تهران، شهری نامهربان با چنارهایش

دیدارنیوز ـ عبدا... مستوفی در کتاب شرح زندگی در اوایل سال ۱۳۲۰ درباره وضعیت درختکاری در خیابان ولیعصر این چنین نوشته است: « در این خیابان به فاصله هر دو متر یک اصله چنار و بین هر دو چنار هم یک بوته گل سرخ کاشته شود.» همگان خیابان ولیعصر را از درختان سر به فلک کشیده‌اش می‌شناسند. درختانی به قدمت تهران قدیم و بزرگ‌ترین خیابان خاورمیانه. در طول سال‌های اخیر از تعداد درختان، نهرها و مسیل‌ها به دلیل ساخت و سازهای فراوان و بروز نارسایی‌های محیط زیستی کاسته شده است. این در حالی است که همین درختان می‌توانند به عنوان تنفس‌گاه‌ این کلانشهر در تصفیه هوا و افزایش تعداد روزهای هوای پاک تاثیرگذار باشند. در این شرایط باید برای حفظ و نگهداری از این درختان اقدامات مناسب انجام داد. شایان ذکر است که تمامی درختان خیابان ولیعصر از شناسنامه و پلاک برخوردار هستند، اما به‌طور طبیعی این درختان به آفت‌زدگی و بیماری‌های فراوان دچار ‌شده‌اند. در این وضعیت انتظار می‌رود که مسئولان امر بیش از قبل این درختان را مورد رسیدگی قرار دهند.

بر اساس گفته‌های رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست شورای شهر تهران به خبرنگار «آرمان» برای جایگزین کردن این درختان قرار است تعدادی چنار از اصفهان به تهران آورده و بجای درختان آفت‌زده و خشک شده خیابان ولیعصر کاشته شوند. هدف از این اقدام این است که خیابان ولیعصر همچون گذشته سرسبزی، صفا و طراوت خود را حفظ کند. در روزهای اخیر هم مدیر عامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران گفت: « شیوع آفت سرطان رنگی علت قطع درختان خیابان، ولیعصر است و تا پایان سال ۹۷ تمام درختان چنار، ولیعصر جایگزین می‌شود.» محمدعلی پورمختار با بیان اینکه در فاز نخست ساماندهی خیابان ولیعصر تا پایان اسفند ۴۰۰ اصله درخت را جایگزین درختان آلوده به سرطان رنگی می‌کنیم، افزود: « در نهایت صد درصد درختان خیابان ولیعصر را جایگزین می‌کنیم.» این در حالی است که بر اساس گفته‌های کارشناسان فضای سبز شهری ساخت و ساز بلند مرتبه‌ها جلوی نورگیری درختان را گرفته و همین مساله در بروز انواع آفت و بیماری در بین درختان تاثیرگذار است. از سوی دیگر کف خیابان ولیعصر از سنگ و آسفالت پوشیده شده و همین مساله هر گونه آبیاری به درختان را با نارسایی مواجه می‌کند. از سوی دیگر به دلیل برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیر زمینی چنار نمی‌تواند آب مورد نیاز خود را تامین کند.

یک گیاه شناس اکولوژیک درباره وضعیت چنارهای خیابان ولیعصر به خبرنگار «آرمان» می‌گوید: چنار شايد يكي از انتخاب‌هاي مناسب از گذشته‌های دور براي فضاي سبز شهري تهران است. اين گونه با نام علمي Platanus orientalis از تيره چنار(Platanaceae) در ميان گونه‌هاي گياهي كاشته شده در تهران از نظر جذب صداهاي بيش از حد تحمل(آستانه) جزو مطلوب‌ترين گونه‌ها است. محمدرضا کاووسی می‌افزاید: بسياري از دره‌هاي البرز جنوبي و معدود نقاطي از زاگرس داراي رويش‌هاي طبيعي از اين گونه است، در اين دره‌ها گستردگي و نقش گونه چنار در ساختار اكولوژيكي دره‌ها كاملا آشكار است. اساسا دره‌هاي داراي آبرفت عميق با آب زيرزميني مناسب و بسترهاي قابل نفوذ، امكان شكل‌گيري اين گونه را در رويشگاه‌هاي طبيعي ايجاد كرده‌اند. به گفته او اين گونه در شرايط طبيعي داراي طرح رشدي نسبتا متفاوت با پايه‌هاي هم نامش در تهران است، اما نظام سخت‌گيرانه شهري بر اين محدوديت مي‌افزايد. به گفته این استاد دانشگاه كاهش محسوس نفوذ آب به بستر پايه‌هاي درختي و برخي عوامل مطالعه نشده ديگر بر بحران‌هاي رشد اين گونه در محدوده‌هاي شهري دامن می‌زند. این گیاه‌شناس اکولوژیک تاکید می‌کند: آلودگي‌هاي فزاينده مي‌توانند از شرايط نامتوازن آبي در بستر چنارها، در تفسير وضعيت كنوني آنها نقش داشته باشد. کاووسی می‌گوید: گياهان در شرايط ضعف فيزيولوژيكي بيشتر بيمار می‌شوند، اما همين موضوع هم براي چنارها شناخته شده نيست و ما نيازمند بررسي‌هاي دقيق آكادميك درباره همه موارد ذكر شده فوق هستيم. به گفته او هر گونه توصيه عجولانه و مطمئن مآبانه‌اي درباره حل بحران‌هاي گونه چنار در تهران مي‌تواند پايه‌هاي اين گونه را با مخاطرات بيشتري مواجهه کند. بنابراین ضرورت دارد با صرف هزينه مناسب براي اين گونه به روز شده با شرايط بد آب و هوايي تهران، مطالعه مستقل و همه جانبه‌اي صورت گيرد تا بتوان پايه‌هاي مانده و كمتر آسيب ديده آن را حفاظت کرد.

در ادامه یک گیاه شناس درباره چگونگی نگهداری مناسب درختان چنار خیابان ولیعصر به خبرنگار «آرمان» می‌گوید: در شهرها فضای سبز شامل پوشش سبز حاشیه خیابان‌ها، میدان‌های سبز، پارک‌ها و فضای سبز داخل محوطه پارک‌ها، بیمارستان، دانشگاه‌ها، فرودگاه‌ها، باغچه در منازل و... می‌شود. مجموعه این پوشش گیاهی در فضای شهری کارکردهایی برای مردم و جامعه دارد. برای مثال بخش قابل توجهی از پوشش گیاهی در خنکی هوا، زیباسازی شهر، رفع برخی آلودگی‌ها و... موثر است. افشین دانه کار می‌افزاید: گیاهان قدرت پالایش آلاینده‌های صوتی، هوا، خاک و... را دارند. از سوی دیگر باید یک ارتباط دو سویه بین مردم و فضای سبز برقرار شود، چون بر اساس باور همگان پوشش گیاهی هر خطه بر قیمت اراضی آن می‌افزاید. همچنین فضای سبز و درختکاری‌ها از پیشروی بادها و تخریب‌های ناشی از ورزش باد جلوگیری می‌کند. به گفته او برای پایدار نگهداشتن این خدمات باید مردم مسئولیت‌های خود را نسبت به فضای سبز بدانند. برای مثال شهروندان باید از هرگونه رهاسازی زباله و انتقال شیرابه زباله به ریشه درختان خودداری کنند. همچنین با اقدامات فرهنگی همشهریان می‌توانند از هر گونه زخمی کردن بدنه درختان اجتناب کرده و شاخه‌های آنها را به روش‌های نامناسب نچینند و در کنار درختان آتش روشن نکنند. به گفته او افراد باید از ریختن زباله و ورود هر گونه آلودگی و نور اضافه به درخت ممانعت کنند، چون امروزه بخش قابل توجهی از مشکلات برای درختان به دلیل تابش نور است که این مساله سلامتی و حیات درخت را با مشکلات فراوان مواجه کرده است. به گفته او در شهر تهران شاهد مجموعه‌ای از درختان کهن هستیم. هر چند در برخی مواقع به دلیل دستیابی به اهداف اقتصادی این درختان مورد بی‌مهری قرار می‌گیرند. در برخی مواقع افراد برای تغییر سبک معماری و در نمای ساختن به حذف درختان پرداخته یا شرایطی برای حذف درختان ایجاد می‌کنند. این استاد دانشگاه می‌افزاید: برخی افراد سودجو برای دستیابی به منافع اقتصادی خود پای درخت نفت، بنزین و روغن موتور سوخته ریخته و به این شکل مبادرت به از بین بردن درخت می‌کنند. باید دانست که این اقدام برای درختان و پوشش گیاهی که بدون هیچ چشم داشتی به طبیعت امکانات می‌دهند، مهرورزانه نیست.

 

دانه کار درباره چگونگی ایجاد شرایط برای ادامه حیات درختان و پوشش گیاهی تاکید می‌کند: همانطور که هر موجود زنده برای ادامه حیات به شرایط زیستی مناسب نیازمند است، طبیعتا فضای سبز و اجتماعات درختی نیز به عنوان یک موجود زنده به امکانات مناسب برای ادامه حیات نیازمند هستند. وقتی شرایط زیستی تضعیف شود، طبیعتا درخت از لحاظ کالبدی ضعیف شده و مستعد ابتلا به انواع بیماری و آفات می‌شوند. امروزه در درختان چنار خیابان ولیعصر هم نشانه‌هایی از بروز بیماری و از درون تهی شدگی و ناتوانی در ادامه حیات مشاهده می‌شود. به گفته او در تهران در برخی مواقع شاهد وزش بادهایی با سرعت بیش از 40 کیلومتر در ساعت هستیم که این بادها می‌تواند درختان بلند از درون تهی شده یا کالبد آنها از لحاظ مداخلات انسانی ضعیف شده را نابود کند. باید توجه داشت که این قضیه می‌تواند برای شهر بحران آفرین باشد. با این تفاسیر باید گفت که هر یک از شهروندان باید نسبت به درختان مسئولیت متقابل داشته باشند. در خیابان ولیعصر توجه اغلب افراد به مغازه‌ها و جلوه‌های اقتصادی است. این در حالی است که ارزش این خیابان به عناصر درختی و محیط زیستی است.

درباره وضعیت درختان چنار باید گفت که اغلب این درختان ریشه سطحی دارند و با استفاده از آب‌های سطحی به بقای خود ادامه می‌دهند. هر چند که درختان مسن نیز بر شدت ریشه‌های عمودیشان افزوده شده و می‌توانند از آب‌های زیر زمینی بهره‌مند شوند. هم اکنون به دلیل گرم شدن زمین و بروز خشکی‌ها به دلیل آسفالت کف خیابان، گرمای ناشی از تردد خودرو و منازل جزایر حرارتی ایجاد شده و همین مساله باعث شده تمرکز حرارت در محیط‌های پیرامون شهری بیشتر شود. این جزایر حرارتی نیاز گیاه به آب را افزایش می‌دهند. این در حالی است که با فعالیت‌های شهرسازی کف خیابان غیر قابل نفوذ شده و حتی خاک سطحی هم مرطوب نمی‌شود. در برخی مواقع نیز شاهد تجمع زباله در جوی هستیم که همین مساله باعث انتقال مواد سمی به گیاه می‌شود. همچنین در وضعیت کنونی تنش کم آبی در کشور وجود دارد. در خیابان ولیعصر بلند مرتبه سازی با اهداف اقتصادی متداول شده و این ساختمان‌های بلند امکان ادامه حیات درخت را گرفته‌اند. در این میان از لحاظ فیزیکی شاهد درختانی با شاخه‌ها کله‌بری شده هستیم که عملا این اقدام نشان دهنده از بین رفتن و بیماری در درخت است. هر یک از نارسایی‌های محیط زیستی موجود را می‌توان از طریق فرهنگسازی در بین شهروندان و مسئولان از بین برد، چون برای ادامه حیات در شهر تهران در وضعیت نامساعد محیط زیستی توجه به یک نهال هم می‌تواند اثرگذار باشد.