کار گروهی، زیست جمعی، مسئولیت پذیری و مسائلی است که هر نظام آموزشی باید وقت و انرژی و تمرکز خود را روی آن بگذارد و برای آن برنامه‌های ویژه ای داشته باشد. آنقدری که مسائل این چنینی به فرد و جامعه کمک می‌کند آموزش دانش‌های مرسوم شاید تاثیر جدی نداشته باشد. اما متاسفانه خانواده‌ها و حتی بخشی از ساختار رسمی نظام آموزشی فهم درستی از مسائل زندگی اجتماعی نداشته و همین امر باعث بی توجهی به این پدیده‌ها شده است.
خانواده‌ها ترجیح می‌دهند که فرزندانشان در امتحانات نمره خوبی کسب کنند ولی اگر در رشد اجتماعی ایراداتی داشته باشند آنچنان برایشان مهم نیست یا به آن توجهی نمی‌کنند. مدارس به دنبال این هستند که کنکور را برای دانش‌آموزان به اولویت تبدیل کنند و هر چه تعداد قبولی‌های دانشگاه بیشتر باشد احساس موفقیت بیشتری نیز حس می‌کنند. گویی فهم درستی از نظام آموزشی و منافع جمعی و فردی خود نداریم.
اما سوال مهمی که مطرح می‌شود این است که تربیت سیاسی اجتماعی به عنوان یکی از ساحت‌های شش گانه تربیتی ذکر شده در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش چه جایگاهی دارد؟ برای این حوزه تا چه حد برنامه‌ریزی صورت گرفته است؟ برای اینکه توجه دانش‌آموزان و اولیای آنها را به این موضوع جلب کنیم چه اقداماتی می‌شود انجام داد؟
به بهانه نشست پایانی هشتمین دوره مجلس دانش‌آموزی به سراغ این موضوع و این نهاد مهم در آموزش و پرورش رفته‌ایم تا نگاهی به آن داشته باشیم.
گام اول؛ شوراهای دانش‌آموزی
اواسط آبان ماه که به مدارس سر بزنیم با انتخابات شورای دانش‌آموزی مدارس روبرو می‌شویم. در این فرآیند تلاش می‌شود که تربیت سیاسی اجتماعی عملی شود. دانش‌آموزان از میان خودشان چند نفر را انتخاب برگزیده و در یک ساختار دموکراتیک نمایندگان خود را در شورای دانش‌آموزی انتخاب می‌کنند. کاندیداهای این انتخابات نیز تلاش می‌کنند که نظر هم مدرسه‌ای‌ها را به خود جلب کرده و وارد این شورا شوند.
برای فهمیدن اهداف این نهاد درون مدرسه‌ای به سراغ اساسنامه آن باید برویم:
اهداف تشکیل شوراهای دانش‌آموزی:
الف) تشکل شورا به منظور تصدی‌گری، شامل اهداف:
۱ـ آماده سازی دانش‌آموزان برای جامعه‌پذیری و تمرین مشارکت اجتماعی
۲ـ استفاده از توانمندی‌های مختلف دانش‌آموزان به مثابه منابع انسانی در اجرای برنامه‌های درسی
۳ـ ایجاد روحیه مسئولیت‌پذیری و مشارکت دانش‌آموزان
۴ـ تمرین کار گروهی و آمادگی دانش‌آموزان برای ایجاد سازمان‌های کار آفرین
۵ ـ صرفه جویی در هزینه‌های نیروی انسانی موظف
۶ ـ ایجاد حس رقابت بین کلاس‌ها در امر مشارکت در کارهای مدرسه (فاستبقوا الخیرات)
۷ ـ کاهش فاصله بین مسئولین و دانش‌آموزان و حذف فاصله کلاس و دفتر
ب) تشکل شورا در عرصه اندیشه‌ورزی شامل اهداف:
۱ـ شناسایی نقاط قوت و ضعف دبیرستان از دید دانش‌آموزان (باز خوردگیری)
۲ـ مشارکت در شناخت نیازهای روز آمد دانش‌آموزان (ایده‌یابی و تصمیم‌سازی)
۳ـ رهیافت اجرائی جهت رفع نیازهای فوق (تصمیم‌گیری)
۴ـ مشارکت در جمع آوری تجارب دیگران
۵ ـ تقویت بنیه اندیشه‌ورزی دانش‌آموزان
۶- هم سوسازی دانش‌آموزان با سیاست‌های مدیریت
کلیدواژه‌های اهداف همان‌هایی است که در ابتدا به آن اشاره شد. جامعه‌پذیری، مشارکت اجتماعی، مسئولیت‌پذیری، کار گروهی و ... . اینکه در عمل تا چه این اهداف تحقق پیدا می‌کنند و مدارس و مدیران آن تا چه حد این پدیده را جدی می‌گیرند از چالش‌های مهم این حوزه به حساب می‌آید. در بسیاری از موارد شاهد این مشکل بوده‌ایم که شوراها برای مسئولین مدرسه جنبه ظاهری داشته و در عمل برای از سر باز کردن و انجام وظیفه قانونی خود است که این کار را می‌کنند و در طول سال تحصیلی خبری از شوراها نیست.
علت هم مثل باقی مسائل مربوط به آموزش و پرورش هم مشخص است و هم نیست. مشغله زیاد یا بی‌انگیزگی مدیران. عدم شفافیت اساسنامه و نبود صلاحیت اعمال قدرت و تصمیم‌گیری برای این شورا. همه این‌ها هست و این‌ها نیست. شاید بتوان دلایل بیشتری را بر شمرد ولی گویا قرار نیست ساختار مشخصی برای ارزیابی از وضعیت شوراهای دانش‌آموزی شکل بگیرد تا دیگر شاهد این نباشیم که مدرسه‌ای فقط در آبان ماه انتخاباتی برگزار می‌کند و دیگر به سراغ شورا نمی‌رود.
مجلس دانش آموزی؛ دومین گام
از دل این شوراهای دانش‌آموزی اما مجلس دانش‌آموزی شکل می‌گیرد. طبیعتا از دل شوراهای دانش‌آموزی که مدیران مدارس به آن بها می‌دهند. از دل شوراهای دانش‌آموزی که جدی گرفته می‌شوند. نه آنهایی که به صورت ظاهری یک بار برای اولین و آخرین بار شکل می‌گیرند. بر اساس آیین نامه مجلس شورای دانش‌آموزی: «تعداد اعضای مجلس دانش‌آموزی ۱۵۰ نفر است که متناسب با جمعیت دانش‌آموزی استان از میان دانش‌آموزان عضو شوراهای دانش‌آموزی مدارس دوره متوسطه براساس شیوه نامه‌ای که به تایید وزیرآموزش و پرورش می‌رسد انتخاب خواهند شد».
بر اساس آیین نامه، مجلس و شوراهای دانش‌آموزی تشکل غیر سیاسی و غیر انتفاعی بوده و فعالیت آنها مستلزم رعایت کلیه قوانین و مفاد این آئین نامه خواهد بود. همانطور که مشاهده می‌کنید برای رسیدن به یک مجلس دانش‌آموزی که از سطح کشور در آن حضور دارند باید از مدرسه شروع کرد. اگر شوراهای دانش‌آموزی جدی گرفته شوند می‌توان شور و شوق زیادی را در دانش‌آموزان برای مجلس دانش‌آموزی نیز ایجاد کرد. اما وقتی این شور و شوق وجود نداشته باشد طبیعتا در ادامه آن مسیر به مجلس دانش‌آموزی موثری هم نخواهیم رسید.
شاید بد نباشد که مروری به اهداف مجلس دانش‌آموزی نیز داشته باشیم:
۱- ترویج فرهنگ مشارکت جویی، تعاون و همکاری و مسئولیت پذیری و زمینه سازی برای مشارکت فکری و ملی دانش‌آموزان در عرصه‌های مختلف آموزش و پرورش
۲- ترویج فرهنگ گفتگو و مشورت بین دانش‌آموزان
۳- بهره گیری از نظرات دانش‌آموزان در اصلاح قوانین ومقررات و طرح و برنامه‌های مرتبط با آنها
۴- آشنا کردن دانش‌آموزان با مقوله‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی داخلی وخارجی
۵- تقویت روحیه خودباوری، خوداتکایی و اخلاق اجتماعی
۶- تقویت هویت اسلامی و ایرانی و تحکیم و ترویج ارزش‌های انقلاب اسلامی
اهداف مجلس دانش‌آموزی نیز به مانند شورای دانش‌آموزی در راستای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و تربیت سیاسی اجتماعی است. جامعه‌پذیری و جامعه‌پذیری سیاسی یکی از دغدغه‌های جدی هر حکومتی است که مدارس به عنوان یکی از ابزارهای این هدف عمل می‌کنند. اما این شورا و مجلس دانش‌آموزی آیا بدون اختیارات مشخص می‌توانند اثر گذار باشند؟ منظور از اثر گذاری همان اقداماتی است که در جهت تربیت سیاسی اجتماعی دانش‌آموزان می‌تواند موثر باشد.
به وظایف و اختیارات مجلس دانش‌آموزی بر مبنای آیین نامه آن نگاهی می‌اندازیم:
۱- بجث و بررسی پیرامون مسائل و مشکلات دانش‌آموزان درمدارس
۲- بحث و بررسی پیرامون مقررات تحصیلی و انظباطی و ارائه طرح‌ها و پیشنهادهای مناسب برای بهبود آن
۳- بحث و تبادل نظر در مورد راهکارهای تقویت تربیت دینی، اخلاقی و اجتماعی دانش‌آموزان و تقدیر از دانش‌آموزانی که در زمینه‌های دینی و اجتماعی، علمی، هنری و سایر زمینه‌ها، فعالیت‌های برجسته‌ای داشته‌اند.
۴- بحث و بررسی پیرامون چگونگی بهینه سازی روابط بین عوامل انسانی در مدرسه
۵- بحث و بررسی پیرامون برنامه‌های درسی و فعالیت‌های فوق برنامه و ارائه پیشنهاد برای غنی سازی آنها
۶- بحث و بررسی و پیرامون انتظارات متقابل دانش‌آموز و خانواده و جامعه و ارائه پیشنهاد برای نزدیک ساختن انتظارات به یکدیگر
۷- اظهارنظر در مورد پیش نویس طرح‌ها و لوایح مرتبط با دانش‌آموزان که از طریق وزارت آموزش و پرورش، شورای عالی آموزش و پرورش یا مجلس شورای اسلامی ارجاع می‌شود.
۸- بررسی و تعیین شیوه‌های تکریم و تجلیل دانش‌آموزان از مقام و منزلت معلم
۹- بحث و بررسی پیرامون مسائل نوجوانان درخصوص کار وآینده شغلی
۱۰- بحث و بررسی درباره وظایف و حقوق نوجوانان در جامعه، خانواده و مدرسه
۱۱- بحث و بررسی و پیشنهاد راهکارهای مناسب برای تقویب هویت فرهنگ اسلامی ایرانی دانش‌آموزان
۱۲- ارتباط و تبادل تجربیات با مجالس دانش‌آموزی مشابه در دیگر کشورها
۱۳- بحث و تبادل نظر در مورد چگونگی مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های آموزشی، پرورشی و اجرائی مدارس
تبصره - وزارت آموزش و پرورش و سازمان دانش‌آموزی پیشنهادهای مجلس دانش‌آموزی را مورد توجه قرار داده و با فراهم کردن امنکانات اجرائی و قانونی، زمینه اجرای آنها را تسهیل خواهند کرد.
اینکه این وظایف و اختیارات تا چه حد جنبه ظاهری داشته و تا چه حد در عمل شاهد آن هستیم را باید مورد نقد و بررسی قرار داد ولی آیا بهتر نبود که بندی در این آیین نامه وجود می‌داشت که فراتر از «بحث و بررسی» بود و مسئولین آموزش و پرورش را ملزم به توجه هر چه بیشتر به این نهاد می‌کرد؟ در نظر گرفتن یک تبصره که سه بخش اصلی حوزه آموزش و پرورش یعنی وزارتخانه، شورای عالی و سازمان دانش‌آموزی به توجه به پیشنهادات مجلس دانش‌آموزی دعوت می‌کند آیا کفایت می‌کند؟
حوزه تربیت سیاسی اجتماعی گستردگی زیادی دارد که یکی از نمودهای آن شورا و مجلس دانش‌آموزی است. حتی محدود کردن این حوزه به یک انتخابات شاید ما را گول بزند که داریم کار مهمی می کنیم و همین اندازه کفایت می کند. اما اینگونه نیست. باید در تمام زمینه های فعالیت آموزشی نگاهی به این حوزه داشته باشیم.
