همکاری استراتژیک ایران و چین: شرقی‌تر شدن روابط خارجی!

دیدارنیوزـ زهره اکرمی: در حالیکه پیشینه روابط ایران و چین به با واحد «هزار سال» شمارش می‌شود، اما با ورود به هزاره سوم میلادی، این رابطه عمیق‌تر و با امضای توافق برجام در سال ۲۰۱۵ امنیتی و استراتژیک شده است. گرچه نمی‌توان رابطه تهران و پکن را در جایگاه «شراکت استراتژیک» معنا کرد، اما با اعمال تحریم‌های ایالات متحده و سازمان ملل بر برنامه هسته‌ای ایران، تهران خود را به پکن، نزدیک‌تر کرد. با وجود آنکه این رابطه برای چین، هزینه‌هایی، چون تحریم برخی از کمپانی‌های نفت این کشور داشته، اما به نظر می‌رسد تجارت با ایرانِ در انزوا، لقمه چربی برای این کشور است و تبعات آن را نیز تا حدودی به جان می‌خرد. پس از خروج آمریکا از برجام، چین همچنان بر پایبندی خود به توافق پافشاری کرد و به خرید نفت از ایران ادامه داد. آمار‌ها نشان می‌دهد که تنها از سال ۲۰۱۷ تا سپتامبر ۲۰۱۸ چین قریب به ۶۳۰ هزار بشکه نفت از ایران وارد کرده است. گرچه از این رقم روز به روز کاسته شده و در ماه اخیر، خرید نفت ایران از سوی چین به پایین‌ترین میزان در سال‌های اخیر رسیده است، اما تنها کافی است سری به بازار‌های شهر‌های ایران زد تا پررنگی حضور چین را احساس رد. در آمار منتشر شده در تصویر زیر می‌توان نگاهی اجمالی به این آمار و ارقام کرد.

سفر رئیس جمهور چین به تهران در سال ۱۳۹۴ زمینه‌ها برای توسعه تجارتی ۶۰۰ میلیارد دلاری در دوره‌ای ۱۰ ساله بر مبنای طرحی ۲۰ ساله را فراهم کرد. در این سفر بر حضور شرکت‌های چینی در بخش‌های مختلفی، چون انرژی و حمل و تقل تاکید شد. دولت چین به کمپانی‌های خود ۱۰ میلیارد دلار وام داده تا در بخش‌های زیرساختی ایران، چون راه آهن سرمایه‌گذاری کند. سفر خردادماه ۱۳۹۷ روحانی به چین و پس از آن سفر رئیس وقت مجلس ایران، علی لاریجانی در بهمن ماه آن سال، نشان داد که این رابطه در حال تحکیم است و ایران بند کفش حرکت به سوی شرق را محکم بسته است. به گزارش «پتروالیوم اکونومیست» در نتیجه این سفرها، چینی‌ها توافقی ۲۸۰ میلیارد دلاری در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی ایران امضا کردند. گرچه متن و جزئیات این توافق تاکنون منتشر نشده است، اما گمانه‌زنی‌ها درباره بند‌های آن در رسانه‌های مختلف در جریان است.

با وجود آنکه در باب این توافق در رسانه‌های خارجی مطالب بسیاری نوشته شد، اما سکوت ونپرداختن به توافقی که به نظر می‌رسد بزرگترین توافق در تاریخ جمهوری اسلامی با یک کشور خارجی باشد، شگفت آور است. تنها کافی بود رئیس جمهور پیشین ایران، محمود احمدی نژاد در سخنرانی خود در گیلان، سخن از تصویب «توافقی پنهانی» به میان آورد تا این موضوع به سرخط خبر‌ها مبدل شود.

داستان از این قرار است که در جلسه هیات دولت در سوم تیرماه (هفته گذشته)، پیش نویس نهایی همکاری ۲۵ ساله میان ایران و چین بررسی و تایید شد. حسن روحانی به وزیر امور خارجه ماموریت داد که با توافق طرفین و بر اساس منافع ملی دو کشور، این برنامه را به امضای طرفین برساند. رئیس جمهور در این نشست بر استراتژیک بودن روابط تهران و پکن در مناسبات منطقه‌ای و بین المللی اشاره کرد. برنامه‌های زیرساخت توسعه‌ای از جمله طرح «کمربند-راه» و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف، چون صنعت، گردشگری، فناوری اطلاعات و ارتباطات از جمله مسائلی بود که روحانی آن را جز محور‌های برنامه همکاری دانست.

هفته گذشته نیز محمد جواد ظریف در توییت به زبان چینی از انجام ویدئو کنفرانسی با همتای چینی خود در روز چهارشنبه سخن گفته بود. در این توییت که به مناسبت جشنواره «دراگون بوت» نوشته شده بود، وزیر امور خارجه ایران به گفتگو‌هایی در باب مسائل بین المللی، چون برجام اشاره کرد که توسعه سند همکاری ۲۵ ساله ایران با چین نیز یکی از محور‌های آن بوده است.

سخنگوی دولت، علی ربیعی نیز سه شنبه گذشته در باب پیش‌نویس همکاری با چین تاکید کرد «این برنامه مهر تاییدی بر شکست سیاست‌های ایالات متحده برای انزوای ایران است. تلاش‌ها برای ممانعت از ارتباط ایران با جامعه جهانی و تخریب این روابط به توسعه ارتباطات ایران با سایر کشور‌های منجر شده است» وی این برنامه را یک همکاری بلند مدت با رویکرد برد- برد خواند.

با وجود آنکه حدود یک هفته از این خبر می‌گذرد، ادعای رئیس جمهور سابق و همیشه پرحاشیه، این خبر را به صدر اخبار آورد. در نتیجه در نشست خبری امروز، سخنگوی وزارت خارجه ناچار به پاسخگویی شد. موسوی گفت: در سفری که رئیس جمهور چین به ایران داشت توافقی بر سر همکاری‌های دو کشور جامع و راهبردی انجام شد و سندی هم در این راستا به امضا رسید. یکی از بند‌های سند به این موضوع اشاره دارد که بایستی دو کشور یک سند جامع راهبردی برای همکاری‌های خود در همه زمینه‌ها داشته باشند. در سفر سال گذشته ظریف پیش نویس این سند به اطلاع مقامات چینی رسید و بررسی‌ها انجام و چند بار تبادل شد و اخیرا در داخل کشور پیش نویس آن به تصویب رسید.

موسوی اضافه کرد: «همه گمانه زنی ‌هادر این خصوص را رد می‌کنم. هیچ کدام از مفادی که در رسانه‌ها و افراد مطرح شده واقعیت ندارد. براساس نگاه راهبردی با کشور‌های دوست و نزدیک تلاش داریم رابطه را درازمدت تعریف کنیم و با بقیه کشور‌ها که با ما دارای روابط دوستانه و حسنه هستند براساس احترام و منافع متقابل آماده‌ایم چنین سند‌هایی را امضا کنیم و با برخی در حال مذاکره در این زمینه هستیم»

سخنگوی وزارت خارجه بیان کرد: «احساس می‌کنم سند جوری است که در آینده بشود آن را کامل منتشر کرد. ابعاد مختلف همکاری‌های سیاسی و به ویژه اقتصادی در این سند است و اگر در دولت‌های دو کشور این سند نهایی شود می‌توان آن را منتشر کرد و هیچ چیز ابهام آمیزی ندارد. همکاری‌های راهبردی ایران و چین دشمنانی داشته باشد که دست به فضاسازی و تخریب این روابط بزنند.»

رابطه با چین در روز‌هایی که با تیترهایی، چون «فروش جزیره کیش به چین» و «قدرت سفیر پکن در تهران» روبرو هستیم، به موضوعی جنجال برانگیز در فضای مجازی و افکار عمومی مبدل شده است. گرچه بازگشایی دروازه‌های کشور به روی جهانیان برای ایران نه تنها لازم، که حیاتی است، امید می‌رود چشم سیاستمدران کشور تنها به پکن دوخته نشده باشد و جزئیات این توافق در اختیار دانشگاهیان و متخصصان قرار گیرد تا بر دستاوردهای آن افزوده شود. این نکته نیز قابل ذکر است که طرف چینی هنوز نسبت به این موضوع واکنشی نشان نداده است. در شرایطی که ایالات متحده در تلاش است که «کمپین فشار حداکثری» خود علیه ایران را شدت بخشید، مشخص نیست تا چه میزان، چین خود را در مظان اتهام واشنگتن قرار خواهد داد. 

ساعتی پس از انتشار این گزارش متن کامل بیانیه مشارکت جامع راهبردی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین منتشر شد. «دیدار» در روزهای آتی این متن را به صورت کامل بررسی خواهد کرد. 

متن بیانیه مشارکت جامع راهبردی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین را اینجا بخوانید.