گام سوم ایران یعنی پایان برجام!

دیدارنیوز ـ همزمان با اتمام ضرب الاجل ۶۰ روزه ایران به کشور‌های اروپایی، علی ربیعی سخنگوی دولت در نشستی که همراه با عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت خارجه و بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی برگزار شد اعلام کرد از میزان ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی اورانیوم عبور خواهیم کرد و میزان غلظت بر اساس نیاز ما خواهد بود.

پیش از این ایران از ۱+۴ خواسته بود تا طی ۶۰ روز، وضعیت بحرانی خرید نفت و مشکل تبادلات مالی و بانکی را حل و فصل کنند، در غیر این صورت وارد فاز دوم کاهش تعهدات خود در برجام خواهد شد. لازم به یادآوری است پس از خروج دونالد ترامپ از برجام کشور‌های اروپایی سازوکار مالی موسوم به اینستکس را برای "تجارت مشروع" با ایران راه‌اندازی کردند، اما تا زمانی که پول نفت از این راه مبادله نشود و کار‌های بانکی از این طریق صورت نگیرد، این سازوکار فایده چندانی نخواهد داشت.

برهمین اساس دولت در واکنش به این رفتار رئیس‌جمهور آمریکا و کم کاری اروپایی‌ها، در مرحله اول کاهش برخی از تعهدات خود در برجام، از سقف تعیین شده ۳۰۰ کیلوگرم برای نگهداری و ذخیره اورانیوم غنی شده عبور کرد و روز یکشنبه هم با وجود آنکه عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت خارجه در نشست خبری خود، اقدامات طرف‌های مقابل برای حفظ برجام را تاحدودی قابل قبول خواند و اعلام کرد «خط طراحی راکتور اراک به قبل از توافق هسته‌ای بازنمی‌گردد» اما بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی این نکته را مورد اشاره قرار داد که «از ۳.۶۷ درصد اورانیوم غنی شده عبور می‌کنیم و مبنا غلظت براساس نیاز کشور خواهد بود.»

این اظهارنظر و نشست خبری با واکنش‌هایی همراه بود. رئیس‌جمهوری فرانسه از ایران خواست که فورا روند غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کند. چین هم از این مساله ابراز تاسف کرد. روسیه نیز ضمن دعوت ایران به آرامش خواست تا از اقدامات احساسی خودداری کند. جرمی هانت، وزیر امور خارجه بریتانیا هم عبور ذخایر اورانیوم غنی شده ایران از سقف تعیین شده ۳۰۰ کیلوگرم را "بی‌اندازه نگران‌کننده" خواند.

آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای هم در واکنشی که برای بی‌بی‌سی ارسال کرده اعلام داشت: «از تصمیم ایران برای نقض برجام آگاه است. در این رابطه توضیح داده شده است که بازرسان این آژانس در ایران به کار نظارت‎شان بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران ادامه می‌دهند و به محض اینکه تحولات اخیر را تایید کنند، این موضوع را به مرکز گزارش خواهند کرد.»

البته کمالوندی در بخش دیگری از گفته‌های خود به این مسئله توجه کرد که «فعلا ترجیح می‎دهیم که راکتور اراک براساس توافق هسته‌ای و در چارچوب انگلیس – چین باز طراحی شود.» عباس عراقچی هم در این نشست گفت: «اینکه طرف‌های اروپایی تلاش می‌کنند، خوب است و امیدواریم راه حل‌هایی پیدا شود و این روند واقع‌بینانه است، از این رو رفت و آمد‌ها بین ما جریان دارد و ان شاءالله به نتایجی برسیم، در غیر این صورت بعد از ۶۰ روز گام سوم را هم برمی‌داریم.»

در این مسئله که آمریکا باید نسبت به بدعهدی خود در رابطه با برجام مورد پرسش مجامع بین‌المللی قرار گیرد، بحثی باقی نمی‌ماند و حتی در این رابطه که نیاز است اروپایی‌ها نسبت به کم‌کاری در برقراری کانال مالی (اینستکس) توضیحاتی دهند شکی نیست، اما سوال این است در صورت فراتر رفتن اندازه غنی سازی از میزان تعیین شده توسط ایران، چه اتفاقی خواهد افتاد و آیا گام سوم وعده داده شده، معادل پایان برجام است؟

در صورتی که بازرسان آژانس بین‌المللی اعلام کنند ایران از تعهدات برجامی خود خروج پیدا کرده است، کشور‌های عضو توافق برجام می‌توانند خواستار برگزاری جلسه اضطراری اعضا در سطح وزرای خارجه شوند و اگر با گذشت یک ماه از این تاریخ، موضوع حل و فصل نشود، اختلاف به شورای امنیت سازمان ملل کشیده خواهد شد.

در شورا، اعضا درباره اینکه تحریم‌های بین‌المللی همچنان علیه ایران اجرا نشود، رای‌گیری خواهند کرد. در این شکل، همه اعضای دارای حق وتوی شورای امنیت باید موافق ادامه رفع تحریم‌ها باشند در غیراین صورت، تحریم‌های سازمان ملل متحد دوباره برقرار می‌شود و در صورتی که تحریم‌های سازمان ملل دوباره از سرگرفته شود، تحریم‌های اتحادیه اروپا هم که بر اساس تحریم شورای امنیت تصویب شده بود، مجدد شروع خواهد شد.

اما در نشست روز گذشته عراقچی و کمالوندی با خبرنگاران، بحث مکالمه تلفنی حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران و امانوئل ماکرون رئیس‌جمهور فرانسه هم از جمله مواردی بود که سوال بسیاری از خبرنگاران حاضر در این جلسه را به خود اختصاص داده بود. حسن روحانی روز شنبه با اشاره به پیشنهاد همتای فرانسوی خود در تماس تلفنی که برقرار شده بود، اظهار کرد: «توقف تمامی تحریم‌ها می‌تواند آغازی برای یک حرکت بین ایران و ۱+۵ باشد.»

این در حالی است که تا پیش از این به دلیل خروج آمریکا از برجام بار‌ها مطرح شده بود، ۵+۱ رسما دیگر وجود خارجی ندارد و در محافل بین المللی و خبری از ۱+۴ سخن گفته می‌شد. سید عباس عراقچی در نشست روز گذشته در این رابطه مطرح کرد که «این که اروپایی‌ها هنوز نتوانستند خواسته‌های ما را از برجام برآورده کنند و ما مجبور شدیم گام دوم کاهش تعهدات برجامی خود را آغاز کنیم به این معنا نیست که رایزنی‌های دیپلماتیک تعطیل شده و یا ابتکاری وجود ندارد. ما مفهومی به نام ۱+۵ را دیگر به رسمیت نمی‌شناسیم. چنین مفهومی دیگر رسماً وجود ندارد. آمریکا از برجام خارج شده و از هیچ مکانیزم برجام نمی‌تواند استفاده کند و در جلسات ایران و ۱+۴ هم می‌توانند حضور داشته باشند به شرطی که تحریم‌ها برداشته شود که شرط اول، برداشته شدن تحریم‌های نفتی و بانکی است. سایر تحریم‌ها را در مراحل بعدی مدنظر قرار می‌دهیم.»

معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان در پاسخ به سوالی مربوط به بسته شدن پرونده برجام، بار دیگر به صحبت رئیس‌جمهور دراین‌باره برگشت و گفت: «برجام یک پرونده بسته شده است به نحوی که قابل مذاکره و گفت‌وگوی مجدد نیست. برجام بدون اینکه یک کلمه به آن اضافه و یا کم شود، باید اجرا شود. در عین حال ما گفتگو‌های خود با ۱+۴ را در دستور کار داریم. اگر آمریکایی‌ها علاقه‌مند هستند، در این جلسات حضور یابند، طبیعی است مشکلی نداریم به شرطی که خواسته‌های ما برآورده شده و تحریم‌ها را بردارند.»

وی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه ابتکار عمل اینکه اگر آمریکا تحریم‌ها را بردارد، می‌تواند در جلسات ۱+۴ شرکت کند، از سوی چه کسی مطرح شده، گفت: «موضع ما در خصوص این پیشنهاد کاملاً مشخص است به شرطی که تحریم‌ها برداشته شوند.»

مبحثی که از سوی رئیس‌جمهور مطرح شد و به وسیله طرح آن، معاون سیاسی وزیر امورخارجه را درنشست خبری به دردسر انداخت، دو دلیل بیشتر نمی‌تواند داشته باشد. اول اینکه حسن روحانی احتمالا در حین گفتگو با امانوئل ماکرون فراموش کرده بود ۱+۵ به ۱+۴ تبدیل شده است و مسئله دوم اینکه شاید به این روش از انجام مذاکرات جدید استقبال به عمل آورده است.

زمانی که دونالد ترامپ از برجام خارج شد، بار‌ها مورد تاکید قرار داد که حاضر است با ایران مذاکره جدیدی در خصوص برنامه هسته‌ای بدون در نظر گرفتن مذاکره‌ای که با حضور باراک اوباما، رئیس‌جمهور سابق این کشور انجام شد، صورت دهد که تا به این زمان، ایران حاضر به پذیرش این خواسته غیر منطقی و عقلانی آمریکایی‌ها نشد، اما کارشناسان بر این اعتقادند که یکی از موارد قابل پیش‌بینی برای روز‌های آینده در کنار آنکه احتمال جنگ همیشه وجود دارد، انجام مذاکره جدید با دولت آمریکا است.

برخی کارشناسان معتقدند در صورتی که زمانی ایران بنا باشد بین آغاز جنگ با آمریکا و مذاکرات، یکی را برگزیند، به طور حتم دومی را انتخاب خواهد کرد. حال با این اظهار نظر رئیس‌جمهور، آیا می‌توان براین نکته تاکید ورزید که این احتمال کارشناسان در حال پیوستن به واقعیت است؟