و بومی است که جاذبه‌ای کم نظیر برای علاقه‌مندان به طبیعت به شمار می‌رود.
وی اظهار داشت: این پرندگان شامل غاز خاکستری، انواع مرغابی و اردک، فلامینگو، باکلان کوچک، پلیکان سفید، چوب پا، پرستوی دریایی، کشیم بزرگ، غاز پیشانی سفید، سیلوش، آووست، خروس کولی، حواصیل، تنجه و گونه‌های کمیاب و در معرض خطر انقراض از جمله اردک سرسفید و اردک مرمری هستند.
وی گفت: وضعیت آبی مناسب و امنیت پایداری که بر این تالاب حکمفرماست، شرایط بسیار مناسبی را برای اقامت و تغذیه پرندگان مهاجر در آن فراهم کرده به طوری که شمار این پرندگان نسبت به سال گذشته بیش از ۱۰ درصد افزایش یافته است.
وی با اشاره به اینکه ورود پرندگان به تالاب کانی برازان و شرایط بسیار مناسب زیستی در این زیستگاه، فضای بسیار دیدنی را بر این مکان حکمفرما کرده است، افزود: شرایط مناسب زیستی و وجود آب کافی و امنیت بالا، این تالاب را به یکی از مهمترین زیستگاه‌های پرندگان در شمال غرب کشور تبدیل کرده است.
سخنور اضافه کرد: تالاب کانی برازان یکی از مهمترین تالاب‌های اقماری جنوب دریاچه ارومیه و از با ارزش‌ترین زیستگاه‌های انواع پرندگان آبزی و کنار آبزی مهاجر و بومی در شمال غرب کشور به شمار می‌رود به طوری که این تالاب تقریبا در تمام فصول سال امکان مشاهده پرندگان وحشی و کمیاب را به علاقه مندان می‌دهد.
وی گفت: براساس آخرین بررسی‌های انجام شده، ۷۵ گونه پرنده آبزی و کنارآبزی متعلق به ۱۱ خانواده در این تالاب شناسایی شده است که در صورت اضافه کردن گونه‌های خشک زی، این تعداد به بیش از ۱۱۰ گونه خواهد رسید که همین امر اهمیت این تالاب را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
رییس اداره حفاظت محیط زیست مهاباد گفت: برای نخستین بار گونه "سمور آبی" در حیات وحش تالاب بین‌المللی کانی‌برازان این شهرستان مشاهده شد.
سخنور با بیان اینکه این پستاندار از نظر تغذیه‌ای وابسته به ماهی‌ها و جانوران متعددی است، اضافه کرد: مشاهده این گونه با ارزش را می‌توان به عنوان یک شاخص مهم اکوسیستم تالاب کانی برازان محسوب کرد.
رییس اداره حفاظت محیط زیست مهاباد بیان کرد: شنگ یا "سمور آبی" از خانواده راسو‌ها بوده و در اطراف رودخانه‌ها، نهرها، کانال‌های آبیاری، دریاچه‌‍‌ها و تالاب‌ها با پوشش گیاهی مناسب زیست می‌کند.
وی افزود: این حیوان دارای بدنی دراز و نسبتا باریک و دم بلند و سر مسطح، پوزه کوتاه و رنگ قهوه‌ای بوده و طول بدن آن تا ۷۵سانتی متر و طول دم آن تا ۵۰سانتی متر هم می‌رسد.
شناسایی سمور آبی در تالاب بین‌المللی «کانی‌برازان» می‌تواند خبر بسیار خوبی برای دوستداران محیط زیست و پرنده‌نگاران باشد و نشان می‌دهد که این تالاب از پتانسیل بسیار خوبی برای حفاظت و زیست گونه‌های مختلف برخوردار است
وی تاکید کرد: شناسایی این گونه در تالاب بین‌المللی «کانی‌برازان» این شهرستان می‌تواند خبر بسیار خوبی برای دوستداران محیط زیست و پرنده‌نگران باشد و نشان می‌دهد که این تالاب از پتانسیل بسیار خوبی برای حفاظت و زیست گونه‌های مختلف برخوردار است.
در آذربایجان غربی ۳۰ تالاب دائمی و فصلی، لب شور یا شیرین، طبیعی و یا انسان ساخت وجود دارد، از میان آن‌ها ۱۶ تالاب دائمی و ۱۴ تالاب فصلی بوده و علاوه بر این تالاب ها، تعداد ۱۵ آب بند و ۲۰ مورد سد وجود دارد که همه این پهنه‌های آبی زیستگاه‌های مناسبی برای انواع گونه‌های آبزی و کنار آبزی به شمار می‌رود.
از مجموع تالاب‌های این استان ۶ تالاب تحت عنوان چهار سایت در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است که تالاب دریاچه ارومیه، تالاب قوپی بابا علی، تالاب‌های درگه سنگی، شورگل و یادگارلو (۳ تالاب در قالب یک سایت) و تالاب کانی برازان از جمله آن است.
در شهرستان مهاباد نیز علاوه بر تالاب بین‌المللی کانی‌برازان، تالاب‌های دایمی "حسن خان" و "قوپی باباعلی" و "گروس" و تالاب‌های فصلی دیگری از جمله "داشخانه" و "قره قشلاق" وجود دارد.
