دیدارنیوز ـ سمیه قرنی: نام سازمان بهزیستی ایران با محمدعلی فیاض‌بخش گره خورده است، یکی از شهدای هفتم تیر در انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی که در سال ۱۳۵۹ و در مقام «وزیر مشاور» کابینه شهید رجایی این سازمان خدماتی را بنیان نهاد. از همان روزهای نخست ماموریت این سازمان، ارائه خدمات به معلولان و بیماران روانی مزمن، نگهداری شبانه‌روزی کودکان بی‌سرپرست و کارهایی از این دست بود. طبق آمار بیش از یک میلیون خانوار تحت پوشش این سازمان قرار دارند و اکنون بعد از گذشت چند دهه به دلیل گسترش فعالیت از یک‌سو و بودجه ناکافی از سوی دیگر سازمان بهزیستی در فهرست سازمان‌هایی است که موجب نارضایتی در بین خانواده‌های تحت پوشش شده است.
دیدارنیوز در پرونده ویژه‌ای به بررسی معضلات و مشکلات در این حوزه پرداخته است. سمیه قرنی در مطلب پیش‌رو به بررسی تاریخچه و چارت سازمانی بهزیستی پرداخته است. مطالب مربوط به این پرونده را هر روز در «دیدار» بخوانید.
در هفتم تیر سال ۶۰ در کنار باقی افرادی که در جریان بمب گذاری دفتر حزب جمهوری اسلامی به شهادت رسیدند یک نفر پایه گذار نهادی مهم در کشور شد. شهید محمدعلی فیاض‌بخش وزیر مشاور دولت شهید رجایی بود و با پیگیری‌ها و تلاش‌های خود سازمان بهزیستی را پایه‌ریزی کرد و اولین رئیس این سازمان نیز بود.
سازمانی مهم که نقشی بسیار حیاتی در حوزه مسائل اجتماعی و به خصوص آسیب‌های اجتماعی ایفا می‌کند. سال ۵۹ که ساختار‌های جدید در حال شکل گیری است، ۱۶ سازمان، نهاد، مؤسسه و انجمن خیریه با هم ادغام شدند و سازمان بهزیستی را تشکیل دادند. اصل ۲۱ و اصل ۲۹ قانونی اساسی ایده اصلی تاسیس سازمان بهزیستی بودند.
سازمان بهزیستی تا به یک ثبات ساختاری دست پیدا کند زمان زیادی طول کشید. سال ۶۳ بر پایه مصوبه مجلس شورای اسلامی، سازمان بهزیستی در شمار سازمان‌های وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفت. این مسیر ادامه داشت تا در تیرماه سال ۱۳۸۳ بر اساس قانون ساختار وزارت رفاه و تأمین اجتماعی سازمان بهزیستی کشور به همراه سازمان‌های تأمین اجتماعی و بیمه خدمات درمانی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جدا و به زیر مجموعه وزارت تأمین اجتماعی ملحق شد. در سال ۹۰ با تصویب قانون تشکیل وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی سازمان بهزیستی نیز زیر مجموعه این وزارتخانه جدید قرار گفت.
در وبسایت سازمان بهزیستی کشور اگر صفحه مربوط به اساسنامه سازمان بهزیستی را باز کنیم اساسنامه قدیمی این سازمان برای دوره‌ای که بهزیستی ذیل وزارت بهداشت تعریف می‌شد وجود دارد و اساسنامه جدید در آن دیده نمی‌شود.
ماموریت‌های سازمان بهزیستی شامل موارد متعددی می‌شود، ولی می‌توان به بخش اصلی آن‌ها که در سایت این سازمان نیز آمده است اشاره کرد. از بدو تأسیس سازمان بهزیستی ۵۲ وظیفه بر عهده آن گذاشته شد، که رسیدگی به امور کودکان بی سرپرست، زنان بی سرپرست و سرپرست خانوار، مسئولیت سلامت روان جامعه، امور مربوط مهد‌های کودک، سالمندان، معلولان، کودکان کار و خیابانی، زنان آسیب دیده و در معرض آسیب، کاهش طلاق، مشاوره، اشتغال و مسکن، آموزش‌های پیش از ازدواج و ... بخشی از آن است.
تلاش برای حفظ کیان خانواده‌های آسیب دیده و آسیب پذیر، نگهداری و مراقبت و توان بخشی معلولان و آماده سازی آنان برای از سرگیری زندگی عادی در جامعه، توسعه پژوهش‌های کاربردی برای پیشگیری از معلولیت‌ها و آسیب‌های اجتماعی، بازپروری، اصلاح و ارشاد ناسازگاران و آسیب دیدگان اجتماعی، تأمین موجبات تشویق و جلب مشارکتهای مردمی به منظور بهبود کیفیت خدمات رسانی و حمایت از اقشار محروم و آسیب پذیر و نیز تشویق و حمایت از بخش غیر دولتی به منظور سرمایه گذاری در هر یک از حالتهای توان بخشی، اجتماعی؛ از عمدهترین وظایف و مسئولیتهای سازمان بهزیستی ذکر شده است.
به چارت سازمانی بهزیستی اگر مراجعه کنیم با یک بخش عریض و طویل دولتی روبرو خواهیم شد. سازمانی با چند معاونت و مرکز و اداره کل بزرگ. سازمانی که به مانند دیگر بخش‌هایی که در حوزه‌های اجتماعی کار می کنند از بودجه کم خود گله دارند. حدود ٩٣درصد بودجه جاری بهزیستی از جنس مستمری، یارانه و امداد و جزو هزینه‌های اجتناب‌ناپذیر است. بودجه امسال این سازمان ٣هزار و ١٢١میلیارد تومان مشخص شده است که مشخص نیست چه میزان آن در نهایت به این سازمان می‌رسد.
در رابطه با آمار و ارقام مربوط به بهزیستی هیچ گزارش تفکیک شده و با جزئیاتی وجود ندارد. اما به صورت کلی حدود یک‌میلیون و ٨٠هزار خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند؛ و به روایتی ۱۴۰ هزار معلول با این سازمان در ارتباط هستند. بخش عمده فعالیت‌های سازمان بهزیستی در حوزه خدمات است. خدماتی که به گروه‌های مختلف در چهارچوب مراکز مختلف ارائه می‌شود. خدمات این مراکز عبارتند از: مراکز درمان و بازتوانی معتادین، خانه سلامت دختران و زنان، مراکز توانبخشی و درمان بیماران روانی مزمن، نگهداری شبانه‌روزی کودکان بی سرپرست و خیابانی، ارائه خدمات به دختران و زنان آسیب دیده اجتماعی، ارائه خدمات به مددجویان و نیازمندان بی بضاعت، ارائه خدمات مشاوره، نگهداری معلولین، حرفه آموزی معلولین، توانبخشی و نگهداری سالمندان، خدمات مشاوره ژنتیک، انجمن‌ها و موسسات غیردولتی و خیریه و مجتمع‌های مراکز خدمات بهزیستی و کلینیک‌های مددکاری اجتماعی.
توانمندسازی یکی دیگر از اقداماتی است که سازمان بهزیستی در دستور کار خود دارد. توانمندسازی زنان سرپرست خانوار و معتادان بهبود یافته از آن جمله است. سازمان بهزیستی تسهیلاتی را به بهبود یافتگانی که مدت ۱۸ ماه از مدت زمان پاکی آنان بگذرد و نیز آموزش‌های لازم در زمینه آماده‌سازی شغلی و مهارت‌های زندگی را طی نموده باشند در نظر گرفته است.
در زمینه کودکان کار و خیابانی و معلولین که از جمله گروه‌های هدف این سازمان هستند اقدامات مختلفی صورت می‌گیرد و در حوزه‌های روانشناختی و مددکاری در کنار توانمندسازی برنامه‌های مختلفی از طرف سازمان بهزیستی سازماندهی شده است.
در طول سالیان مختلف فعالیت بهزیستی، برخی با رویکرد‌های حمایتی این سازمان همراهی کردند و برخی هم جزو منتقدان آن بودند. گروهی رویکرد عادی سازی این سازمان نسبت به کودکان کار را سازنده نمی‌دانند و برخی در حوزه معلولین بر این باورند که توانمندسازی معلولین در بهزیستی در عمل رخ نداده و بیشتر همان پرداخت پول ماهیانه که در وضعیت تورمی امروز تقریبا بی اثر است محدود شده است.
به هر روی در این نوشتار نگاهی کلی به این سازمان صورت گرفت ولی باید گفت که سازمان بهزیستی به اندازه انقلاب اسلامی عمر دارد و فراز و فرود‌های مختلفی را طی کرده است. بعد از حدود ۴۰ سال باید رویکرد‌های این سازمان مورد نقد و بررسی قرار بگیرد و شاید بتوان گفت که به اصلاحات جدی نیاز دارد.
